مگر می شود ذکر خدا رامش نبخشد؟
در آیات و روایات به طور گسترده بر این نکته تاکید شده است که: ذکر و یاد خدا باعث آرامش قلب‌ها و نشاط روحی شده و مهم‌ترین و مۆثرترین داروی شفابخش بر علیه عفونت‌های روحی و روانی است. بسیاری از ما نماز به پا می‌داریم. تسبیحات و اذکار و ادعیه را مرتب بر زبان جاری می‌سازیم امّا آرامش و اطمینان قلبی حاصل نمی‌شود. چرا؟
برای پاسخ به این سۆال مطالب ذیل را با هم مرور می‌کنیم:
1- ذکر خدا حتی اگر در زبان جاری می‌شود و در قلب وارد نشود، بدون اثر مطلوب نخواهد بود. زبان با ذکر از زیاده گویی باز می‌ایستد و کم کم بر سایر اعضای وجود انسان مۆثر واقع می‌شود بنابر این ذکر زبانی را نباید دست کم گرفت.
2- ذکر، ضد غفلت است، خروج از اشتغالات روزمره است، خود و دنیا را مستقل ندانستن و همه خوبی‌ها و زیبایی‌ها را از او (خدا) داشتن، خدا را در همه جا حاضر و ناظر دانستن، محتوا و جهت و محصول ذکر است.
3- ذکر نباید در زبان محدود شود. این آسان‌ترین و کم هزینه‌ترین ذکر است. ذکر سایر اعضای بدن یعنی از چشم و گوش و زبان و دست و پا و ... در جهت و مسیر حکمت و فلسفه خلقت آن‌ها بهره بردن. چگونه است که در حضور کودکی 10 ساله حیا می‌کنیم و گناه نمی‌کنیم، امّا در محضر خدا که خالق همه انسان‌هاست (خدای ناخواسته) بی حیایی می‌کنیم و دروغ می‌گوییم و زبان را ضایع می‌کنیم.
کفران نعمت یعنی استفاده نادرست از نعمت‌ها. کفران نعمت عذاب شدید اضطراب و استرس و دلهره و غم و اندوه مبهمی است که اغلب دامنگیر انسانی می‌شود که از نعمت‌های خدادادی در جهت مطلوب و مشروع بهره نمی‌گیرند. ذکر واقعی احترام و اکرام والدین، خدمت به خویشان و صله رحم، تربیت صحیح فرزندان، کنترل خشم و عصبانیت و پرهیز از تجسس در زندگی دیگران، تابع غرایز نبودن، بخشش و عفو، خوشرویی و مدارا را به دنبال دارد.
با این همه وقت برای ذکر و راز و نیاز و مسجد و محراب و زیارت و دعا و تلاوت قرآن که از ساده‌ترین نوع عبادات محصور می‌شوند چقدر حاضریم برای دیگران در رفع مشکلات دوستان و خویشان و شهروندان دقت و پول و هزینه اختصاص دهیم؟ خشم خود را کنترل کنیم. محبت بیشتر، ذکر زبانی و عبادات مناسکی (حج، نماز و روزه و ...) برای به رنگ خدا نزدیک شدن و به صفات الهی خود را متعهد دانستن است. همه صفات خدایی را که در نماز و ادعیه و اذکار به زبان جاری می‌سازیم (صبور، حلیم، قادر، هادی، مهربان، بخشنده، ...) باید در خود ایجاد و تقویت کنیم. سال‌ها نماز بخوانیم و بارها به مکه و مدینه و کربلا و مشهد مشرف شویم. امّا از اختصاص کم‌ترین وقت و هزینه و حوصله و خدمت برای مردم (بدون مزد و توقع دنیایی) دریغ کنیم؛ به ذکر واقعی نرسیده‌ایم. از صفات خدایی و خداگونه شدن دور شده‌ایم.
4- ذکر نباید وسیله و مقدمه غرور و تکبر در حوزه دینداری شود. کم نیستند کسانی که ذکر و دعا و عبادات فردی را بزرگ شمرده و در دام شیطان نفس گرفتار شده و در گرداب غفلت فرو می‌غلتند.
رذایل و فضایل در یکجا جمع نمی‌شوند. تا بت های ذهنی و قلبی و فکری را از ذهن و زندگی خود فرو نریزیم و تا دیو غرور و خودپسندی و خود را بر دیگران ترجیح دادن را از خانه دل بیرون نیندازیم فرشته با خدا بودن و هم نشینی با خوبان نصیبمان نخواهد شد. دیو چو بیرون رود فرشته در آید.
