توصیه‌های غذایی در زخم بستر
زخم بستر که زخم فشاری نیز نامیده می‌شود، در افراد بستری شده در بیمارستان‌ها و مراکز نگهداری شایع است. این زخم به شکل تورم و قرمزی پوست شروع شده و ممکن است به سرعت به زخم‌های باز دردناک و صعب‌العلاج تبدیل شود.
زخم فشاری در هر بخشی از بدن که به مدت طولانی تحت فشار باشد دیده می‌شود، بنابراین شیوع آن در پاشنه، زانو، پشت مهره‌ها، نشیمنگاه، بازو و شانه بیشتر است.
زخم بستر به دلیل کاهش جریان خون در پوست ناحیه تحت فشار ایجاد می‌شود و در صورتی که در معرض رطوبت باشد به آسانی عفونی می‌گردد. این زخم در افراد دیابتی، کم وزن و یا مبتلا به اضافه وزن و فلج شایع‌تر است. همچنین نامناسب بودن جریان خون در افرادی که مشکلات قلبی- عروقی دارند، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
پاکیزه نگه‌داشتن محل زخم همراه با پوشاندن آن با پوششی که به آن نچسبد، کمک کننده است. گفته می‌شود که روغن رقیق درخت چای به دلیل خواص ضدعفونت آن می‌تواند مفید باشد. ادعا شده که جینکو به دلیل بهبود جریان خون به بهبود زخم کمک می‌کند که البته مصرف آن در افرادی که وارفارین یا دیگر ضد انعقادها را مصرف می‌کنند و در افراد مصرف کننده داروهای قلبی – عروقی باید با تجویز پزشک باشد.
همه بیماران بستری به ویژه افراد مبتلا به زخم بستر باید حداقل هر دو ساعت یک‌بار حرکت داده شوند. استفاده از بالش می‌تواند با کاهش فشار به بهبود زخم کمک کند.
نیاز به مواد مغذی به موازات افزایش نیاز انرژی در زخم بستر افزایش می‌یابد. با
این وجود نیاز به اکثر مواد مغذی با رژیم متعادل و متنوع تأمین می‌شود. رژیم غنی
از میوه‌جات و سبزیجات، ماهی، مغزها و دانه‌ها برای تأمین مواد مغذی کافی
برای سلامت پوست و بهبود جریان خون توصیه می‌شود
ماساژ منطقه مبتلا ممکن است موثر باشد به هر حال باید مراقب پاره شدن پوست آسیب دیده بود، زیرا پوست افراد بیمار به آسانی کبود یا پاره می‌شود. مراقبین سالمندان و افراد محدود به تخت یا صندلی چرخ دار باید دقت کنند که فرد تحت مراقبت، در هنگام بیداری تا حد امکان حرکت کند.
دریافت کافی کالری، پروتئین، مایعات، ویتامین‌ها و مواد معدنی برای حفظ یکپارچگی بافت و پیشگیری از شکست بافت مورد نیاز هستند.
مشکلات تغذیه‌ای شامل کاهش وزن ناخواسته، سوءتغذیه به ویژه سوءتغذیه پروتئین– انرژی و اختلال دهیدراتاسیون به عنوان عوامل خطر ایجاد زخم بستر شناخته شده هستند. عوامل خطر تغذیه‌ای دیگری مثل نمایه توده بدن پایین، دریافت کم غذا و ناتوانی در مستقل غذا خوردن نیز با خطر زخم بستر مرتبط هستند. مشاوره تغذیه به عنوان عامل مهمی در پیشگیری و درمان چندبخشی زخم بستر شناخته شده است.
ارزیابی وضع تغذیه
سوءتغذیه ممکن است اثر نامطلوبی بر بهبود زخم داشته باشد، بنابراین همه بیماران مبتلا به زخم بستر باید بلافاصله برای ارزیابی و مداخله زود هنگام تغذیه به رژیم درمان ارجاع داده شوند. افزایش نیاز به کمک دیگران در هنگام غذا خوردن، مشکلات جویدن و بلع، کاهش دریافت دهانی غذا و مایعات، کاهش وزن ناخواسته و افزایش سن موجب افزایش خطر سوءتغذیه می‌شوند. بر این اساس در ارزیابی تغذیه باید همه این عوامل به ویژه تاریخچه وزن بدن، قدرت مستقل غذا خوردن و دریافت مواد مغذی مورد ارزیابی قرار گیرند.
