نقاط مثبت و منفی هدفمندی

اولین و شاید مهمترین گام از طرح تحول اقتصادی یا همان هدفمند کردن یارانه ها در حالی در 27 آذرماه سال 1389 در کشور آغاز شد که دولت از دو سال قبل از این تاریخ اجرای آن را به مردم و متولیان اقتصادی در کشور نوید داده بود.

آنچنان که رهبر معظم انقلاب در آغاز سال 90 در در حرم مطهر رضوی تصریح کردند : همه‌ى صاحبنظران اقتصادى - چه آن کسانى که از لحاظ دیدگاه‌هاى اقتصادى با دولت فعلى موافقند، و چه آن کسانى که دیدگاه‌هاى اقتصادى آنها مخالف با نظرات دولت فعلى است - متفقند که هدفمند کردن یارانه‌ها یک کار بسیار لازم، بسیار اساسى و بسیار مفید است. این، جزو آرزوهائى بود که سالهاى گذشته از دولتها مطالبه میشد. ایشان در عین حال ورود در این میدان را "دشوار و سخت" دانستند؛ ورودی که با همه سختی سرانجام انجام شد.

اکنون و با گذشت یک سال از اجرای این قانون مهم و سرنوشت ساز که دامنه تاثیر آن از پایتخت تا دورترین روستاهای کشور را هم در بر گرفته است، به نظر می رسد فرصت مناسبی برابر بازخوانی و مرور مسیر یکساله عملکرد متولیان آن و نیز مردم فراهم شده است.

بررسی این کارنامه یکساله حاکیست هدفمند کردن یارانه ها در اصلی ترین حوزه هایی که قرار بود تاثیر گذار باشد موفق شده اثرات مطلوبی را بر اقتصاد کشور بگذارد و از این بابت به یکی از مهمترین طرح های اقتصادی بعد از انقلاب تبدیل شود که تمام دولتمردان از گذشته تا کنون آرزوی اجرای ان را داشته اند. نمونه آخر آن محمد خاتمی بود که در روزهای پایانی ریاستش آرزوی خود را هدفمند کردن یارانه ها عنوان کرد.

افزایش عدالت اقتصادی

از روزی که دولت شروع به برنامه ریزی برای طرح تحول اقتصادی کرد روشن بود که اجرای عملیاتی عدالت اصلی ترین شعارهای انجام این طرح است. دکتر احمدی نژاد همان زمان اجرای این طرح را در راستای بر قراری عدالت می دانست و بارها این جمله را بیان کرد که بیش از 70 درصد یارانه ها را، فقط کمتر از 30 درصد مردم مصرف می کنند و این را باید اصلاح کرد.

اصلاح الگوی مصرف

مقام معظم رهبری سال 1388 را سال اصلاح الگوی مصرف نامیدند؛ نامی که یکی از اهداف اصلی هدفمند کردن یارانه ها و هدفی تقریبا موفق هم شد. از جمله اصلاح مصرف برخی فرآورده های استراتژیک مانند بنزین که دشمن از طریق آن می توانست ضربات هزینه زایی به کشور وارد کند. پیشتر مصرف حامل های انرژی در کشور چند برابر متوسط جهانی بود که بسیاری از کارشناسان این دلیل اصلی این موضوع را پائین بودن قیمت آن عنوان می کردند.

با افزایش قیمت حامل های انرژی یا به عبارت ساده تر افزایش قیمت بنزین، گاز و گازوئیل طبق آمارهای رسمی میزان مصرف این فرآورده ها به شدت کاهش یافته تا جایی که با افزایش کمی تولید، کشور از واردات بنزین تقریبا بی نیاز شد.

حمایت ویژه رهبر انقلاب و همراهی تاریخی مردم

اما این موفقیت ها در شرایطی بدست آمده که نهادهای مختلف کشور و به ویژه رهبر معظم انقلاب از حامیان جدی اجرای این قانون مهم بودند. از سوی دیگر همکاری و همراهی مردم در پیاده سازی قانون هدفمندسازی حقیقتا تحسین برانگیز بوده است.

