سکونتگاه جن‌ها در سیستان!
تیس روستایی باستانی بازمانده از دوره هخامنشیان است که در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد، در ناحیه‌ای کوهپایه‌ای در شمال غربی چابهار که در آن مقبرههای جنانی گچ که به باور محلی ها محل سکونت جن ها بوده است به چشم می خورد.
بندر قدیمى تیس سابقه اى چندین هزارساله دارد. قدمت این روستا را 2500 سال برآورد می کنند و نام آن در کتاب‌های مربوط به فتوحات اسکندر مقدونی به عنوان «تیز» مشهور بوده که به مرور زمان به تیس تبدیل شده است. در آثار مورخین و جغرافی‌دانان دوره اسلامی از جمله «مقدسی» (مورخ سده چهارم ه .ق) از آن به عنوان «بندر تزیا» یا «تسی»، یاد شده، که در مسیر راه دریایی کرانه‌های جنوبی ایران قرار داشته است و مرکز تجارت شکر ایالات مکران و گندم سیستان بوده است.
تیس، امروز روستایی است که در محدوده منطقه آزاد چابهار قرارگرفته و در مسیر ارتباطی جابهار- کنارک به عنوان یک مقصد گردشگری شناخته می شود. با قلعه ها، قبور و چاه های باستانی که از وجود تمدنی بسیار قدیمی حکایت می کنند. رودخانه «لاوری» از میان روستا می‌گذرد و «خلیج چابهار» در غرب آن قرار دارد. با تمام این ها، تیس یک روستای کوهپایه ای به شمار می آید.
کجا برویم؟
در سفر به تیس می توانید «پیل بند» و «غارهای بان مسیتی» و نقاشی های عجیب و غریب آن را ببینید. چاه باستانی «تیس کوپان» و گورهای مرموز «تپه نهادی» و قلعه پرتغالی ها هم از جاذبه های گردشگری این روستا به شمار می آیند که دیدن آنها خالی از لطف نیست. بله! قلعه پرتغالی ها! این قلعه البته هیچ ارتباطی به قلعه پرتغالی های هرمزگان ندارد. در جنوب ایران قلعه های زیادی وجود دارد که بانیان آنها پرتغالىها بوده اند. این کشور نخستین كشور استعمارگرى بود كه در سال 912 ه.ق (1506م) به دریاى مكران حمله كردند و به فرماندهى آلبوكرك بر چابهار و تیس تسلط یافتند و تا سال 1031 ه.ق چیرگى خود را حفظ كردند. انگلیسىها بعد از پرتغالىها در قرن 17 میلادى و در سال 1616م. (1026ه.ق) به این منطقه وارد شدند.
معماری بنا به ویژه اتاق‌ها و ایوان‌ها به کاروانسرای شاه عباسی بیستون شباهت دارد. در سه طرف حیاط، حره‌ها و اتاق‌هایی قرار دارند. آثار دو برج بزرگ در طرفین ساحلی بنا دیده می‌شود. برج سمت راست شامل یک اتاق، ایوان و شاه‌نشین است که بر روی هرمی مکعب مستطیل، پی‌سازی شده و یک برج با منار بر روی آن قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه شامل آجر، سنگ و گچ است. آثار و تزییناتی از آجر و سنگ نیز، در اطراف گلدسته‌ها باقی مانده است. مناره مذکور با ارتفاع 5/6 متر کاربرد دیدبانی داشته و برد دهانه خلیج تیس اشراف دارد. سبک معماری و نوع مصالح به کار رفته در مناره به سبک سلجوقی است. تعمیرات بعدی آن به سبک صفوی و قاجاری صورت گرفته است. آثاری از بقایای آب‌انبارهایی از سنگ و ساروج و گچ نیز قابل مشاهده است.
در بیرون دیوار بلند قلعه، آثار چاهی به جا مانده که در سنگ و صخره کنده شده و لبه آن با استفاده از سنگ و ساروج محکم شده است. در سقف قلعه از چوب‌هایی استفاده شده که از نقاط دیگر آورده شده‌اند. تزیینات دور منار و آجرچینی به سبک تزیینات مناره‌های دوره سلجوقی است.
