نشست خبری "به نام پدر" برگزار شد

ابراهیم حاتمی‌كیا: من جزو پروازهایی در "ارتفاع پست" هستم ...،قهرمانان من مقاومت حرفه‌شان نیست...،این سینما احتیاج به صبوری و... دارد.

ابراهیم حاتمی‌كیا همزمان با اكران چهاردهمین فیلم‌ بلند سینمایی‌اش "به‌نام پدر" و آغاز بیستمین سال فعالیتش در عرصه سینمای ایران ، طی نشستی پیرامون آخرین فیلم خود مهم‌ترین دغدغه‌اش را با ایسنا اینگونه مطرح كرد:

در دیدار کارگردانان با رهبری اشاره کردم، شرایط به گونه‌ای است که نمی‌دانم از چه چیزی باید سخن بگوییم. این نوع حیرت، از جامعه ملتهبی که پیش رو داریم نشات می‌گیرد. شما نگاهی به رسانه‌ها که نبض روز جامعه هستند بیندازید. غلظت محافظه کاری در اوج است. هر حرکتی و تفسیری ممکن است مفهوم سوء به خود بگیرد. حال برگردیم به سینمایی که امثال من در آن نفس می‌کشند. ما فیلمسازان هر کدام به نوعی کریدور هوایی خودمان را داریم که بر اساس سلیقه و روحیه فردی، سقف پروازهایمان را مشخص می‌کنند.هواپیمایی که برای شهرهای داخلی کشور در پرواز هستند، سقف پرواز کوتاهتری نسبت به سینمایی که بین المللی هستند را دارند. به نظر می‌آید من جزو پروازهایی در ارتفاع پست باشم . خب تا اینجا هیچ مسئله‌ای نیست ، ولی واقعیت اینست که این فیلمسازان ارتفاع پست، در معرض خطر بیشتری نسبت به انواع دیگر سینما قرار دارند.

این سینما احتیاج به صبوری و تحمل بیشتری دارد. این سینما بومی است و با نبض روز جامعه در ارتباط است و نسبتهای خود را با روز جامعه همراه می‌کند. حال و احوال این نوع سینما تب آلود است و عملأ جای خود را به جولانگاه سینمای دختر و پسری داده است که من در جای خود لازم می‌دانم ، ولی نباید جای سینمای جدی را بگیرد. من در این حوزه احساس خفگی می‌کنم.اگر در آن دیدار من اشاره به گرفتن درجه کردم ، عطف به مصونیت این نوع سینماست.

حاتمی‌كیا كه برای ساخت "به ‌نام پدر" سیمرغ بهترین فیلم جشنواره فیلم فجر را دریافت كرده است، درباره مراحل شكل‌گیری و ساخت "به‌نام پدر" گفت: من با سوژه ها به دو نوع مواجه می‌شوم. یا از طریق معنا که همان محتوا و مضمون است، یا در شکل و غالب که به تعبیری ساختار است."به نام پدر" از نوع دوم است.

روزی در یکی از کلینیک های ارتوپدی بنیاد جانبازان با خانم جوانی روبرو شدم که برای پرو کردن پاهای جدید آمده بود. دیدن این تصویر که زنی جوان با پوششی مدرن و امروزی در حال پرو کردن پاهای مصنوعی است ، برایم تکان‌دهنده بود. این آغاز، عملأ پایانی شد به مسیری که قرار بود یک فیلم مستند داستانی، در باره جانبازان بسازیم.

وی در پاسخ به‌ اینكه این تحقیقات بعد از ساخت "به رنگ ارغوان" آغاز شد، گفت: عملأ فکر یک کار مستند درباره جانبازان از خواندن داستانی از آقای رحماندوست آغاز شد که دوست داشتم در شکلی مستند داستانی به آن نزدیک شوم؛ و این مقارن به آغاز فیلم "به رنگ ارغوان" شد. در طول فیلمبرداری آقای رضایی راد به عنوان نویسنده این پروژه انتخاب شدند و طی نشست‌ها کم کم گرایش ما به سمت داستانی شدن موضوع قویتر شد. چند ورسیون فیلمنامه داستانی نوشته شد که عملأ به نتیجه نرسید تا اینکه قصه " به نام پدر" متولد شد.

حاتمی‌كیا در پاسخ به اینكه با توجه به زمان‌بندی مطرح شده، سرخوردگی‌ها از عدم نمایش"به رنگ ارغوان" دلیل ساخت فیلمی درباره جنگ نبوده است می‌گوید: به هیچ عنوان. من درحال آغاز فیلمبرداری " به نام پدر" بودم که مشکل عدم نمایش مطرح شد.

