تجارت در دوره ساسانیان

تجارت در دوره ساسانیان از اهمیت فراوانی برخوردار بود. و قوی جلو می رفت. در ادامه به ابعتد ایند تجارت اشاره خواهیم داشت

در دوره ساسانیان تجات به ركن اساسی و تعیین كننده سیاست دولت مبدل شد. بدین معنا كه ساسانیان با وامداری میراث پیشینیان، بویژه اشكانیان، دریافتند كه تجارت می‌تواند به عنوان حربه‌ای موفقیت آور بر علیه رقیب دیرینه خود یعنی امپراطوری روم شرقی مورد استفاده قرار گیرد.

بدون شك در مخاصمات این دو دولت عامل كسب منافع اقتصادی نقش اساسی داشت. با دقت نظر در طولانی بودن جنگلهای ایران و بیزانس درمی‌یابیم كه این دو قدرت از لحاظ سیاسی- نظامی نیرویی نسبتا‘‘ برابر داشتند.

در نتیجه تنها چیزی كه سرنوشت این منازعات را تعیین می‌كرد، تجارت بود از این رو پادشاهان ساسانی با تغییر تاكتیك و تكنیك جنگ به مجرای تجارت آوازه امپراطوری بیزانس را تحت الشعاع قرار داده و موفقیت ‌های شایان به دست آوردند.

سلسله ساسانیان

این سسلسله چهار صد سال بر سرزمین  پارس حکومت کرد و با یورش اعراب منقرض شد بنیانگذاران حكومت دینی خاندان ساسانی از پارس برخاسته خود را وارث هخامنشیان و از نسل آنها میداشتند. آنان بنا به نام جد خویش ساسان به افتخار نام سلسله خویش را ساسانی نهادند. ساسان ریاست معبد آناهیتای شعر استخر را بر عهده داشت. بابك پسر ساسان بر شهر خیر در كنار دریاچه بختگان فرمانروایی می كرد. و پس از درگذشت پدر عهده دار مقام وی گردید. سپس با چیره شدن بر چند تن از شاهان پارس موفق به سلطه بر كل پارس گردید. ارتخشیر یا اردشیر پسر بابك پس از مرگ پدر و برادر خویش بر امور دست یافت. و در صدد برآمد تا قدرت خویش را بر اطراف پارس نیز انتشار دهد، اردشیر در جریان پیشروی های خود در دشت هرمزگان با اردوان پادشاه اشكانی رو در رو شد و در نهایت بر وی پیروز گردید. و اردوان در این جنگ جان خود را از دست داد و با مرگ وی امپراطوری اشكانی كه از مدتها پیش به انحطاط گراییده بود منقرض گشت. بدین صورت سلسله ساسانی كه بوسیله اردشیر در پارس بناشد و جای دودمان اشكان را كه در پارت بوجود آمده بود گرفت. حكومتی كه بوسیله دودمان ساسانی بر پا شد بر دو پایه دین و مركزیت استوار بود. آنان بر خلاف اشكانیان وحدت سراسر كشور را تامین كردند، دولتی تشكیل دادند كه قدرت كشور را در خود متمركز ساخته با اقتدار تمام بر همه مناطق كشور نظارت داشت. ساسانیان، عظمت و شكوه عصر هخامنشی را تجدید كردند، در دوره قدرت این سلسله عظمت و اقتدارشان و حیثیت سیاسی ایران تا آنجا اوج یافت كه عملا دنیای متمدن آن روز را به دو قطب قدرت یعنی ایران و روم تقسیم نمود. و این مساله خود سبب آغاز فصل جدیدی از ارتباط بین این دو امپراطوری بزرگ گردید.

