چه چیزهایی در فلسفه یاد بگیریم

استاد مطهری در باره تربیت عقلانی می‌گوید: «این مسأله كه باید در افراد و در جامعه رشد شخصیت فكری و عقلانی پیدا بشود یعنی قوه تجزیه و تحلیل در مسائل پیدا بشود، یك مطلب اساسی است، یعنی در همین آموزش‌ها و تعلیم و تربیت‌ها در مدرسه‌ها وظیفه معلم بالاتر از اینكه به بچه یاد می‌دهد این است كه كاری بكند كه قوه تجزیه و تحلیل او قدرت بگیرد، نه اینكه فقط در مغز وی معلومات بریزد، كه اگر معلومات خیلی فشار بیاورد ذهن بچه راكد می‌شود.»[1]

آموزش فلسفه در حوزه های علمیه و تشیع سابقه ای طولانی دارد و در دوره اسلامی به قرن دوم و سوم هجری (هشتم و نهم میلادی) بر می گردد و همواره متفكرانی بدان اهتمام داشته اند. آموزش فلسفه و تربیت شاگردان فلسفی از زمان کندی، فارابی، اخوان الصفا و ابن سینا تا زمان میرداماد و ملاصدرا و حاجی سبزواری و علامه طباطبایی حركت مداومی را در ایران داشته و هنوز هم این سنت در حوزه های علمی دنبال می شود و استادان بنامی در عصر حاضر وجود داشته و دارد.

ما باید این میراث گرانقدر را به سطح دانشگاه و مدارس ارائه دهیم تا تربیت عقلانی را در سطح جامعه گسترش دهیم. رهبر معظم انقلاب نیز به این رویکرد توجه نموده و با آسیب شناسی وضعیت درس منطق و فلسفه در مدارس، فرمودند:

«ما امروز اگر بخواهیم برای جوان دبیرستانی فلسفه مطرح کنیم ممکن است آنقدر ناشیانه و بد بگوییم که برای آن ج.ان تصور منفی از فلسفه پیدا شود. چیزی که الان مطرح شده غلط ندارد. ولی متناسب با فکر جوان نیست. ما باید فلسفه را در سطحی بیاوریم که دانشجو، دانش آموز و کودک هم آن را بفهمد.»[2]

همچنین در جای دیگری به اهمیت درس فلسفه دبیرستان اذعان و معتقدند:

«اکنون در دبیرستانها برای نوجوانان و جوانان، فلسفه تدریس می شود. تعداد این دانش آموزان حداقل به دو سه ملیون می رسد که با مقدمات فلسفه آشنا می شوند ...

دوستانی که در این زمینه ها داعیه پرچمداری فلسفه و ترویج آن را دارند نباید بی اعتنا باشند و باید وارد میدان شوند باید از مباحث غیر ضروری و گاهی مضر عاری گردد. بعضی از مباحث فلسفی برای دانش آموزان و نوجوانان اصلا لزومی ندارد مطرح شود. بهتر است مباحث اساسی تر را در یک قالب و قواره کلی از فلسفه اسلامی بیان کنند که در ذهنها بماند. تا یک جوان بتواند بفهمد و بگوید خلاصه فلسفه اسلامی چیست.»[3]

بنابراین باید با ارائه یک سیر منطقی از مباحث فلسفه، علاقه دانش آموزان و طلاب مبتدی را به این دانش عظیم جلب نمود. این نویسنده بر اساس تجربیات خود این سیر را برای آموزش فلسفه به طلاب مبتدی وحتی دانش آموزان دبیرستان پیشنهاد می کند:

قسمت اول: سر فصل های آشنایی با عقل و تفکر

1.       شناخت رابطه اسلام و عقل

2.       تفکر و نیاز انسان به تربیت عقلانی

3.     چرا تفکر مهم است؟(شناخت آثار تفکر و خرد ورزی)

4.       شناخت فعالیت ذهن و فرایند تفکر

5.       شناخت منابع تفكر

6.       شناخت لغزشگاه‌هاى اندیشه

7.       پرسشگری کلید تفکر(آشنایی با روش های پرسش)