از روزهای ابتدایی اجرای طرح تحول اقتصادی بخشی از منتقدان، حتی "واکنش های منفی اجتماعی" به اجرای این قانون را حتمی و اصلی ترین دلیل شکست آن عنوان می کردند. اما مردم با رویکرد منطقی و قابل تقدیر خود همسو و حتی پیشگام اجرای آن شدند و نشان دادند برای توسعه اقتصادی کشور حاضرند هر نوع سختی را به جان بخرند.

مقام معظم رهبری روز اول سال 90 در این باره چنین فرمودند: همکارى ملت و دولت در این زمینه هم انصافاً عالى بود. حرکت مردم در جهت هدفمند کردن یارانه‌ها، حرکت عالى‌اى بود. آثار این کار در آینده به تدریج آشکار می شود؛ اگرچه تا امروز هم بعضى از آثار مثبت آن آشکار شده است.

در عین حال با نگاهی به یک سال گذشته می توان گفت اجرای قانون هدفمندی با اشکالاتی هم روبرو بوده که عمدتا به مجری آن یعنی دولت بر می گردد.

عدم توجه به تولید ملی

یکی از اصلی ترین ایراداتی که می توان درباره هدفمندی یارانه ها عنوان کرد موضوع تولید ملی است زیرا در یک سال اخیر دولت اکثر تعهداتش در قبال تولید را عملی نکرده است.

تولید در این یک ساله با مشکلات فراوانی در موضوع هزینه های مواد اولیه بویژه حامل های انرژی که یکی از نیازهای اولیه و مهم تولید است، روبرو بوده و با توجه به بالارفتن قیمت جایگزینی مطلوبی برای آن در نظر گرفته نشده است.

در حال حاضر حوزه تولید با توجه به روند بی رویه واردات کالاهای مختلف که از مجاری قانونی و غیر قانونی وارد کشور می شود لطمات جبران ناپذیری خورده است که نیازمند اقدام جدی مسئولین است.

افزایش بی رویه نقدینگی

افزایش نقدینگی در جامعه هم از موضوعاتی است که با پرداخت یارانه های نقدی به شدت افزایش یافت و با توجه به دستوری بودن نرخ سود بانکی این نقدینگی در جامعه باعث بالا رفتن تورم شد. البته منتقدان دولت با اشاره به برخی اقدامات غیرکارشناسی آن، از ابتدا افزایش تورم را از تبعات این طرح می دانستند.

این نقدینگی تورم زا هرگز از سوی دولت هم به سمت تولید مطلوب نشد که حتی منجر به آشفتگی در بازارهای مختلف دیگر به ویژه سکه و ارز شده است.

ایجاد نوسانات در بازارهای ارز و سکه و وجود دلالی در سطح جامعه باعث لطمات هشداردهنده ای به اقتصاد شده است.

کسری بودجه

اما یکی دیگر از مهمترین انتقاداتی که در این راستا به دولت شده، ناتوانی آن در احصای درآمدهاست. آمارهای مختلف حاکیست که دولت امسال بیش از 15 هزار میلیارد تومان کسری بودجه دارد؛ رقمی بی سابقه که معلول ضعف دولت در کسب درآمدهای ناشی از افزایش قیمت ها توصیف شده است.

اگر این روزها در بین مردم و فعالان اقتصادی اعتراضاتی درباره طرح هدفمندی یارانه ها وجود دارد به همین بی توجهی دولت به قانون مصوب هدفمندی و انحراف از بندهای قانونی آن است اما همچنان امید می رود که دولت رویه خود را اصلاح کند و دستگاه های نظارتی اجازه انحراف از قانون مصوب را به مجریان ندهند تا این گام بزرگ اقتصادی به جای خیزی تاریخی به لطمه ای خطرآفرین در عرصه اقتصاد بدل نشود.

منبع :جهان نیوز