تشریفات تشکیل جلسه دادرسی
دادخواست اصلی، به عنوان سند آغازگر محاکمه، پس از تقدیم چنانچه تکمیل باشد، دادگاه را مکلف می نماید که رسیدگی را شروع کند.
تشریفات تعیین جلسه دادرسی:
این تشریفات با توجه ب مواد 64 و 66 ق.آ.د.مدنی به عمل می آید. ذکر این نکته حایز اهمیت است که پس از صدور دستور تعیین وقت، دادگاه علی الاصول نمی تواند در خلال دادرسی، دادخواست را به علت ناقص بودن به دفتر دادگاه دعوت دهد تا به صدور اخطار رفع نقص مبادرت نماید.
تعیین زمان و مکان جلسه دادرسی:
در تعیین زمان جلسه دادرسی، علی الاصول باید نوبت رعایت شود و تعیین وقت طبق دفتر اوقات صورت می گیرد.
رعایت اوقات اداری:
وقت جلسه دادرسی باید در روزهای غیر تعطیل و ساعات اداری تعیین شود. قانونگذار استثناء را صریحاً پیش بینی نموده (دستور وقت ماده 314 ق.آ.د.مدنی). بنابراین در غیر موارد منصوص، تشکیل جلسه در اوقات تعطیل ممنوع و چنین جلسه ای قانونی نمی باشد.
نکته: آیا با حضور اصحاب دعوا در جلسه ای که در خارج از اوقات اداری تشکیل شده و عدم اعتراض آن ها به این امر می توان جلسه را قانونی تلقی نمود؟ خیر، البته ادامه جلسه ای که در وقت اداری شروع شده، تا بعد از وقت اداری چنانچه اعتراضی نشود، بدون اشکال به نظر می رسد.
تعیین مکان جلسه:
جلسه دادرسی علی الاصول باید در محل دادگاه تشکیل شود. در مواردی که قانون گذار امکان تشکیل جلسه در غیر محل دادگاه را به مصلحت تشخیص داده صریحاً آن را پیش بینی نموده است.
علاوه بر حکم کلی ماده 200 ق.آ.د.مدنی می توان به ماده 314 ق.آ.د.مدنی و ماده 147 قانون اجرای احکام مدنی اشاره کرد. علاوه بر این در مواردی جلسه دادرسی الزاماً می بایست در خارج از دادگاه تشکیل شود. جلسه دادرسی چنانچه غیر از موارد منصوص خارج از دادگاه تشکیل شود. غیرقانونی تلقی می شود (نباید قانونی تلقی شود) و عدم اعتراض اصحاب دعوا به این امر نیز نمی تواند موجب قانونی بودن جلسه تلقی گردد. در هر حال دفتر دادگاه، در تعیین جلسه دادرسی علاوه بر زمان، مکان آن را نیز باید تعیین نماید تا به اصحاب دعوا ابلاغ شود.
ابلاغ جلسه دادرسی:
با تعیین زمان و مکان جلسه دادرسی مراتب می بایست به اصحاب دعوا ابلاغ گردد.
نکته: چنانچه هر یک از اصحاب دعوا وکیل معرفی کرده باشد، وقت جلسه می بایست به وکیل (نشانی وکیل) ابلاغ شود.
نکته: در صورتی که هر یک از اصحاب دعوا نماینده قانونی (ولی) و یا قضایی (قیّم) داشته باشند وقت جلسه بایستی به نماینده (به نشانی او) ابلاغ شود.
نکته: در مواردی که دادگاه حضور شخص خواهان یا خوانده یا هر دو را ضروری تشخیص دهد این موضوع در برگه اخطاریه قید می شود (مواد 94 و 95 ق.آ.د.مدنی).
در صورتی که اظهارات خواهان اقرار به امری است که در دادخواست مورد انکار قرار گرفته، تکلیف آن با لحاظ کلیه مقررات مربوطه مشخص است و هر گاه اظهارات خواهان در جلسه دادرسی به کیفیتی باشد که با توجه به مطالب مندرج در دادخواست برای دادگاه ایجاد ابهام نماید دادگاه براساس ماده 95 ق.آ.د.مدنی با اخذ توضیح از او مشکل را حل می نماید
نکته: تکلیف اصحاب دعوا به حضور در دادگاه به هیچ وجه نافی حق آن ها در همراه داشتن وکیل و تکلیف دادگاه به دعوت از وکیل نمی باشد.