ذاکران و دینداران واقعی با عنیّت و تأکید عملی بر این آموزه‌ها به آرامش می‌رسند. آرامش و نشاط روحی که از موهبت‌ها و نعمت‌های بسیار زیبا و ارزشمند الهی است با زشتی‌های اخلا قی یکجا جمع نمی‌شوند.
5- بخشندگی و مهربانی و صبوری و خدمت به اهل خانه و اجتماع و همه این‌ها با خلوص نیت و صداقت قطعاً و یقیناً موجب آرامش و شادابی روحی و روانی خواهد شد.
عمل جسم است و نیت روح – جسم بدون روح جنازه‌ای بیش نیست و باید دفن شود. چرا که تعفن آن موجب بیماری و خسارت فراوان خواهد شد. ذکر زبانی و عملی یعنی عبادت راستین، و عبادت راستین یعنی تحقق این دعای قرآنی «رَبِّ اَدخلنی مُدخَل الصدق و اخرجنی مُخرج الصدق» – آغاز و حین و پایان هر رفتار و گفتاری می‌بایست با یاد خدا و برای خدا باشد. عمل کم با نیت خدایی زیاد و عمل زیاد با نیت غیر خدایی کم و بلکه مضّر خواهد بود. نوشیدن یک لیوان آب به سه نفر پیشنهاد شد. هر سه نفر از نوشیدن خودداری کردند. عمل یکی بود، امّا نیت هر سه متفاوت بلکه متضاد بود. اولی گفت: نمی‌خورم چون از کسی که آب به دستم می‌دهد متنفرم (قهر و کینه) دومی گفت: نمی‌خورم چون تشنه نیستم (خنثی) سومی گفت: نمی‌خورم چرا که نفر بعدی از من تشنه‌تر است (از خود گذشتگی) عمل یکسان بود اما با سه رویکرد و سه نیت کاملاً متفاوت. هر نیتی متناسب با درجه و مرتبه‌اش، انسان را به همان مقام می‌رساند. پس در گفتار و رفتار نیت نباید غیر خدایی باشد تا ذکر (یاد خدا) و عبادت محسوب شده و موجب آرامش شود. اینجاست که قرآن کریم می‌فرماید: «الا به ذکر الله تطمئنَّ القلوب» یاد خدا آرامش قلب‌هاست.
6- مثبت اندیشی و تکیه و تأکید و توجه و تمرکز بر خوبی‌ها و جنبه‌های مثبت زندگی موجب آرامش و شادابی مۆمن خواهد شد. انسان متدین اهل ذکر و راز و نیاز همیشه و همه جا به جهت شاکر بودن همچون پروانه، گل‌ها را می‌بیند و می‌پسندد و همنشین خود می‌سازد. لذا (کمال همنشین در او اثر می‌کند) و به رنگ گل‌ها در می‌آید زیبا پسند زیبا می‌شود. زیبا می‌بیند و زیبا زندگی می‌کند. بنابر این با یاد خدا به یاد زیبایی و خوبی باشیم تا ذهن و زبان و زندگی‌مان زیبا و آرامش بخش شوند.
7- امروزه افسردگی، اضطراب، وسواس، استرس از جمله بیماری‌های مدرن در جهان می‌باشند که موجب افزایش روز افزون مرگ و میر و بیماری‌های جسمی گاهی لاعلاج شده‌اند. و ریشه اصلی بسیاری از این بیماری‌ها حرص و ولع و در جمع آوری ثروت، دلبستگی و وابستگی به نام و مقام و اعتبارات اجتماعی، بدون تکیه و توکل به خداست. ذکر و یاد خدا اگر توأم با قناعت و ساده زیستی و زهد باشد. توصیه‌های آرامش و پویایی و پایایی را فراهم می‌سازد و گرنه لقلقه زبان خواهد بود.
8- دانش باعث آرامش می‌شود، و انسان مۆمن و قرآنی و اهل ذکر و نماز نمی‌تواند به علم و دانش بی توجه باشد. آموختن مهارت‌های زندگی، روش‌های تربیت صحیح فرزندان، آموختن نحوه ارتباط با دیگران، تکنیک‌های کنترل استرس و مدیریت و مهار مشکلات سازندگی، باعث خروج از بلاتکلیفی و جهل و خرافات که از اصلی‌ترین عوامل ناآرامی و ناخرسندی در زندگی به شمار می‌آیند خواهد شد.
پس اهل نیایش با دانش به آرامش می‌رسند. دو بال پرواز برفراز مشکلات زندگی دانش است و نیایش.
احمد رزاقی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
