بیماری‌های کبدی در بارداری
کبد و کیسه صفرا مثل سایر اندام‌ها در دوران بارداری تغییراتی می‌کنند. این تغییرات ناشی از تغییرات هورمونی به علت بارداری است.
در زمان بارداری، برخی آنزیم‌های کبدی کم و برخی زیادتر می شوند. هرچند این تغییرات منجر به ایجاد بیماری خاصی در مادر نمی‌شود، اما در بررسی آزمایشگاهی این تفاوت‌ها در خون مادران باردار مشاهده می‌گردد.
زردی در بارداری
از بیماری‌های شایع کبدی در بارداری، یرقان عودکننده بارداری یا زردی بارداری است که در اثر تغییرات هورمونی، میزان اسیدهای صفراوی در خون افزایش یافته و منجر به خارش شدید می‌گردد. این خارش به خصوص در کف پاها رخ می‌دهد، اما می‌تواند در تمام بدن حس شود.
به دنبال آن، زردی به علت افزایش بیلی‌روبین خون رخ می‌دهد. بیماری اغلب در سه ماهه آخر بارداری و به خصوص در کسانی که چند قلو باردار هستند رخ می‌دهد. این بیماری زمینه ارثی و ژنتیکی دارد و گاه در افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، دیده می‌شود.
جهت تشخیص این بیماری از بیماری‌های دیگری مثل پره اکلامپسی (مسمومیت حاملگی)، هپاتیت یا بیماری‌های پوستی شایع در بارداری که با خارش همراه هستند، باید از آزمایش‌های خونی مثل بررسی آنزیم‌های کبدی و کلسترول، تحت نظر پزشک استفاده کرد.
پس از تشخیص، از داروهایی برای کاهش خارش پوستی استفاده می‌شود، اما مهم‌تر آن که این مادران در اواخر بارداری باید تحت نظارت شدید پزشک باشند، چون احتمال زایمان زودرس و مرگ جنین و دفع مکونیوم (مدفوع جنین) در مایع آمنیوتیک (آب اطراف جنین)، در این افراد بیشتر است و در اولین فرصتی که جنین رسیده شد، باید اقدام به زایمان کرد تا از این عوارض جلوگیری شود.
همین طور احتمال بروز بیماری زردی با مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری حاوی استروژن نیز وجود دارد.
هپاتیت در بارداری
از دیگر بیماری‌های کبدی معروف، هپاتیت است که از طریق ویروس‌های متفاوتی ایجاد می‌شود، مثل ویروس A، B، C، D و E که در مورد بیماری حاد، علائم همگی شبیه هم هستند، اما در مورد عواقب بیماری و مزمن شدن آن و روش‌های پیشگیری با هم متفاوتند.
بیماری هپاتیت ویروسی حاد با علائم تهوع و استفراغ و بی‌حالی و بی‌اشتهایی و درد بدن آغاز می‌شود و در مواردی با تب نیز همراه است. پس از یکی دو هفته، این علائم کاهش می یابند، ولی زردی آغاز می‌شود و تغییرات آزمایشگاهی در آنزیم‌های کبدی رخ می‌دهد.
در موارد شدید هپاتیت، علائم دیگری مثل خونریزی و اختلالات مغزی و تغییرات آزمایشگاهی مربوطه رخ می‌دهد که در این شرایط بیمار باید در بیمارستان بستری شود.
به هر حال در شرایط حاد بیماری، باید مراقب انتقال از طریق ترشحات بیمار باشیم، یعنی نباید با ملحفه و لباس و حوله بیمار تماس مستقیم داشت. همین طور ترشحات دهان و واژن و خون بیمار قابلیت انتقال بیماری را دارند و باید از آن ها پرهیز کرد. در دوران بارداری هم مراقبت‌ها به همین شکل است.
تنها هپاتیت نوع B و C می‌توانند منجر به هپاتیت مزمن شوند. اصولا به باقی ماندن ویروس در بدن بعد از بهبود هپاتیت حاد، هپاتیت مزمن می‌گویند كه این حالت می‌تواند منجر به بیماری‌های متفاوتی مثل سیروز (نارسایی كبدی)، تخریب سریع كبد (هپاتیت نكروزان فولمینانت) و سرطان كبدی شود كه همگی این بیماری‌ها كشنده هستند.
در مورد هپاتیت B تنها حدود 10 درصد بیماران هپاتیت حاد، سرانجام به نوع مزمن مبتلا می‌شوند كه از این تعداد، بیماری معمولا نشانه‌ای ندارد و تنها در بررسی آزمایشگاهی از خون آ‌نتی ژن اچ‌بی‌اس مثبت تشخیص داده می‌شود.
