بررسی معاملات آتی سکه

قرارداد آتی یا فیوچر، قراردادی که در آن خریدار و فروشنده توافق می کنند، مقدار معینی از کالای مشخص را با کیفیت مشخص، قیمت معلوم، در زمان و مکان مشخص معامله کنند. یک قرارداد آتی برای یک درجه ، مقدار ، ماه تحویل و قیمت معین منعقد می گردد. مثال : قرارداد آتی 500 تن مس کاتد با درجه خلوص 99 درصد جهت تحویل در ماه شهریور 84 به قیمت هر کیلو 3500 تومان، ( تحویل 30 /6/84 )، رتبه، مقدار، تاریخ تحویل، نحوه ارائه قیمت، میزان سپرده اصلی یا جبرانی برای هر نوع قرارداد همزمان با افتتاح معامله از طریق بورس تعیین و مشخص خواهد شد. در مجموع فقط تعیین قیمت در اختیار طرفین قرارداد آتی گذاشته می شود. داد و ستد این قرارداد تنها در تالار بورس صورت می گیرد. تدوین مقررات و برقراری ضمانت اجراء آن در خصوص چگونگی داد و ستد قراردادهای آتی در زمره اختیارات و مسئولیتهای بورس است .

هم اکنون چهار قرارداد آتی سکه دی ماه، اسفند ماه، اردیبهشت 91 و تیر 91 در بورس کالا مورد معامله قرار می گیرد.  محمود رضا خواجه نصیری، مدیر امور بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: تأثیرگذاری بازارها بر یکدیگر باید به صورت علمی بررسی شود اما به نظر، برخی تحلیل‌ها ناشی از عدم آشنایی کامل با تئورهای قراردادهای آتی است.

خواجه نصیری افزود: قیمت تحویل سکه برای دوره‌های آتی در بورس کالا، به لحاظ نرخ بهره سرمایه گذاری مشخص می شود و سرمایه گذاران عمدتاً برای اینکه بتوانند برای دوره‌های بعدی سرمایه گذاری کنند با لحاظ کردن نرخ بهره‌ای که در بازارها موجود است، مبلغ پیشنهادی خود را برای آینده وارد می کنند.

مدیر امور بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس تأکید کرد: معاملات کنونی سکه در بورس کالا بدان مفهوم نیست که نرخ این کالا در آینده الزاما به این قیمت می رسد. اگر به بازارهای جهانی آگاهی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که قیمت گذاری طلا با افزایش طول دوره باقی مانده تا تاریخ سررسید قیمت، افزایش پیدا می کند که دلیل آن هم لحاظ کردن قیمت نرخ بهره برای دوره مورد نظر در قیمت‌هاست.

خواجه نصیری در خصوص ماهیت قراردادهای آتی اظهار كرد: ماهیت قراردادهای آتی در همه کشورها یکسان است، بنابراین کسانی که به صورت حرفه‌ای وارد این بازار می شوند، اطلاع دارند که الزاما قیمت سکه در آینده مطابق با قیمت آن در قراردادهای آتی نیست و مبنا و پایه قیمت آتی سکه، قیمت بازار با لحاظ کردن نرخ بهره است.

وی در مورد شرایط کنونی بورس اوراق بهادار تهران اظهار كرد: بازار به لحاظ اطلاعات پایه‌ای و مبنایی در وضعیت مطلوبی به سر می برد و تنها هیجان‌های خبری و نگرانی‌ها موجب نوسان شده است که با آرام شدن شرایط و رفع التهاب‌های موجود، بازار روزهای بهتری را تجربه خواهد کرد.

بعد از اظهارنظر رئیس کل بانک مرکزی که شائبه غیر شرعی بودن این معاملات را به وجود آورد، مسئولان ذی ربط با توضیح در این باره در صدد رفع نگرانی معامله کنندگان برآمدند.

سیدشمس‌الدین حسینی در جمع خبرنگاران درباره اظهارات رئیس کل بانک مرکزی درباره معاملات آتی سکه اظهار داشت: بنده با آقای بهمنی صحبت نکردم و این صحبت‌های ایشان را هم نشنیده‌ام. اما از نظر بنده معاملات آتی سکه مصوبه شورای عالی بورس را دارد و کاری قانونی است.

وزیر اقتصادی تصریح کرد: هر مصوبه‌ای که در شورای عالی بورس داشتیم بلااستثناء سازمان بورس مکلف بوده و هست که نظریه فقهی شورای بورس را برای آن بگیرد.

وی ادامه داد: آنچه که هم‌اکنون در معاملات آتی سکه صورت می‌گیرد مصوبه شورای بورس و پیوست تایید کمیته فقهی شورای عالی بورس را دارد.