وی در ادامه درباره قهری که با سینمای جنگ بعد از ماجراهای فیلم "موج مرده" مطرح كرده بود،می‌گوید:

تمام سعی‌ام بر آن بوده و هست که به مسببان اصلی آن قهر نزدیک نشوم. مشکل ما از لحظه ای آغاز می‌شود که بدلیل امکانات نظامی مجبور به نزدیکی با این ارگانها باشیم و "موج مرده" از این نوع بود، والا فیلمی مثل " به نام پدر" ارتباط ارگانیک با این مراکز ندارد.

وی همچنین درباره دلیل بازگشتش به سینمای "به نام پدر" که مولفه های آشنای سینمایی‌اش را دارد،گفت:

بطور مشخص زمان.همزبانی و همراهی با زمان است. " به نام پدر" موضوعی ایست که به گمان من ارتباط معنایی با تلاشهایی که در مناقشه هسته‌ای ایران و آمریکا در حال اتفاق است پیدا می‌کند. مردانی که از ابتدای این جنگ سرد سکان این کشتی پیچیده را در دست گرفته اند، از جنس "ناصر" شخصیت اصلی "به نام پدر" هستند که با علم به گذشته و آینده در حال رهبری آن هستند. خوشبختانه محصول "به نام پدر" از این جنس است.

ابراهیم حاتمی‌كیا در ادامه گفت‌و گو با خبرنگار ایسنا، درباره‌ عنوان فیلم "ضدجنگ" که به نوعی "به نام پدر" در این رده بندی قرار می‌گیرد، مطرح كرد: این عناوینی ایست که بعد از ساخت به فیلم الصاق می‌شود. خوشبختانه این واژه کم کم جایگاه خود را در سینمای جنگ باز کرده وصرفأ یک معنای ضد ملی و ضد دفاع از آن مستفاد نمی‌شود.البته معتقدم که هنوز به روشنی این موضوع باز نشده است. مفهوم ضد جنگ در سینمای ایران با مفهوم ضد جنگ سینمای آلمان یا آمریکا تفاوت دارد و اگر به این نکته توجه نشود ، همان مشکلی پیش خواهد آمد که برای سینمای هنری ما که مشهور به سینمای جشنواره ایست پیش آمده و عملأ تر و خشک را با هم می‌سوزانند. اینکه سینمای ضد جنگ سینمای ضد خشونت و کشتار و خونریزی‌ست، مفهومی بشری و اذلی دارد ، ولی مشکل از لحظه‌ای آغاز می‌شود،که فیلمسازی این الگو را از جای دیگر بگیرد و به سینمای جنگ بومی الصاق کند. جنگ ما ذاتأ جنگ تدافعی بوده است و جنگجویان آن به قصد دفاع از آرمانها و ارزشها به میدان رفتند. حال اگر فیلمساز بی‌توجه به این نگاه، هر جنگ و جنگیدنی را منکوب کند و چنان نکبتی از جنگ را اشاعه دهد که هر نوع دفاعی نیز مزموم شمرده شود به نظر من خیانت به امنیت جامعه اش کرده است.

وی به وضعیت كنونی لبنان در مقابل اسرائیل اشاره می‌كند و می‌گوید: آیا دفاعی اینچنین قابل تقدیر است یا تکفیر. اصلأ نگاه فلسفی مغرب زمینان به جنگ نگاهی اومانیستی ایست و در نتیجه زندگی به هر قیمتی در آن مباح و مجاز است ، ولی برای من ایرانی با این مرزهای جغرافیایی عجیب و غریب در اطرافم، اشاعه چنین تفکری صواب نیست. حال به فیلم "به نام پدر" بازگردیم. من معتقدم که مردان پا به سن گذاشته امروز دیگر جوانان آغاز جنگ نیستند و با کوله باری از تجربه و نگاهی به گذشته و حال و آینده درباره عزت و کرامت ایرانی سخن می‌گویند و "به نام پدر" اشاره به بلوغ تضادآمیز این نگاه است.

این كارگردان، همچنین نسبت به اعتراضاتی كه بعد از نمایش "به‌نام پدر" در جشنواره مطرح شد،معتقد است: اگر اثر هنری موافق و مخالف داشته باشد، نشان زنده بودن آن‌ اثر است. من نقد معترض را نسبت به فیلم "به نام پدر" محترم می‌شمارم. مشکل از جایی آغاز می‌شود که این عده، قصد حذف اندیشه مخالف خود را داشته باشند. فیلم "از کرخه تا راین" وقتی به نمایش درآمد، پانصد صفحه اعتراضیه به دفتر رهبری ارسال شده بود تا مانع اکران فیلم شوند. بعد از گذشت سالیان چه اتفاقی افتاد. این فیلمی ایست که بارها از تلویزیون پخش شده است و من مطمئنم که فرزندان همین معترضین مدافعین این آثار بوده اند.

