جنس عذاب های جهنم از چیست؟

مسأله تجسم اعمال از مسایل مربوط به جهان پس از مرگ است. این مسأله، گرچه شاخه‎اى از کیفر و پاداش اخروى است، ولى در بحث شهود و گواهان قیامت نیز مى‎تواند راه‎گشا باشد؛ زیرا هر گاه کردار انسان گناه‎کار در سراى دیگر تجسم یابد، خود بهترین شاهد و گواه بر جرم بوده و راه هرگونه انکار را بر او مى‎بندد.

هر کردارى که انسان انجام مى‎دهد، خواه خوب باشد و خواه بد، یک صورت دنیوى دارد که ما آن را مشاهد مى‎کنیم، و یک صورت اخروى که هم‎اکنون در دل و نهاد عمل نهفته است، و روز رستاخیز پس از تحولات و تطوراتى که در آن رخ مى‎دهد، شکل کنونى و دنیوى خود را از دست داده و با واقعیت اخروى خود جلوه مى‎کند، و موجب لذات و شادمانى، و یا عامل آزار و اندوهى مى‎گردد.

بنابراین، اعمال نیک این جهان در روزگار رستاخیز تغییر شکل داده و به صورت نعمت‎هاى بهشتى درخواهد آمد، چنان‎که اعمال به صورت آتش و زنجیر و انواع عذاب نمودار خواهند شد.

تجسم اعمال در قرآن

بسیاری از آیات و روایات دلالت بر تجسم اعمال دارند که ما در این گفتار جهت اختصار به تعدادی از آنها اشاره می‎کنیم:

1. یوْمَئِذٍ یصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتاً لِیرَوْا أَعْمَالَهُمْ؛ فَمَنْ یعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیراً یرَهُ؛ وَمَنْ یعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یرَهُ زلزال/6،7،8 ؛ در آن روز مردم به صورت گروههای پراکنده (از قبرها) خارج می‎شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود. پس هر کس هم وزن ذره ای کار خیر انجام دهد، آن را می‎بیند و هر کس هم وزن ذره‎ای کار بد کند، آن را می‎بیند.

2. وَ وَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِراً کهف/49؛ و همه اعمال خود را حاضر می‎بینند.

3. یوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیرٍ مُحْضَراً وَمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ آل عمران/30؛ روزی که هر کس، آنچه را از کار نیک انجام داده، حاضر می‎بیند.

4. وَبَدَا لَهُمْ سَیئَاتُ مَا کَسَبُوا زمر/48؛  در آن روز اعمال بدی که انجام داده‎اند، برای آنها آشکار می‎شود.

5. سَیطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ آل عمران/180؛  به زودی در روز قیامت، آنچه را که به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان می‎افکنند.

6. وَلِیوَفِّیهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لا یظْلَمُونَ احقاف/19؛ تا خداوند کارهایشان را بی کم و کاست به آنان تحویل دهد و به آنها هیچ ستمی نخواهد شد.

7. إِنَّ الَّذِینَ یأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیتَامَی ظُلْماً إِنَّمَا یأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَاراً نساء/10؛ کسانی که اموال یتیمان را به ظلم و ستم می‎خورند، (در حقیقت) تنها آتش می‎خورند.

8. کَذَلِکَ یرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَیهِمْ بقره/167؛ (آری) خداوند این چنین اعمال آنها را به صورت حسرت‎زایی به آنان نشان می‎دهد.

اعمال انسان در قیامت به گونه‎ای ظاهر می‎شود که هم برای خود فرد و هم برای دیگران قابل دیدن است و این همان تجسم اعمال است که در تعداد زیادی از روایات معصومان علیهم السلام نیز به آن اشاره شده است و ما برای رعایت اختصار فقط به دو روایت اکتفا می کنیم:

1. امام صادق علیه السلام می فرماید: وقتی مؤمن از قبر خویش خارج می شود، قیافه ای در مقابل او ظاهر می شود و او را راهنمایی می کند و مانع ناراحتی وی می شود و تا در بهشت وی را همراهی می کند. وقتی این شخص از آن قیافه سؤال می کند تو کیستی؟ جواب می دهد: من همان خوشحالی و سروری هستم که تو در دنیا در دل برادر مؤمن خود وارد ساختی.

2. حضرت محمد صلی الله علیه وآله و سلم می فرماید: هیج عملی در میزان اعمال سنگین تر از خوش اخلاقی نیست.

تلاوت قرآن صورتی زیبا می شود و در کنار انسان قرار می گیرد. غیبت و رنجانیدن مردم به صورت خورش سگان جهنم در می آید. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: برای تو بناچار همنشینی خواهد بود که هرگز از تو جدا نمی گردد، با تو دفن میگردد در حالیکه تو مرده ای و او زنده است. همنشین تو اگر شریف باشد تو را گرامی خواهد داشت و اگر نابکار باشد تو را به دامان حوادث می سپارد. آنگاه آن همنشین با تو محشور می گردد و در قیامت با تو برانگیخته می گردد و تو مسئول آن خواهی بود؛ پس دقت کن که همنشینی که انتخاب می کنی نیک باشد، زیرا اگر او نیک باشد مایه انس تو خواهد بود و در غیر این صورت، موجب وحشت تو میگردد. آن همنشین، کردار توست. همچنین در حدیث است که: «انما هی اعمالکم ردت الیکم» ؛ یعنی این عذاب ها همان اعمال و کردارهای شماست که به سوی شما برگردانیده شده است.

