الگوی عاشورایی مشارکت

دین داری مسئولانه 3

عاشورا صحنه ظهور تام و تمام مشارکت اجتماعی است. امام حسین(ع) اگر به این مؤلفه اعتقاد و توجهه نمی داشت هرگز زندگی راحت در مدینه را به شهادت در عاشورا و اسارت اهلبیت رسول اکرم(ص) ترجیح نمی داد اما برحسب نوع دین داری امام(ع) که دین عامل هدایت و مسئولیت فردی و اجتماعی است و این هدایت و مسئولیت انسان را به حرکت و خیزش و دخالت در سرنوشت فرا می خواند لذا روح انسان بزرگ نمی تواند در کنج اتاقی محبوس شود به بی تفاوت از کنار قضایا بگذرد.

 حس مسئولیت پذیری و غیرت دینی امام(ع)را به مشارکت اجتماعی فرا خواند تا به دفاع از ارزشها و مقابله با ظلم و جور قیام کند. پس اصل حرکت و نهضت عاشورا، مشارکتی است اجتماعی که بر پایه غیرت دینی شکل گرفته است و حرکتی است عمومی برای احیاء دین حقیقی در مقابل بدعت ها و انحرافات بر پایه دو اصل امر به معروف و نهی از منکر.

از این رو در وصیت به محمد بن حنفیه فرمود:

«وانّی لم اخرج اشراً و لا بطراً و لا مفسداً و لا ظالما و انّما خرجت لطلب الاصلاح فی اُمة جدی، اُرید اَن آمر بالمعروف و اَنهی عن المنکر و اَسیر بسیرة جدّی و ابی»

بنابراین امام حسین(ع) در دوره های مختلف حیات خود به استراتژی های مهم مشارکت اجتماعی توجه داشته است. دوران پدر و امام حسن(ع) به تقیه رو آورد؛ در دوران معاویه انتظار کشید و در زمان بیعت در مدینه، به مکه هجرت نمود و در کربلا قیام نمود.

همچنین باید با تحلیل و تطبیق و بررسی اوصاف و خصوصیات اصحاب اباعبدالله، پرداخت که چطور مسلم بن عقیل به استقامت؛ هانی بن عروه به حمیت و حمایت؛ حرّ به محاسبه و مقایسه و انتخاب و حرّیت و عبودیت؛ زهیر به نجات و فلاح و سرداری؛ قیس بن مسهر و عبدالله بن یقطر به مقام سقایت و رسالت و شهادت و هم چنین دیگر یاران به آن مقام وفا و ادب و فداکاری و فوز رسیدند.(1)

روحیات مقابل مشارکت

قرآن کریم در مقابل این روحیه از قاعدین و بی تفاوت ها نام می برد:

لا یَسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنْ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُوْلِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَةً وَكُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً(2)

وَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَجَاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُوْلُوا الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُوا ذَرْنَا نَكُنْ مَعَ الْقَاعِدِینَ  رَضُوا بِأَنْ یَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ لَكِنْ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ الْخَیْرَاتُ وَأُوْلَئِكَ هُمْ الْمُفْلِحُونَ(3)

همچنین در عرصه های غیر نظامی نیز می گوید:

مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذَلِكَ لا إِلَى هَؤُلاءِ وَلا إِلَى هَؤُلاءِ(4)

وَقُلْ لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنَّا عَامِلُونَ  وَانتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ(5)

بنابراین این عوامل را می توان در سکوت و بی غیرتی برخی از افراد جامعه دانست: بی شكل(منافق)، مغرور، معاند، لجوج بی اعتنا، متنفر بدبین و شكاك، مأیوس و رنج دیده، پوچ و خسته و دلزده، لیز و دنیا زده، سرد و سر در لاك، خونسرد و بی رگ و بی تفاوت، سست عنصر و ترسو.(6)

مستکبران عالم نیز برای گسترش سلطه و استبداد خود بر مردمان، ابتدا آزادی و حزیت را از آنان سلب می کنند تا توان مشارکت صحیح اجتماعی را نداشته باشند و سپس آن را به اطاعت وا می دارند:

«فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ؛(7)

مردمان مسلمان در مواجهه با عاشورا دو نوع عکس العمل داشتند یا سکوت را در دستور کار قرار دادند و یا تحت فشار روانی مال پرستی و دنیا خواهی و یا تحت فشار دستگاه حاکم، حجت حق را رها نمودند و به بی تفاوتی اجتماعی یا مشارکت در جبهه باطل تن دادند و لکه ننگی را بر پیشانی خود مهر کردند.

اگر چه مشایعت کنندگان قتل حسین(ع) معذب خواهند شد اما قاعدین و سکوت کنندگان نیز بی بهره از عذاب آنها نخواهند بود چرا که ولی خدا را در لحظه که فریاد هل من ناصر ینصرنی  هل من معین... را سر می داد تنها گذاشتند.

الزامات و موانع مشارکت

به طور تیتر وار الزامات مشارکت صحیح اجتماعی عبارتند از:

1. بصیرت اجتماعی

2. ولایت اجتماعی

3. تشکل اجتماعی

4. استقامت اجتماعی

و به طور تیتر وار موانع مشارکت صحیح اجتماعی عبارتند از:

1. ضلالت

2. طاغوت

3. خود محوری و خود رأییی

4. ضعف توان

جمع بندی

1. دین داری مسئولانه انسان را به حرکت و نقش آفرینی رهنمون می سازد لذا از جایگاه ویژه ای نزد خداود متعال برخوردار است.

2. در تقابل حق و باطل، نیازمند مشارکت اجتماعی در تمام عرصه های جامعه هستیم.

3. انقلاب فرهنگی ما جز با مشارکت حماسی و جهادی در تمام عرصه های اجتماع محقق نخواهد شد.

4. مشارکت اجتماعی در فرهنگ اسلامی یعنی حضور جهادی در همه عرصه هایی که موجب اعتلای جبهه حق علیه جبهه باطل می شود و سعادت، امنیت و عزت جبهه حق را به ارمغان می آورد تا در پرتو انوار تابان حجت حق(ع) و معارف الهی حکومت جهانی عدل و اخلاق محقق شود. بنابراین سه مؤلفه «ولایت اجتماعی»، «تشکل سازی اجتماعی»، «بصیرت اجتماعی» و «استقامت اجتماعی» از لوازم مشارکت اجتماعی است. از این رو عاشورا صحنه ظهور تام و تمام مشارکت اجتماعی است.

5. در مقابل مشارکت اجتماعی، افرادی وجود دارد که خداوند لقب  قاعدین و بی تفاوت ها را به آنها داده است کسانی که با سکوت و سکون خود ولی خدا را تنها می گذارند و یا اینکه در نتیجه طمع دنیوی و یا فشار طاغوت تن به ضدیت با حجت خدا می دهند. لذا «ضلالت»، «طاغوت»، «خود محوری و خود رأیی» و «ضعف توان» از موانع مشارکت اجتماعی است.

منابع:

1. علی صفایی حائری وارثان عاشورا، قم، لیله القدر، 1382.

2. نسا/95.

3. توبه/86-88.

4. نسا/143.

5. هود/121-122.

6. صفایی، علی، مسئولیت و سازندگی، 221-327.

7. زخرف، 54.

تهیه و تولید : سید مهدی موسوی ، گروه حوزه علمیه تبیان