در ادامه این گفت‌وگو حاتمی‌كیا در پاسخ به‌اینكه قهرمان‌اش در "به نام پدر" برخلاف "آژانس شیشه ای " و "موج مرده" مقاومت نمی کند، گفت: بله همینطور است ، ولی مگر هر نوع مقاومتی ارزشی است که باید ادامه داد. قهرمانهای من مقاومت جزء حرفه شان نیست، بلکه نسبت به زمان خود تنفسی آزاد و رها دارند. قهرمان فیلم " به نام پدر" متعلق به سال هشتاد و پنج است، با همه شرایط موجود خودش. راستش این دامی ای‌ است كه ناخودآگاه دوستداران این نوع قهرمان مقابل فیلمساز قرار می‌دهند. من تلخی این غل و زنجیری که بر پاهای "ناصر" در انتهای فیلم "به نام پدر" بسته شده است را واقعیت عریان زمانه می‌دانم و حاضر نیستم به بهای کتمان آن باج دهم.

وی سپس در پاسخ به اینكه "به نام پدر" را می‌توان تکمیل کننده سه‌گانه‌ای دانست که با "آژانس شیشه ای" و "موج مرده" آغاز شده است، گفت:اگر من این نگاه را بپذیرم ، به نوعی باید پرونده قهرمان "به نام پدر" را ببندم. راستش هرگز چنین تلقی نداشتم و او را موجود زنده‌ای می‌دانم که با زمان پیش می‌رود.

حاتمی‌كیا بعد از ساخت "به‌نام پدر" در مقاله ای آرزوهایی را برای این فیلم مطرح كرد، که یكی از آنها این بود كه برای جوانان جذاب باشد و هم‌اكنون تحلیلی‌اش را با توجه به اكران جشنواره‌ای این فیلم اینگونه مطرح می كند: خوشبختانه در دوران جشنواره "به نام پدر" دومین فیلم برگزیده تماشاگران با اختلاف یک درصد از فیلم "چهارشنبه سوری" شد. از این نظر اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده ام. با این توجه که بینندگان مردمی جشنواره به هرحال نگاه گزیده و هنری دارند. این نوید خوبی ایست. من دوست دارم، نسل جوان نگاه منتقدانه‌ای نسبت به این فیلم داشته باشد. البته در میان خیل فیلمهای کمدی و شاد و جوان پسند فیلم " به نام پدر" شاید جایگاه تفریحی کمتری داشته باشد. من بیشتر امیدم به طبقه جدی این نسل است.

حاتمی‌كیا همچنین در جلسه مطبوعاتی فیلم "به‌نام پدر" در جشنواره فجر در پاسخ به سئوالی پیرامون نمایش "به رنگ ارغوان" گفته بود؛« همه ما ایرانی هستیم، بگذاریم این بحث در لایه هایی كه هست باقی بماند. 365 روز صبر كردم و نمی‌دانم صبرم تا كی طول خواهد كشید؟» هم‌اكنون در پاسخ به اینكه آیا صبرش نسبت به اکران "به رنگ ارغوان" همچنان ادامه دارد، گفت:بله. مطمئن هستم روزی این فیلم به نمایش درخواهد آمد.

ابراهیم حاتمی كیا در پایان این ‌گفت‌وگو ترجیح داد، درباره ساخت سریال شهید چمران كه اخبار مختلفی طی چند وقت‌اخیر درباره آن مطرح شده است،صحبت كند.

وی به ایسنا گفت: چمران برای من یک قله فتح نشده است و سالها علاقه‌مند بودم به آن نزدیک شوم. مرحله اول تحقیقات، بوده است که به محض آغاز آن، مجبور شدم کلید سریال "حلقه سبز" را بزنم، و عملأ همکارانم آنرا دنبال کردند. تا پایان فیلمبرداری من هیچ اطلاع تازه ای از روند تحقیق ندارم و اصولأ این روش من است که وقتی وارد فیلمبرداری پروژه‌ای می‌شوم ، تمام راههای ورودی خودم را می‌بندم.اطلاعات من از پروژه چمران به همان اندازه ایست که دوستان تهیه کننده بارها و بارها در رسانه‌ها اعلام کرده‌اند. اگرچه پروژه‌ای که صرفأ در مرحله تحقیقات اولیه است نباید تا به این حد تبلیغ شود، تاحدیکه بعضی گمان کنند من دو پروژه را همزمان در دست دارم.

تقریبأ نزدیک به یک سال می‌شود که هیچ اطلاع تازه ای از پروژه ندارم. با اتمام فیلمبرداری سنگین سریال "حلقه سبز" قطعأ چند ماهی استراحت خواهم کرد و سپس وارد روند تحقیق خواهم شد.