خیالپردازی براساس واقعیات

سریال «عامل ناشناخته» از تولیدات كشور كانادا از شبكه 3 سیما در حال پخش است

مجموعه‌های تلویزیونی این ژانر موفق و پربیننده معمولا مجموعه‌هایی با حال و هوای هیجان‌انگیز و ماجراجویانه هستند كه قصه‌هایی خیالی و غیرواقعی دارند. یكی از دلایل موفقیت بالای این مجموعه‌ها هم در همین نكته است كه قصه‌هایشان غیرواقعی است و بیننده آنها احتمال بسیار كمی می‌دهد كه این ماجراها در عالم واقعیت رخ بدهد. ‌از این نظر، مجموعه كانادایی «عامل ناشناخته» كه از شبكه 3 سیما در حال پخش است، تفاوت‌هایی با دیگر مجموعه‌های ژانر علمی ـ تخیلی دارد.

برای مثال اگر قصه مجموعه‌هایی مثل «بشقاب پرنده»، «پیشتازان فضا»، «پرونده‌های مجهول» یا «فضا 1999» ـ كه از مجموعه‌های پرطرفدار علمی‌ ـ تخیلی چند دهه گذشته بوده‌اند ـ را مورد بحث و بررسی قرار دهیم، به این نتیجه می‌رسیم كه هیچ‌یك از داستان‌هایی كه در اپیزودهای مختلف و متنوع آنها تعریف می‌شود، در دنیای واقعی اتفاق نخواهد افتاد. تفاوت اصلی عامل ناشناخته با این مجموعه‌ها و دیگر كارهای مشابه در این است كه قصه فیلمنامه اپیزودهای مختلف آن ـ حتی اگر غیرواقعی و خیالی به نظر برسند ـ‌ بر پایه مستندات و رویدادهای واقعی نوشته شده است.

عامل ناشناخته و پرونده‌های مجهول

عامل ناشناخته یك درام علمی ـ تخیلی است كه تلاش دارد تا متفاوت از بقیه كارهای ژانر علمی ـ تخیلی به نظر برسد و كار تازه‌ای در رابطه با این ژانر ارائه دهد. استقبال تماشاگران تلویزیونی از فصل اول مجموعه در سال 1996 به قدری زیاد بود كه سازندگان و خالقان آن را واداشت تا 3 فصل دیگر آن را تا سال 2000 تولید كنند. موفقیت عامل ناشناخته باعث شد تا 88 اپیزود از آن تولید و روی آنتن تلویزیون برود.

با آن كه ابتدای كار تولید مجموعه فقط با 3 كارگردان و 5 فیلمنامه‌‌نویس قرارداد همكاری بسته شده بود، ولی دنباله‌دارشدن قصه مجموعه باعث جذب تعداد بیشتری كارگردان و فیلمنامه‌نویس به این كار شد و حتی بازیگران و شخصیت‌های جدیدی را به آن اضافه كرد. در كل 16 فیلمساز، كارگردانی 88 اپیزود مجموعه را انجام دادند كه جان پل با كارگردانی 18 اپیزود آن، مقام اول را در این رابطه دارد. بیش از 18 فیلمنامه‌نویس هم كار نگارش فیلمنامه 4 فصل عامل ناشناخته را به عهده گرفتند.

زمانی كه پخش عامل ناشناخته شروع شد، بسیاری آن را با پرونده‌های مجهول مقایسه كردند و گفتند خالقان آن قصد دارند چیزی شبیه پرونده‌های مجهول ارائه دهند. پرونده‌های مجهول سال 1993 تولید شد و پخش فصل‌های مختلف تا سال 1999 ادامه پیدا كرد. قصه این مجموعه در ارتباط با تحقیقات 2 مامور زبده پلیس برای كسب اطلاعات محرمانه درباره فعالیت موجودات بیگانه فضایی روی كره زمین بود، اما سازندگان عامل ناشناخته هر نوع ارتباطی بین مجموعه‌شان با این اثر موفق علمی ـ تخیلی را رد كردند و گفتند مجموعه آنها یك اثر مستقل با یك خط داستانی مستقل، متفاوت و ویژه است كه آن را نباید با هیچ‌ مجموعه یا فیلم علمی ـ تخیلی دیگری مقایسه كرد.