علی صالح آبادی در جمع خبرنگاران در پاسخ به سئوالی در مورد صحت طرح موضوع قمار بودن فیوچر سکه از سوی رئیس کل بانک مرکزی گفت: در این باره در ملاقاتی با بهمنی مذاکراتی را انجام دادم و از وی سئوال کردم آیا چنین موضوعی را مطرح کرده است یا خیر؟

معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی افزود: رئیس کل بانک مرکزی عنوان کرده است که اگر معامله کالی به کالی باشد، قمار است، در عین حال بنده پاسخ دادم که معاملات بورس کالی به کالی نیست. بهمنی پاسخ داد من نگفته ام که معاملات بورس قمار است؛ بنابراین مسئله حل شد.

به گفته وی، تمام مراحل فقهی هر معامله ای که بخواهد در بورس شکل بگیرد در کمیته فقهی توسط فقها مورد بحث قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه فیوچر دارای پیچیدگی هایی است، در جلسات مربوطه مورد بحث قرار گرفت؛ به طوری که 9 جلسه در کمیته فقهی در این مورد بحث شد.

صالح آبادی با بیان اینکه چارچوبهای طراحی شده برای معاملات آتی سکه هیچ گونه مشکلی ندارد، افزود: از نظر قوانین و مقررات هم در شورای بورس مورد تصویب قرار گرفته است. ابزار آن نیز در چهل و یکمین جلسه شورای بورس در تاریخ یکم بهمن ماه سال 86 به تصویب رسیده است.

سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهاردار ادامه داد: در جلسه مذکور رئیس کل وقت بانک مرکزی حاضر بود و این معاملات را تایید کرد، حتی پس از آن محمود بهمنی طی نامه ای به بورس قرارداد آتی سکه را مثبت ارزیابی و عنوان کرد که با عرضه نقدی سکه در بورس کالا موافق است که البته در آینده این کار انجام خواهد شد.

وی در پاسخ به سئوال دیگر مبنی بر اینکه رئیس کل بانک مرکزی مطرح کرده است که قیمت‌های پیش بینی شده سکه برای مثلا تیرماه توسط بانک مرکزی بسیار کمتر از قیمت های معاملات آتی سکه بورس کالا در همان ماه است، آیا سازمان بورس نسبت به قیمتها نظارت دارد یا خیر؟ گفت: قیمت همواره تابع عرضه و تقاضا است. سازمان بورس بستر شکل گیری عرضه ها و تقاضاهای مختلف را در بازار فراهم می کند. حجم بازار فیوچر سکه در حال توسعه یافتن است.

صالح آبادی عنوان کرد: اینکه افراد مختلف در مورد بازار سکه بحث می کنند نشان دهنده بزرگ شدن ، افزایش نقد شوندگی، عمق و حجم این بازار شده است. بنابراین از این بازار می توان برای سیاست گذاری استفاده کرد منتهی در قالب سازوکارهای اعمال شده در چارچوب عرضه و تقاضا.

رئیس سازمان اوراق بورس و بهادار در مورد تاثیر وضعیت فعلی بازار سکه بر روی بورس گفت: شکل گیری بازارهای کاذب در اقتصاد کشور بر روی سایر بازارها تاثیرگذار است. آنچه مهم است این است که باید تفاوت نرخ رسمی سکه با نرخ بازار به حداقل برسد، زیرا هرگونه تفاوت قیمتی بین این دو نرخ باعث دو نرخی شدن قیمت ها و در نتیجه سفته بازی می شود.

وی افزود: اگر این دو نرخ به هم نزدیک شوند بر روی تمام بازارهای واقعی اثر مثبت می گذارد و بازار سفته بازی را کاهش می دهد.

لازم به ذکر است که معامله کالی به کالی به شکل زیر تعریف می شود:

اگر در قرارداد بیع، هم برای تحویل مبیع(کالای مورد معامله) و هم برای پرداختن ثمن(قیمت) مدت تعیین کنند، بیع کالی به کالی نامیده می شود. خود این معامله به چند صورت قابل تصور است، صورت اول، کسی طلب مدت دار خود را با طلب مدت دار دیگری مبادله کند. در اصطلاح به این نوع معامله بیع دین به دین نیز میگویند. این نوع بیع به نظر مشهور و حضرت امام رحمة الله علیه، به نص و اجماع باطل است. صورت دوم این که فروشنده کالای تحویلی آینده را در مقابل ثمن مدت دار بفروشد. صورت سوم این که مبیع مدت دار در مقابل طلب مدت دار معامله شود. و صورت چهارم این که طلب مدت داری در مقابل ثمن مدت دار فروخته شود. مشهور فقها صور دوم تا چهارم را نیز باطل می دانند.

بنابر اظهارات رئیس سازمان بورس اوراق بهادار معامله آتی سکه در هیچ یک از موارد شرح شده در بالا نمی گنجد و شائبه غیرشرعی بودن آن کاملا باطل است. با این حال باید توجه داشت که بازار سرمایه همواره نسبت به چنین شرایطی بسیار حساس بوده است. از مسئولین اقتصادی کشور انتظار می رود که با دقت نظر بیشتر درباره شرایط بازار سرمایه و معاملات انجام شده در آن اظهارنظر کنند تا این بازار جدای از نوسانات خاص اقتصادی با مشکل نوسانات مدیریتی مواجه نباشد.