دریافت پروتئین کافی
بدیهی است که پروتئین برای ساخت بافت‌های جدید مورد نیاز است. به علاوه، نیتروژن از طریق ترشحات زخم هم دفع می‌شود که نیاز به پروتئین را افزایش می‌دهد. در تعیین میزان نیاز پروتئین برای هر فرد باید تعداد و وسعت زخم‌ها، وضع کلی تغذیه، بیماری‌های همراه و میزان تحمل مداخلات تغذیه‌ای را در نظر گرفت. به عنوان مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی کاندیدای مناسبی برای سطوح بالای پروتئین نیستند. به طور کلی قبل از تجویز رژیم پرپروتئین عملکرد کلیه باید بررسی شود.
میزان توصیه شده پروتئین برای حفظ تعادل مثبت پروتئین در مبتلایان به زخم فشاری 5/1-25/1 گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن است. اسیدهای آمینه، واحدهای ساختمانی پروتئین هستند. بدن ما قادر به ساختن برخی اسیدهای آمینه نیست که باید از طریق رژیم غذایی تأمین شود که به آن‌ها اسیدهای آمینه ضروری گویند. به علاوه در برخی شرایط نیاز به تأمین انواع دیگری از اسیدهای آمینه از طریق غذا داریم به عنوان مثال اسیدهای آمینه آرژنین و گلوتامین در استرس‌های شدید مثل تروما، سپسیس و زخم بستر ضروری به شمار می‌آیند.
آرژینین که اسید آمینه ضروری شرطی در زخم بستر است موجب تحریک ترشح انسولین می‌شود. همچنین اتصال اسیدهای آمینه به سلول‌های بافت را بهبود می‌بخشد و از تشکیل پروتئین در سلول‌ها حمایت می‌کند. اگرچه گفته می‌شود که مکمل‌یاری این اسیدآمینه موجب افزایش سرعت بهبود زخم می‌شود اما نیاز به مکمل‌یاری برای مبتلایان به زخم بستر هنوز ثابت نشده است. به هر حال تأمین آرژینین در دوزهای فیزیولوژیک به ویژه در صورت تغذیه روده‌ای ممکن است مفید باشد.
به دلیل عملکرد گلوتامین به عنوان منبع سوخت فیبروبلاست‌ها و سلول‌های اپی‌تلیال ممکن است این اسیدآمینه به بهبود زخم فشاری کمک کند، اما توصیه آن نیاز به مطالعات بیشتر دارد. ماکزیمم دوز ایمن مکمل‌یاری گلوتامین، 57/. گرم بر کیلوگرم وزن بدن است.
دریافت انرژی کافی
بدیهی است معالجه زخم بستر نیاز به انرژی دارد. تأمین کالری کافی موجب ارتقاء آنابولیسم و سنتز ترکیبات نیتروژنی مثل کلاژن می‌شود. همچنین برای غلبه بر اتلاف انرژی و پروتئین ناشی از هیپرمتابولیسم در بیماران سوءتغذیه‌ای نیاز به انرژی اضافی است. تأمین 30 تا 35 کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در مبتلایان به زخم فشاری ضروری است. البته کالری دریافتی بر اساس کاهش یا افزایش وزن و سطح چاقی تعدیل می‌شود.
توجه به این نکته ضروری است که برنامه کاهش وزن بیماران باید تا بهبود زخم به تأخیر بیفتد تا مواد مغذی کافی برای بهبود زخم تأمین شود. به طور کلی انجمن رژیم شناسان آمریکا توصیه می‌کند که در بیماران مبتلا به سوءتغذیه برنامه غذایی با آزادی بیشتری تنظیم شود تا دریافت مواد مغذی افزایش یابد. به عنوان مثال اگر فرد رژیم محدود از سدیم را دوست نداشته باشد ممکن است دریافت غذایی او با این رژیم کاهش یابد که منجر به سوءتغذیه و کند شدن بهبود زخم شود. همان‌طور که ذکر شد رژیم غذایی و مایعات مصرفی باید به طور مرتب بررسی شوند تا از دریافت کالری کافی مطمئن شویم.