به ادعای آنها عامل ناشناخته در نوع خود یك كار دست اول و اصیل (اورژینال)‌ بوده است كه می‌تواند زمینه‌ساز تولید مجموعه‌ها و فیلم‌هایی در این نوع كاری بشود. البته در سال‌های پس از پخش عامل ناشناخته چنین اتفاقی نیفتاد و هیچ كار علمی ـ تخیلی دیگری كه دنباله‌رو راه این مجموعه باشد، تولید نشد.

خیال یا واقعیت

قصه مجموعه عامل ناشناخته به داستان‌هایی درباره اتفاقات علمی و در عین حال عجیب و غیرقابل باور (اما مستند و واقعی)‌ می‌پردازد. دانشمندان یك سازمان ویژه فضایی هزاران رویداد غیرقابل توضیح و باورنكردنی كه در گوشه و كنار دنیا رخ می‌دهد را مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهند. آنها برای این كار از تكنیك‌ها و دستگاه‌های پیشرفته علمی بهره می‌گیرند تا به یك نتیجه منطقی برای هر موضوع برسند. داستان‌هایی كه در این مجموعه به نمایش درمی‌آیند به نظر باورنكردنی و خیالی می‌رسند، ولی تقریبا تمام آنها بر پایه مستندات ساخته شده‌اند. كل صحنه‌های این مجموعه در حوالی تورنتو فیلمبرداری شد.

دان آكروید (بازیگر سرشناس سینما و تلویزیون كه تماشاگران او را بیشتر به واسطه كارهای كمدی‌اش می‌شناسند)‌ به عنوان مجری و راوی در ابتدا و پایان هر اپیزود ظاهر و با تماشاگران صحبت می‌كند. او با تاكید روی محرمانه‌بودن فعالیت‌های سازمان، علمی ـ تخیلی و واقعی‌بودن حوادث داستان اپیزودهای مجموعه توضیح می‌دهد این قصه‌ها الهام‌گرفته از اتفاقاتی است كه قبل از این رخ داده و در تعریف تلویزیونی آنها دخل و تصرف زیادی صورت نگرفته است.

پیتر آكروید، یكی از 3 خالق اصلی مجموعه هم همزمان با پخش اولین فصل آن از تماشاگران تلویزیونی خواست این مجموعه و قصه‌های آن را جدی بگیرند و نگاهشان به این مجموعه شبیه نگاهی نباشد كه به دیگر مجموعه‌های درام و خیالی علمی ـ تخیلی تلویزیونی دارند. به گفته او: «ممكن است در نگاه اول چنین به نظر برسد كه ما داریم قصه‌ای كاملا خیالی و غیرواقعی را تعریف می‌كنیم، اما چنین نیست. فیلمنامه‌های مجموعه عامل ناشناخته فقط تلاش می‌كنند وقایع و اتفاقاتی را كه در عالم واقعیت رخ داده‌اند، به شكلی درام و هنری در معرض دید تماشاگران خود قرار دهد. طبیعی است كه برای جذاب‌كردن این قصه‌های واقعی ما مجبور بودیم از ابزار بیان هنری استفاده كنیم و به قصه‌‌ها شاخ و برگ بدهیم یا چیزهایی را از آنان كوتاه كنیم. اما مواد اولیه و اصلی این فیلمنامه‌ها، دقیقا همان حوادث و رویدادهایی هستند كه در دنیای واقعی اتفاق افتاده‌اند.» تلاش سازندگان مجموعه برای بیان یكسری موضوعات واقعی به زبان هنر باعث شد تا كمیته علمی تحقیقات درباره موضوعات ناشناخته در سال 1997 جایزه ویژه خود را به دان آكروید، مجری و راوی این مجموعه اهدا كند.

هیجان با دوربین روی دست

فصل اول مجموعه به معرفی اعضای اواس‌آی‌آر (كمیته تحقیقات پیرامون موضوعات ناشناخته)‌ می‌پردازد كه لیندسی دانر (با بازی نانسی آن ساكوویچ)،‌ پیتر آكسون (با بازی بارسلی هوپ)‌ و آنتون هندریكس (با بازی كالین فاكس)‌، افراد اصلی آن هستند. این سه دانشمند، پروفسور و محقق همراه با افراد متخصص دیگری كه در هر اپیزود مجموعه به یاری آنها می‌آیند، درباره یك پرونده ویژه تحقیق می‌كنند. هر اپیزود مجموعه اختصاص به یك پرونده و قصه مستقل دارد و روش‌هایی كه برای كشف موضوعات از سوی شخصیت‌های اصلی قصه مورد استفاده قرار می‌گیرد، با گذشت زمان و در فصل‌های بعدی تغییر می‌كند.‌