قلعه بلوچ گت: قلعه بلوچ گت هم یکی دیگر از قلعه هایی است که می توانید آثار آن را بر بالای کوهی مرتفع ببینید. در داخل قلعه، بقایای دو مقبره هرمی برجسته از سنگ و ساروج و مشابه مقابر اسلامی دیده می‌شود. آثاری از حصار و باروی قلعه نیز، در پیرامون محوطه اصلی و اطراف دژ فوقانی به جا مانده است. چندین چاه به منظور تأمین آب مورد نیاز، در صخره حفر شده‌اند. در روی قلعه آب انبارهایی از سنگ و ساروج و گچ، در درون صخره تعبیه شده که آب مورد نیاز را از پای قلعه به داخل این آب انبارها هدایت می‌کرده‌اند. این قلعه دارای موقعیتی ممتاز با دید کافی به دریا و دور از دسترسی مهاجمان بوده است.
غارهای بان مسیتی: در دامنه کوه شهباز بند، یک غار طبیعی و دو غار مصنوعی در کنار هم واقع شده‌اند. مجموعه این غارها، در زبان محلی به نام «بان مسیتی» نامیده می‌شوند. غار اول، طبیعی و به صورت نیم دایره است که با تراشیدن دیواره کوه، داخل غار و دهانه آن توسعه پیدا کرده است. درون غار مقبره کوچکی با دیواره‌های گچی و سفید رنگ وجود دارد که گنبدی کوچک بر فراز آن احداث شده است. در ورودی مقبره رو به دره تیس و به موازات دهانه ورودی غار واقع شده است. بر روی دیواره‌های مقبره با جوهر قرمز و بنفش خطوط و علاماتی نقش گردیده که به خط گجراتی و هندی شبیه است.
یک غار مصنوعی در سمت راست غار طبیعی به فاصله هفت قدم قرار دارد که آثار تراش به خوبی در آن آشکار است. دهانه مخروبه آن، هشتاد سانتیمتر ارتفاع دارد و سقف آن کوتاه است. به فاصله 50 متر در سمت چپ غار اصلی، غار سوم قرار دارد که طول دهانه قوسی آن حدود 20 متر است. ظاهراً این غارها جزو یک واحد تأسیساتی ساختمان بوده و به منزله حجره‌ها و توقفگاه‌هایی برای معبد یا پرستشگاه بوده است. از سطح زمین تا دهانه غار، پله‌کانی وجود داشته که آثار آن باقی مانده است.
کوه و دریا: دور تا دور تیس را ارتفاعات شهباز و لاوری، احاطه کرده اند و کوه های مینیاتوری این روستا یکی از دیدنی ترین و منحصر به فردترین جاذبه های گردشگری آسیا به شمار می رود.
ساحل تیس به دلیل آنکه عمق آب تا فاصله صدها متر تقریباً یکسان و کمتر از قد طبیعی انسان است، موقعیت منحصر به فردی دارد. سدهای تیس در دو طرف دماغه قراردارند که قلعه تیس بر روی آن واقع است. آثار این سدها به ارتفاع 20 سانتیمتر باقی است و در ساخت آنها از سنگ های تراشیده شده و سنگ های دریایی تیز و بلند ملات ساروج استفاده شده است. تقریباُ این سد ها هشت متر ارتفاع داشته‌اند که 6/4 متر آن به مرور زمان در زیر ماسه های ساحلی مدفون شده است. انتهای یکی از آنها به کوه پیل بند و دیگری به کوه شهباز بند منتهی می شده که به عنوان مانعی از هدر رفتن آب شیرین ناشی از باران جلوگیری می‌کرده‌اند.
بد نیست بدانید که در مسیر جاده کنارک و چابهار و در 9 کیلومتری شهر و در داخل محدوده سازمان، ساحل تیس با آلاچیق و سینمای روباز و رستوران محوطه اقامتی دلپذیری را فراهم آورده است.
چه بخریم؟
اگر گذارتان به تیس افتاد فراموش نکنید که از صنایع دستی این روستا سوغات ببرید. صنایع دستی این روستا سوزن دوزی است و علاوه بر آن، آبزیان تاکسیدرمی شده، ادویه محلی، گل رس گل‌افشان، حصیرهای بافته شده، انواع و اقسام زیورآلات زنانه (که از گوش ماهی یا صدف‌های ریز تولید می‌شوند) و خوراکی‌های محلی هم از دیگر سوغات این شهر هستند.
چه بخوریم؟
برای خورد و خوراکتان هم در تیس می توانید سراغ غذاهای محلی این روستا بروید و قلیه ماهی، پکوره، شیلانچ، مربای خرما، حلوای خرما، میگو پلو و سبزی پلو با ماهی را امتحان کنید.
رستم زاد
بخش گردشگری تبیان