نکته: حتی اگر خواهان یا وکیل او بر اساس ماده 95 ق.آ.د.مدنی جهت اداری توضیح دعوت شده باشند می توانند حاضر نشوند و توضیح مورد نظر دادگاه را به موجب لایحه ادا نمایند.
تشریفات تشکیل جلسه دادرسی:
1- فراهم بودن موجبات مقدماتی رسیدگی شامل:
الف- حضور متصدّی دادگاه
ب- کامل بودن دادخواست
ج- حضور اصحاب دعوا یا احراز ابلاغ صحیح وقت به آنها
د- احراز رعایت فاصله زمانی مقرر بین ابلاغ وقت و روز جلسه دادرسی
2- اصل علنی بودن جلسه دادرسی:
نکته: اصل بر این است که جلسات دادگاه علنی است مگر اینکه غیر علنی بودن را دادگاه لازم بداند.
نکته: تشخیص منافات علنی بودن جلسه با عفت عمومی یا نظم عمومی با دادگاه است. اما در عاوی خصوصی در صورتی که طرفین دعوا درخواست کنند، دادگاه مکلف است محاکمه را به طور سرّی برگزار کند.
3- رعایت نظم در جلسه دادرسی:
نکته: رعایت مقرارت ماده 101 ق.آ.د.مدنی فقط نسبت به اصحاب دعوا یا وکلای آنان مجاز است و نسبت به سایرین از جمله نمایندگان حقوقی وزارتخانه ها قابل تسرّی نمی باشد.
جریان جلسه دادرسی:
1- شروع جلسه دادرسی 2- تنظیم صورت جلسه دادرسی
در قانون آ.د.مدنی ترتیب تنظیم صورت جلسات دادرسی پیش بینی نشده است، بدیهی است باید به گونه ای عمل شود که از مطابقت مندرجات صورت جلسه با اظهارات اصحاب دعوا همواره اطمینان حاصل و در نتیجه از هر گونه دخل و تصرف احتمالی در آن ها پس از تنظیم، جلوگیری شود.
با توجه به ماده 102 ق.آ.د.مدنی درج عین اظهارات اصحاب دعوا در سه مورد الزامی است. پرسشی که در این رابطه مطرح می شود این است که چنانچه اظهارات خواهان در جلسه دادرسی با مطالب مندرج در دادخواست متعارض باشد، کدام یک را باید معتبر محسوب نمود؟
در پاسخ به این پرسش باید به نکات ذیل توجه نمود:
الف- اگر اظهارات خواهان مثبت استرداد دعوای یا کاهش و افزایش خواسته، تغییر نحوه دعوا یا خواسته یا درخواست باشد، دادگاه آثار لازم ر ا به چنین اظهاراتی مترتب می نماید.
ب- در صورتی که اظهارات خواهان اقرار به امری است که در دادخواست مورد انکار قرار گرفته، تکلیف آن با لحاظ کلیه مقررات مربوطه مشخص است و هر گاه اظهارات خواهان در جلسه دادرسی به کیفیتی باشد که با توجه به مطالب مندرج در دادخواست برای دادگاه ایجاد ابهام نماید دادگاه براساس ماده 95 ق.آ.د.مدنی با اخذ توضیح از او مشکل را حل می نماید.
ج- در سایر موارد تعارض باید قائل بر این بود که، اظهارات خواهان در جلسه دادرسی که در زمان موخر اعلام گردیده معتبر است مگر در مواردی که طبق مقررات بی اعتبار (انکار بعد از اقرار ماده 1277 ق.آ.د.مدنی) یا غیر قابل اعتنا باشد.
نکته: در صورت عدم حضور خوانده چنانچه اظهارات خواهان با مندرجات دادخواست متعارض باشد دادگاه می بایست جلسه را به همین علت تجدید نماید تا خوانده فرصت و امکان دفاع یابد.
حضور اصحاب دعوا و وکلا در جلسه دادرسی:
لازم به توضیح است قاعده کلی در ماده 93 ق.آ.د.مدنی انشاء شده است و ماده 95 ق.آ.د.مدنی نیز در خصوص اخذ توضیح مورد نظر است.
نکته: بر خلاف امور کیفری که اگر مشتکی عنه حضور نیابد جلب می شود در امور مدنی خوانده می تواند حضور نیافته و لایحه بدهد.