8.       مهارتهای تفكر خلاق و تفکر نقاد

قسمت دوم: سر فصل های آشنایی با تاریخ فلسفه

1.       چرا فلسفه متولد شد

2.       فلسفه در ملل باستانی جهان

1. ایران باستان

2. مصر، بابل، سوریه

3. هند، چین، ژاپن و شرق آسیا

4. یونان (فیلسوفان یونان باستان)

5. ادیان(یهودی، مسیحی، اسلامی)

3.       معارف عقلانی قرآن کریم و اهلبیت(ع) بخصوص نهج البلاغه

4.       نهضت ترجمه و دارالحکمه

5.       فلسفه مشاء

6.       فلسفه اشراق

7.       حکمت متعالیه

8.       حکمت نوصدرایی(امام خمینی، علامه طباطبایی، شهید مطهری، شهید صدر، علامه جعفری، علامه جوادی، علامه حسن زاده، علامه مصباح آیت الله انصاری و ...)

9.       فلسفه در امروز حوزه(مجمع عالی حکمت اسلامی حوزه علمیه قم)

قسمت سوم: سر فصل های آموزش فلسفه در سطح مقدماتی

امروزه دانش فلسفه را در دو قسمت فلسفه مطلق (مابعدالطبیعه و هستی شناسی) پیرامون موجود بماهو موجود و فلسفه های مضاف به عنوان علم درجه دوم که با نگاهی فلسفی به پدیده های خاص و دانش های خاص می پردازند. لذا ضروری است که دانشجو، با هر دو اطلاق از فلسفه آشنا شود و نسبت به سرفصل های هر یک اطلاعاتی را به دست آورد.

الف: مباحث فلسفه مطلق(مابعد الطبیعه)

بخش اول: معرفت شناسی

1.       امکان معرفت

2.       چگونگی ادراک

3.       ابزار معرفت

4.       منابع معرفت

5.       مراحل معرفت

6.       صدق و معیارهای آن

7.       یقین و حقیقت

8.       کلیت

9.       ضرورت

10.   معناداری

بخش دوم: جهان شناسی

1.       وجود و عدم؛

2.       هستی و چیستی

3.       جوهر و عرض

4.       مکان و زمان

5.       علیت

6.       خیر و شر

7.       چگونگی خلق جهان(وحدت و کثرت)

8.       حرکت و سکون

9.       بقا یا زوال جهان

بخش سوم: انسان شناسی

1.       ماهیت انسان

2.       چیستی نفس و روح

3.       روابط جسم و نفس

4.       چیستی ذهن و ادراک

5.       اختیار

6.       بقای نفس

بخش چهارم: خدا شناسی

1.       اثبات وجود خدا

2.       اسماء و صفات الهی

3.       افعال الهی

ب: آشنایی با مباحث فلسفه های مضاف

در این بخش با تبیین چیستی فلسفه مضاف، هر یک از ده مورد ذیل را در دو یا سه جلسه توضیح داده دهید به طور مثال مجموعه 25 جلسه یا بیشتر معادل سه واحد درسی به کلیات، تعرف، مفهوم شناسی و بنیادها و نظریات پرداخته شود.

1.       فلسفه اخلاق

2.       فلسفه دین

3.       فلسفه علم(فلسفه ریاضی، فلسفه فیزیک، فلسفه زیست)

4.       فلسفه تاریخ

5.       فلسفه جامعه

6.       فلسفه سیاست

7.       فلفه حقوق

8.       فلسفه اقتصاد

9.       فلسفه فرهنگ

10.   فلسفه هنر

منابع:

1. مرتضی مطهری، تعلیم وتربیت دراسلام، ص22.

2. بیانات آیت الله خامنه ای دیدار با خانواده استاد شهید مطهری، 14/2/79

3. بیانات آیت الله خامنه ای دیدار با اعضای شورای عالی کنگره بزرگداشت صدرالمتألهین، 18/9/1380.

[1] مرتضی مطهری، تعلیم وتربیت دراسلام، ص22.

[2] دیدار با خانواده استاد شهید مطهری، 14/2/79

[3] دیدار با اعضای شورای عالی کنگره بزرگداشت صدرالمتألهین، 18/9/1380.

تهیه و فرآوری : سید مهدی موسوی ، گروه حوزه علمیه تبیان