با تجسم اعمال زشتمان چه کنیم ؟

شدّت مغفرت و رحمت پروردگار مهربان به بندگان خویش، تا حدّی است که علاوه بر بخشش گناهان و برخورداری از نعمت بهشت، اعمال زشت و معصیت‌های انسان، پس از توبه، به حسنات مبدّل می‌گردد و به صورت اعمال صالح، برای او مجسّم می‌شود:

«وَ الَّذینَ لا یدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا یقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لا یزْنُونَ وَ مَنْ یفْعَلْ ذلِک یلْقَ أَثاماً، یضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ یخْلُدْ فیهِ مُهاناً، إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِک یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیما»[ فرقان / 70- 68] ؛ و آنان که معبود دیگرى با خداوند نمى‏خوانند، و نفسى را که خدا محترم و مصون داشته، جز به حق نمى‏کشند، و زنا نمى‏کنند، و کسى که چنین کند به کیفرى  برخورد نماید، عذاب او در روز قیامت دو برابر شود و در آن عذاب همیشه به خوارى بماند،مگر کسانى که توبه کنند و ایمان آورند و عمل شایسته نمایند،پس آنهایند که خداوند گناهانشان را تبدیل به نیکى‏ها مى‏‌کند و همواره خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.

این آیه شریفه،محو تجسّم عمل در آخرت را نیز آشکار می‌سازد. یعنی به بندگان می‌فهماند که اگر به توبه و انابه روی آورند و به سوی خداوند متعال باز گردند، عذاب الهی و دیگر آثار اخروی گناهان، محو و نابود می‌شود و افزون بر این، آثار سوء گناهان به آثار نیک محسّنات تبدیل می‌شود.

لعان

برخی از علماء دین و نیز برخی از فلاسفه، قائل به «لعان» هستند؛ یعنی بر این باورند که تجسّم اعمال بد انسان نابود نمی‌شود، بلکه حق‌تعالی بین شخص گنه‌کار و اثر گناه و تجسّم اعمال او، فاصله می‌اندازد.

بر اساس این اعتقاد، گناه و آثار آن نابود و محو نمی‌شود، بلکه موجود است و هیچ‌گاه معدوم نخواهد شد و پروردگار متعال از روی تفضّل، گناه را می‌آمرزد. یعنی تجسّم اعمال و رفتار ناپسند آدمی، پس از توبه بایگانی می‌شود و گناه‌کار از آن پس، آثار گناه خود را احساس نمی‌کند. در روز قیامت نیز با تجسّم اعمال بد، رسوا نمی‌شود و آن اعمال در پرونده او محاسبه نمی‌گردد. در واقع، طبق این نظریه، پرونده اعمال بد و تجسّم آن اعمال، پس از توبه وجود دارد، ولی بایگانی می‌شود و اثری ندارد.

حضرت امام خمینی! می‌فرمودند: امر توبه بالاتر از «لعان» است. و اگر کسی از گناهان گذشته خود توبه کند، پرونده آن گناهان صرفاً مختومه و بایگانی نمی‌شود، بلکه نابود می‌گردد.

آیه شریفه قرآن کریم نیز مؤید همین واقعیت است؛ آنجا که می‌فرماید:

«...یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ»[ فرقان / 70] ؛ یعنی اعمال بد کسی که توبه کرده است، در اعمال نیکو و شایسته، بروز و ظهور می‌یابد. به عبارت روشن‌تر، توبه، علاوه بر اینکه محو کننده و نابود کننده آثار گناهان گذشته است، موجب گشایش یک پرونده درخشان و نورانی در زندگی آینده آدمی است. پرونده‌ای که در صفحه اول آن، ثواب توبه، که بالاترین و برترین عبادات و فضائل است، ثبت شده و در دنیا و آخرت درخشندگی دارد.

بنابراین، توبه، با تبدیل سیئات به حسنات، «هویت حیوانی» و زشت را که در اثر ارتکاب گناه برای آدمی پدید آمده است، به «هویت انسانی» و نیکو تبدیل می‌کند و در واقع شخصیت او را تغییر می‌دهد.

اگر اهل معرفت و کسانی که مسیر تقرّب به سوی پروردگار رحمان را می‌پیمایند، پاداشی به جز گشایش صفحه نورانی در پرونده زندگی خود و تغییر هویت و شخصیت درونی خویش، نمی‌یافتند، بس بود که قدم در راه سیر و سلوک گذارند و از منزل اوّل که منزل «توجّه» است به منزل دوّم یعنی منزل نورانی «توبه» برسند. به‌راستی منزل توبه، منزل درخشانی است و راه پر فراز و نشیب سالک را هموار می‌سازد.

فرآوری : محمدی

بخش قرآن تبیان

منابع : پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری

سایت طهور دانش

پایگاه حوزه

سایت شیعه ها