در این صورت برای پیشگیری از ابتلای نوزاد، مراقبت منظم مادران ضروری است، به این ترتیب كه در زمان تولد و حداكثر تا 72 ساعت پس از تولد، ایمونوگلوبولین و واكسن هپاتیت B و سه دوره تزریق واكسن به نوزاد توصیه می‌شود و به این ترتیب از ابتلای اكثر نوزادان به هپاتیت B مزمن جلوگیری خواهد شد.
متاسفانه نوزادان به این ویروس فوق‌العاده حساسند و در صورت انتقال ویروس، حدود 85 درصد آن ها به نوع مزمن مبتلا می‌شوند. بنابراین حتما باید با بررسی‌های دوره بارداری كه شامل آنتی‌ژن اچ‌بی‌اس است، مادران آنتی‌ژن مثبت را دریافت کرده و با تزریق واكسن و ایمونوگلوبولین در زمان تولد به نوزاد از این مشكل پیشگیری كرد.
در مادرانی كه مبتلا به نوع حاد بیماری شده‌اند، احتمال زایمان زودرس و بروز بیماری در نوزاد هست، اما احتمال انتقال بیماری بسیار كم است، زیرا ویروس تنها هنگام زایمان منتقل می‌شود و نوع زایمان سزارین و طبیعی تاثیری در این انتقال ندارد.
اما در مورد مبتلایان به هپاتیت C باید گفت این افراد 80 درصد مبتلا به نوع مزمن بیماری خواهند شد و درصد بالاتری از آنان سرانجام دچار سیروز، سرطان كبدی و سایر عواقب بد هپاتیت مزمن می شوند. بنابراین توصیه می‌شود افراد مبتلا به هپاتیت مزمن C اصلا باردار نشوند.
از طرفی چون هیچ راه پیشگیری مناسبی برای جلوگیری از ابتلای نوزاد وجود ندارد، بررسی آزمایشگاهی غربالگری برای این نوع عفونت به صورت عادی در زنان باردار انجام نمی‌شود و تنها در كسانی كه زندگی پرخطر داشته و احتمال بروز این عفونت در آنان زیاد است، آزمایش انجام می‌شود. نوزادان این افراد هم باید تحت مراقبت و پیگیری باشند تا در صورت ابتلا به هپاتیت C مزمن، درمان آنها آغاز شود.
کبد چرب
كبد چرب غیرالكلی بیماری دیگر كبدی است كه به خصوص در زنان چاق و دیابتی و با چربی خون بالا دیده می‌شود. در این افراد، آزمایشات كبدی نشان‌دهنده بیماری است كه می‌تواند در درازمدت منجر به تخریب كبد شود.
راه درمان، كاهش وزن و كاهش چربی خون و كنترل دیابت است و در این زنان، بارداری با عواقب بدی برای جنین همراه نیست.
کبد چرب بیشتر در زایمان اول که جنین آن پسر است شایع است و در هفته 28 با زردی مادر تظاهر می‌کند كه علت این امر هنوز نامشخص است. در این بیماری تمام سطح کبد پوشیده از چربی می‌شود، به طوری که قطرات چربی در نمونه برداری کاملاً مشخص است.
زایمان طبیعی مناسب‌ترین نوع زایمان برای زنان مبتلا به این بیماری است.
دلایل ابتلا به بیماری‌های کبدی در بارداری
ابتلا به بیماری‌های کبد در دوران بارداری به دو علت است:
1- تاثیر مستقیم جنین بر مادر
2- ابتلای مادر به بیماری‌های کبدی قبل از بارداری
درصد ابتلای زنان باردار به بیماری‌های کبدی بسیار پایین است.
درمان بیماری‌های کبد در زنان باردار
اولین قدم در درمان این افراد، بستری، مراقبت‌های آی سی یو و ختم بارداری است.
علی رغم در خطر بودن جان مادر و جنین، زایمان طبیعی مناسب‌ترین روش است، زیرا ماده بیهوشی (در سزارین) در کبد متابولیزه شده و خود باعث تشدید بیماری و مرگ بیمار می‌شود.
فرآوری: معصومه آیت اللهی
بخش سلامت تبیان
منابع:
پایگاه پرستاران دانشگاه بقیه الله(عج) - دكتر ثریا عالمی، جراح و متخصص بیماری‌های زنان و زایمان
خبرگزاری بین المللی زنان و خانواده - دكتر ثریا عالمی
ایسنا - دکتر محمود اسحاق حسینی، فوق تخصص گوارش و بیماری‌های کبد و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