جان بل كه اولین اپیزودهای عامل ناشناخته را كارگردانی كرد و همكاری‌اش را در فصل‌های بعدی هم با این مجموعه ادامه داد، درباره تفاوت‌های فصل‌های مختلف آن چنین می‌گوید: « فصل اول لحن روایتی مستندگونه‌ای داشت و هدف از این كار این بود كه بیننده متوجه واقعی بودن رویدادها باشد. به همین دلیل، شما می‌بینید كه برخی صحنه‌ها با دوربین روی دست فیلمبرداری شده‌اند كه وجه مشخصه تمام مستندهای واقعی تلویزیونی است و با آدم‌هایی كه تجربه‌های مختلف علمی را پشت‌سر گذاشته‌اند به عنوان شاهد مصاحبه زنده می‌شود. در فصل‌های بعدی مجموعه چند بازیگر و شخصیت تازه به جمع آدم‌های قبلی اضافه می‌شوند و با ورود آنها، قصه وارد یك سری ماجراجویی جدید می‌شود.

در فصل دوم روی قصه‌گویی مستقل و مجزا تاكید بیشتری می‌شود و بینندگان در هر اپیزود شاهد قصه‌ای درام هستند كه به صورت كامل تعریف و تمام می‌شود. از این نظر، این فصل شبیه نمایش‌های درام یك ساعته است.»

پیتر آكروید روی این نكته تاكید می‌كند كه از فصل دوم به بعد كار شخصیت‌پردازی شخصیت‌های قصه به موازات داستان‌هایی كه تعریف می‌كند، گسترش می‌یابد و نوعی ارتباط مستقیم بین این دو وجه برقرار می‌شود. به گفته وی: «خوب می‌دانستیم كه برای حفظ تماشاگران در فصل‌های بعدی مجموعه باید از عناصر و امكاناتی استفاده كنیم تا بتوانیم همچنان تماشاگران را پای صفحه تلویزیون نگه داریم. به همین دلیل است كه قصه اپیزودهای بعدی جنبه عجیب‌تر و پرقدرت‌تری پیدا می‌كنند.

همین مساله باعث ورود ماجراها و اتفاقات تازه مثل بشقاب‌های پرنده و قدرت‌های ماوراءالطبیعه به قصه می‌شود، اینها موضوعاتی هستند كه تماشاگران مجموعه‌های علمی ـ تخیلی دوست دارند درباره‌شان بشنوند و قصه‌هایشان را روی صفحه كوچك تلویزیون نگاه كنند.» پیتر آركاد برادر بزرگ‌تر دان آركاد است كه چند كار موفق تلویزیونی (مثل نمایش زنده یكشنبه‌شب)‌ را با همكاری وی تولید كرده است. وی همكاری با تلویزیون را از سال 1979 به عنوان بازیگر و تهیه‌كننده شروع كرد و همزمان در سینما هم فعالیت داشته است. تا به امروز عامل ناشناخته مهم‌ترین و طولانی‌ترین كار تلویزیونی او بوده است.

بازیگر معروف در نقش راوی

برخورد منتقدان تلویزیونی با عامل ناشناخته خوب و گرم بوده است. به گفته آنها تلویزیون از مدت‌ها قبل از نبود و كمبود مجموعه‌ای با این حال و هوا رنج می‌برد. آنها از شیوه قصه‌گویی مجموعه استقبال كردند و تركیب بازیگران و شخصیت‌های آن را خوب و منطقی ارزیابی كردند. آنها همچنین انتخاب یك مجری كه قصه هر اپیزود را توصیف می‌كند، حركتی بسیار جذاب توصیف كردند.

