ماهیت روش علمی
از آغاز تاریخ بشر، انسان در صدد پی بردن به قاعده و نظم موجود در پدیده ها و رویدادهای جهان اطراف خود بوده است. بدین جهت به کشف قوانین، اصول و نظریه های حاکم بر پدیده ها نایل آمده است. اما باید توجه داشت که این قوانین و اصول تحت شرایط خاصی اعتبار دارد. این شرایط زیر بنای صحت آن ها را تشکیل می دهد.
پدیده ها امری منطقی است که علم بر پایه ی آن بنا شده است. به عبارت دیگر در استفاده از روش علمی برای پیش بینی وقوع پدیده ها در جهان پیش فرض آن است که این پدیده ها اتفاقی، دمدمی و بی نظم نبوده و قابل پیش بینی است. زیرا در غیر این صورت انجام پژوهش علمی غیر ممکن می بود.
تحقیق علمی که همان کاربرد روش علمی است در جستجوی شرایطی است که تحت آن ها پدیده خاصی رخ می دهد و مشخص کردن شرایط دیگری است که تحت آن ها این پدیده رخ نمی دهد. به عبارت دیگر قضیه اصلی روش علمی آن است که تحت چه شرایطی خاصی پدیده رخ می دهد. بنابراین چنانچه آن شرایط را به وجود آوریم آن پدیده رخ خواهد داد. برخی اوقات ممکن است که شرایط خاص به وجود آمده باشد اما پدیده ی مورد نظر رخ ندهد. پی بردن به این گونه حالت ها، موارد استثنایی، اگرها و اماهایی است که در یک موقعیت ممکن است وجود داشته باشد. از این رو هدف تحقیق آن است که شرایط استثنائی را جدا کرده و به حالت های کلی بپردازد.
شک نیست که پی بردن به قاعده و نظم میان پدیده ها و رویدادها در علوم فیزیکی و زیستی در مقایسه با علوم انسانی و اجتماعی (از جمله علوم رفتاری) با سهولت بیشتری انجام می شود. زیرا موضوع اصلی در علوم انسانی و اجتماعی، انسان است . به رغم پندارهای گوناگون درباره ی جبر و اختیار انسان، می توان انسان را درباره ی انجام امور صاحب اختیار قلمداد کرد. اما این بدان معنی نیست که هیچ گونه قاعده ای نمی تواند بر رفتار انسان حاکم باشد. زیرا در غیر این صورت باید چنین پنداشت که رفتار آدمی غیر قابل توصیف، پیش بینی و غیر قابل کنترل است. این گفته ای است که حتی برای یک فرد عامی نیز قابل پذیرش نمی باشد.
بنابراین باید توجه داشت که رفتار آدمی پیچیده است و عوامل بسیاری در ایجاد آن دخالت دارد که به ظاهر آن را سازمان نایافته و حتی متناقض جلوه گر می کند. اما می توان با روش مناسب به شناخت آن پرداخت. اگر تا کنون برای تبین رفتار آدمی امکان به دست دادن قوانین دقیق فراهم نشده است، دلیل آن است از روش های نامناسب بوده است. می توان امید داشت که با استفاده از روش های مطلوب چنین امری امکان پذیر شود.