نیاز به مکمل‌های تغذیه‌ای دهانی، غذاهای ارتقاء یافته و غنی شده باید بررسی شود و در صورت ناکافی بودن رژیم غذایی شاید نیاز به تغذیه روده‌ای یا وریدی باشد.
تأمین مایعات کافی
مایعات به عنوان حلال ویتامین‌ها و مواد معدنی و دیگر مواد مغذی هستند و وسیله انتقال مواد مغذی به سلول‌ها و دفع فرآورده‌های دفعی از آن‌ها می‌باشند. فرمول عمومی محاسبه نیاز به مایعات، یک میلی‌لیتر به ازای کیلوکالری مصرفی است. وضع هیدراتاسیون در همه بیماران مبتلا به زخم بستر باید به طور مداوم بررسی شود که شامل بررسی تغییر وزن، کشش پوست، برون‌ده ادراری، افزایش سدیم سرم و اسمولالیته محاسبه شده سرم است. باید توجه داشت که نیاز به مایعات در صورت وجود دهیدراتاسیون، دریافت بالای پروتئین، دمای بالای بدن، تعریق زیاد، اسهال و ترشح زیاد زخم افزایش می‌یابد.
تأمین مقادیر کافی ویتامین و مواد مغذی
نیاز به مواد مغذی به موازات افزایش نیاز انرژی در زخم بستر افزایش می‌یابد. با این وجود نیاز به اکثر مواد مغذی با رژیم متعادل و متنوع تأمین می‌شود. رژیم غنی از میوه‌جات و سبزیجات، ماهی، مغزها و دانه‌ها برای تأمین مواد مغذی کافی برای سلامت پوست و بهبود جریان خون توصیه می‌شود.
اثر برخی مواد مغذی مثل ویتامین‌های C، B، E، روی، مس، منگنز، منیزیم، سلنیوم و اسیدهای چرب امگا-3 با بهبود زخم بستر در حال بررسی است. از این میان، روی و ویتامین C توجه بیشتری را به خود جلب کرده‌اند و به هر حال تنها در صورت ناکافی بودن دریافت غذایی ممکن است نیاز به دریافت مکمل‌های تغذیه‌ای باشد.
در برخی شرایط نیاز به تأمین انواع دیگری از اسیدهای آمینه از طریق غذا داریم
به عنوان مثال اسیدهای آمینه آرژنین و گلوتامین در استرس‌های شدید مثل تروما، سپسیس و زخم بستر ضروری به شمار می‌آیند
توجه داشته باشید که توصیه به مکمل یک ماده مغذی تنها در صورت وجود علایم کمبود آن موجه است و در صورت دریافت ناکافی غذا بهتر است مکمل‌هایی شامل اکثر ویتامین‌ها و مواد مغذی در حد مقادیر توصیه شده RDA تجویز شود، زیرا تجویز یک ماده مغذی به تنهایی ممکن است وضع سایر مواد مغذی را به خطر اندازد.
توصیه‌های عمومی برای پیشگیری و بهبود زخم بستر
* مصرف رژیم غذایی متعادل و متنوع که حاوی همه گروه‌های غذایی به میزان مورد نیاز باشد.
* دریافت کافی پروتئین از طریق مصرف گوشت‌های سفید به ویژه ماهی، حبوبات و مغزها.
* مصرف سبزیجات و میوه‌جات تازه.
* مصرف مکمل‌های پروتئین- انرژی و مکمل‌های ویتامین – مینرال در صورت محدودیت دریافت غذا و تنها با تجویز متخصصین.
* نوشیدن حداقل 8 لیوان آب در روز در صورت عدم محدودیت مایعات.
* مصرف روغن‌های مفید مثل روغن زیتون و کانولا برای تأمین انرژی و نیز چربی‌های مفید.
* افزایش انرژی و پروتئین رژیم غذایی با استفاده از پودر آجیل، روغن‌های مفید، پنیر رنده شده و شیر خشک.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 114 - فاطمه تورنگ، کارشناس ارشد تغذیه