جالب اینجاست كه در ابتدای كار تولید مجموعه اصلا قرار نبود چیزی به عنوان مجری یا راوی وجود داشته باشد و پیشنهاد چنین چیزی را خود دان آكروید به عوامل مجموعه داد. او می‌گوید: «زمانی كه قرار شد عامل ناشناخته به صورت جدی وارد مرحله تولید شود، برادرم پیتر به من پیشنهاد كرد یكی از نقش‌های اصلی آن را به عهده بگیرم. وقتی فیلمنامه چند اپیزود را خواندم با او تماس گرفتم و گفتم من به درد چنین نقشی نمی‌خورم و تماشاگران از من توقع دیگری دارند. همان زمان به عنوان شوخی به او گفتم: خیلی جالب می‌شود به عنوان راوی در ابتدا و پایان هر قسمت جلوی دوربین ظاهر شوم و رو به‌ دوربین با تماشاگران حرف بزنم و درباره قصه‌ای كه قرار است در این اپیزود به نمایش درآید توضیحاتی بدهم. فكر نمی‌كردم این ایده كارساز شود و مورد قبول قرار گیرد. ولی این اتفاق افتاد. از پیتر پرسیدم: وقتی تماشاگران مرا در مقام راوی ببینند چه خواهند گفت؟ آنها خیال نخواهند كرد با یك كار كمدی روبه‌رو هستند؟ ولی پیتر كه یك حرفه‌ای تلویزیونی است نظر مرا رد كرد و گفت تماشاگران پس از یكی دو هفته كاملا مرا به عنوان یك راوی جدی قبول خواهند كرد. وقتی مجموعه روی آنتن رفت، متوجه شدم تماشاگران خیلی زود این موضوع را هضم و قبول كردند».

دان‌ آكروید فعالیت بازیگری را از سال 1974 با حضور در كارهای تلویزیونی شروع كرد. او پس از موفقیت در این رسانه و ورود به دنیای سینما، همكاری‌اش با تلویزیون را قطع نكرد و در تمام این سال‌ها به صورت موازی در هر دو رشته سینما و تلویزیون فعال بوده است. وی كه خود را آماده بازی در قسمت سوم فیلم سینمایی موفق «شكار‌كنندگان ارواح» می‌كند، هم‌اكنون مجموعه تلویزیونی «دوروتی شهر از» را روی آنتن تلویزیون دارد.

پیشنهاد حضور جان بل به عنوان كارگردان اصلی مجموعه عامل ناشناخته را نیز وی به عوامل تولید آن داد. با آن كه این دو تا قبل از این در هیچ كار تلویزیونی با یكدیگر همكاری نكرده بودند، ولی آكروید دوستدار كارهایی بود كه این فیلمساز ساخته است. جان بل اولین مجموعه تلویزیونی خود را سال 1982 كارگردانی كرد و تا به حال با بیش از 25 مجموعه تلویزیونی به عنوان كارگردان اصلی همكاری داشته است.

تهیه‌كننده ریسك‌پذیر

كریستوفر چاكون تهیه‌كننده مجموعه و یكی از خالقان اصلی آن حضور همكاران خوب و حرفه‌‌ای در تولید عامل ناشناخته حال و هوای بدیع آن را عامل اصلی موفقیت آن می‌داند و اضافه می‌كند: «تازگی و متفاوت بودن قصه و لحن مجموعه، برگ برنده اصلی ما در زمان تولید آن بود. خوشحال بودم كه روی مجموعه‌ای كار می‌كردم كه مشابه آن تا آن زمان در هیچ شبكه تلویزیونی تولید و پخش نشده بود. این اولین بار بود كه قصه‌هایی واقعی در رابطه با مسائل علمی ـ تخیلی به تصویر كشیده می‌شد و تا قبل از آن سابقه نداشت كه یك بازیگر در مقام راوی در ابتدا و پایان هر اپیزود ظاهر شده و با تماشاگران صحبت كند. برخی از دوستان و همكارانم مرا از انجام چنین كاری منع كردند.

آنها گفتند این كار به معنی یك شكست كامل خواهد بود. ولی شما مجبورید برای نوآوری‌هایتان ریسك كرده و خطرات بزرگی را به جان بخرید. علت پرسروصدا شدن كارهای بزرگ هم به خاطر همین ریسكی است كه در زمان تولیدشان صورت می‌گیرد. نوع برخورد و استقبال تماشاگران و منتقدان نشان داد كه كار درست را انجام داده‌ام.»

به نوشته رسانه‌‌های گروهی كانادایی، قرار بود مجموعه تلویزیونی عامل ناشناخته با برخی تغییرات (و از جمله حذف راوی از ابتدا و پایان قصه)‌ به صورت یك فیلم سینمایی تهیه و تولید شود، اما به دلایلی كه هیچ وقت مشخص نشد،‌ این اتفاق رخ نداد. بحث تولید نسخه سینمایی و عدم ساخت آن، خیلی شبیه یكی از قصه‌های اپیزودهای همین مجموعه بود و در هاله‌ای از ابهام باقی‌ماند!