پایان جلسه دادرسی:
در جلسه دادرسی، دادگاه به نوبت، اظهارات هر یک از اصحاب دعوا را استماع و حسب مورد عین یا مضمون آن را، صورت جلسه می نماید. این ترتیب تا زمانی ادامه می یابد که وقت دادرسی به پایان رسد و یا اصحاب دعوا، تمامی مطالب مورد نظر خود را مطرح نمایند.
آثار ختم دادرسی:
الف- صدور رأی قاطع
ب- عدم امکان اقامه دعوی مجدد
نکته: اگر قسمتی از پرونده آماده رای باشد قاصی می تواند نسبت به قسمت آماده رای دهد و با اصرار یکی از طرفین قاضی مکلف به صدور رأی نسبت به آن قسمت خواهد بود.
اولین جلسه دادرسی و حقوق و تکلیف اصحاب دعوا در آن:
در اولین جلسه دادرسی آثار مهمی مترتب است. بدین توضیح که اصحاب دعوا حقوقی دارند که اعمال آن ها فقط در اولین جلسه دادرسی امکان پذیر است. بنابراین لازم است معیار اولین جلسه دادرسی ارائه گردد.
معیار اولین جلسه دادرسی:
در قانون آیین دادرسی مدنی در مواد متعددی، عبارت اولین جلسه و در موارد متعدد دیگر جلسه اول دادرسی و یا اولین جلسه دادرسی برای رساندن همان مفهوم، به کار رفته است. این موارد عبارتند از:
1- اولین جلسه در مواد 98، 116 و 136 ق.آ.د.مدنی .
2- جلسه اول دادرسی در مواد 90، 97، 135 و 144 ق.آ.د.مدنی .
3- اولین جلسه دادرسی در مواد 62، 87، 107، 143 و 217 ق.آ.د.مدنی .
در مواردی که دادگاه حضور شخص خواهان یا خوانده یا هر دو را ضروری تشخیص دهد این موضوع در برگه اخطاریه قید می شود (مواد 94 و 95 ق.آ.د.مدنی)
با توجه به آنچه که گفته شد، می توان اولین جلسه دادرسی را چنین تعریف کرد:
اولین جلسه ای است که موجبات رسیدگی فراهم بوده و خوانده فرصت و امکان دفاع در برابر دادخواست خواهان، با لحاظ تغییرات احتمالی آن که به تجویز ماده 98 ق.آ.د.مدنی انجام می گیرد داشته باشد.
نکته: با توجه به تعریف بالا چنان چه پس از تقدیم دادخواست و جهت رسیدگی به دعوا، اصحاب دعوا برای اولین نوبت دعوت شوند اما موجبات مقدماتی رسیدگی به هر علت فراهم نباشد چون اصولاً جلسه ای تشکیل نگردیده اطلاق آن به عنوان اولین جلسه دادرسی منتفی است.
نکته: چنانچه موجبات رسیدگی فراهم بوده اما خوانده فرصت و امکان دفاع در برابر دادخواست خواهان را پیدا ننماید، اطلاق اولین جلسه به چنین جلسه ای ممکن نیست.
نکته: چنانچه موجبات رسیدگی فراهم باشد و حسب مورد خوانده یا وکیل او حاضر نشده یا در صورت حضور و داشتن فرصت و امکان دفاع، سکوت نمایند، جلسه مزبور اولین جلسه دادرسی محسوب است.
نکته: چنانچه پاسخ خوانده با دادخواست در اولین جلسه به طول انجامد به طوری که وقت جلسه اقتضای تکمی آن را ننماید و بنابراین ناتمام بماند، جلسه بعدی دادگاه جهت استماع ادامه اظهارات خوانده تشکیل خواهد شد و این جلسه ادامه اولین جلسه دادرسی تلقی می گردد.
نکته: با توجه به ماده 99 ق.آ.د.مدنی چنان چه در هر حال و به هر علت خوانده فرصت و امکان دفاع در برابر دادخواست خواهان را پیدا ننموده باشد باید جلسه بعدی را در صورت وجوب شرایط لازم جلسه اول دادرسی تلقی نمود.
فرآوری: اخباریه بخش حقوق تبیان
منابع: قانون آیین دارسی مدنی
ضمیمه همشهری
خودآموز آیین دادرسی مدنی