تجارت در دوره ساسانیان

در دوره ساسانیان، ایران با تسلط بر خلیج فارس، بندرهایی چون بوشهر و سیراف که مراکز مهم بازرگانی بودند، و جاده ابریشم، توانست در امر بازرگانی بسیار پیشرفت کند و توجه ایران به مناطق شرقی‌تر موجب کشمکش و رقابتی میان امپراتوری ساسانی با امپراتوری روم شرقی (بیزانس) شد. ابریشم مهم‌ترین کالایی بود که رومیان خواستار آن بودند. از این رو، در کار بازرگانان ایرانی کارشکنی می‌کردند تا ابریشم و سایر کالاها را به بهایی ارزان‌تر تهیه کنند. بازرگانان ایرانی هم آرام ننشستند و مراکزی در چین برای خود احداث کردند. با احداث بنادر و مهاجرنشین‌های ایرانی در شرق آسیا، رومیان تا اندازه‌ای قدرت رقابت را از دست دادند. در مورد تجارت زمینی که به خصوص از جاده ابریشم انجام می‌گرفت، اسناد بیشتری در اختیار داریم. زیرا این جاده مشرق زمین را به غرب می‌پیوست و ایران منطقه حایل یا میانی این جاده بین‌المللی محسوب می‌شد. سغدیان که بازرگانانی زبردست بودند در طول این راه در سرزمینی که بین کوه‌های جنوبی و استپ‌های شمالی چین گسترده می‌شد، از شهر سمرقند، زادگاه خود، تا شهر خومدان چین، مهاجرنشینانی تاسیس کرده بودند و بر شاهراه تجاری که از قلب ماوراءالنهر (ورا رود) تا قلب چین می‌رفت، از نظر اقتصادی فرمانروایی داشتند. اما لازمه تجارت در این مسیر پرداخت مالیات‌ها و عوارض گوناگونی بود که دولت ایران از محموله‌های در حال حرکت از شرق به غرب اخذ می‌کرد و بی‌گمان سود فراوانی برای خزانه سلطنتی داشت. در مقابل، دولت ایران نیز موظف بود که از جاده‌ها حراست و امنیت جاده‌ها را تضمین کند. در اواخر دوره ساسانی، دولت ایران عوارض گمرکی را افزایش داد و این امر موجب کاهش روابط تجاری میان ایران و بیزانس شد. جنگ با ارمنستان نیز حجم تجارت در شمال و بازرگانی راه ابریشم را کاهش داده بود. اما در هر حال، ساسانیان حق انحصاری تجارت ابریشم را به مدتی طولانی در دست خود نگه داشتند.

در دوره ساسانی بلور معدنی آتیزو که نوعی از مرمر و مانند پشم است و بوئی خوش دارد و سنگ متراکس (مهر درخش ) که اکنون انواع آن را سلیمانی می نامیم و سنگی شبیه عاج و سنگ مشهور به حدید از معادن فارس در خارج مشتری داشته، فیروزه خراسان ، سنگهای جوینی و هراتی و لعل بدخشان و مروارید بحرینی به ممالک دیگر صادر میشده است . نفت ، قالی و قالیچه ، پوست و پوستین و هر گونه لباسهای پوستی و رنگهای نباتی مخصوصاً وسمه و حنا و روناس به چین فرستاده میشد. اسلحه مرو، آهن آلات ، زرینه ،عطریات و صدفهای خلیج فارس در خارج کشور مشتری داشت.

تجارت داخلی شاهنشاهی ساسانی نیز دارای اهمیت بود. کالاهای اصلی شامل اجناسی چون مواد غذایی، جبوبات، شراب، خشکبار، روغن خوراکی و مانند آن می‌شد که کمتر جنبه تجملی داشتند. همچنین پارچه، لباس، ظروف شاهنشاهی ساسانی و در آسیای مرکزی یافت می‌شد. احتمالا در هر دو ناحیه محصولات لبنی، گوشت، پشم و فرش‌های بافته‌ شده با وسایل و ظروف معاوضه می‌شد. مواد غذایی توسط روستاییان ساکن تهیه می‌شد.

قوانین و مقررات، معاملات داخلی را نیز همانند تجارت بین‌المللی نظم می‌بخشید. شرکت ها تامین محصولات مورد نیاز بازار را تقبل می‌کردند که خانواده‌ها یا تجار بزرگ در آن جا (بازار) محصولات یا خدمات را به معرض فروش می‌گذاشتند.

اطلاعاتی در دست نیست که آیا سیستم پستی همانند دوره هخامنشیان وجود داشته است، اما پیک‌ها و کاروان‌ها، پیغام‌ها و کالاها را به هر سو می‌رساندند.

گسترش وسیع تجارت در دوره اسلامی به مقدار زیادی مرهون تجربیات پیشین ساسانیان و مردمان آسیای مرکزی بوده است. اما همچنان که مرزهای خلافت اموی فراتر از حدود امپراتوری‌های ساسانی و آسیای مرکزی رفت، تجارت و بازرگانی نیز به سطوح سابق خود بازگشت.

منابع: 1- تجارت در دوره ساسانیان-نویسنده:حسین نادری-چاپ1-سال انتشارات1388.

2- تاریخ ایران

3- دانشجو

4- وبلاگ كیوان