تغذیه از دیدگاه ابوعلی سینا(1)
امروزه به کرات به اهمیت میانه‌روی در خوردن، مصرف وعده‌های کم حجم، اجتناب از پرخوری و ... در جوامع تغذیه‌ای اشاره می‌شود. ما نیز در این مقاله سعی نموده‌ایم چند مورد را با طب قدیم تطبیق داده و به مفهوم یکسان هر دو بیش از پیش نزدیک شویم.
اهمیت دریافت همه گروه‌های اصلی
در طب ابن‌سینا ذکر شده کسی که می‌خواهد بهداشت غذا را برای تن خود رعایت کند نباید غذاهای دارویی نظیر میوه و سبزی را غذای اصلی خود قرار دهد، زیرا غذاهای نرم‌کننده اگر به تنهایی مصرف شوند خون را می‌سوزانند. همچنین غذاهای غلیظ هم به تنهایی مضر هستند و تن و خون را سنگین می‌کنند.
بهترین غذاها برای تندرستی که باید در کنار غذاهای نرم‌کننده مثل میوه و سبزی مصرف شوند عبارتند از گوشت نرم (بره، بزغاله)، گندم، نوشیدنی خوشبوی گیاهی. ابوعلی سینا در بین میوه‌ها دو دسته را شبیه غذای اصلی دانسته که عبارتند از:
انجیر و انگور: به شرطی که کاملاً رسیده و شیرین باشند.
خرما: در سرزمین‌هایی که به خوردن آن عادت دارند.
اگر بر اثر غذا نبض به درشتی بزند و نفس کوتاه بیرون آید باید دانست که غذا از
حد اعتدال بیشتر شده است، زیرا اگر معده انباشته شود نفس کوتاه و پی‌درپی می‌آید. بر اثر بی‌نظمی تنفس، نیاز قلب به نبض بیشتر می‌شود و در نتیجه نبض درشت می‌زند و نیرو کم می‌شود
رعایت ترتیب غذا خوردن و اجتناب از روی هم‌خوری
برای جلو و عقب افتادن خوراک‌ها دستورات زیرا را باید به کار بست:
* کسی که غذای سخت و دیرهضم می‌خورد نباید به دنبال آن غذای زودهضم و رقیق بخورد، زیرا این غذای رقیق دنباله‌رو، پیش از غذای قبلی خود هضم می‌شود. غذای دیرهضم بالانشین می‌شود و راه داخل شدن بر آن بسته می‌شود و متعفن و تباه می‌شود و هر چه با او بیامیزد، تباه می‌شود.
* همچنین نباید وقتی انسان خوراک لغزنده‌ای می‌خورد که زود هضم می‌شود بلافاصله غذای نیرومند و سختی را با آن بخورد، زیرا غذای سخت با آن در معده می‌لغزد و خوب هضم نمی‌شود.
* همچنین نباید غذاهایی مانند ماهی و نظایر آن را بعد از ورزش خسته‌کننده میل کنیم، زیرا این غذا تباه می‌شود و خلط‌ها را تباه می‌کند.
* برای کسانی که معده سُست دارند و غذا را قبل از هضم بیرون می‌دهند رواست قبل از غذای عادی، غذای گیرنده‌ای بخورد.
* از کیفیت و وضع معده همواره باید مراقبت کرد. معده برخی اشخاص غذای لطیف و زودهضم را تباه می‌کند و غذای سخت و دیرهضم را هضم می‌کند. چنین کسانی را دارای معده آتشین می‌نامند. در عده دیگر معده درست برعکس حالت معده آتشین است.
* خو گرفتن به نوع غذا نیز اهمیت دارد. همچنین هر سرزمین ویژگی‌هایی از طبایع و مزاج‌ها دارد. شاید غذایی که به آن عادت شده است و تا اندازه‌ای زیان‌هایی هم در بر دارد بیشتر از غذای نشناخته مفید باشد.
* برای هر جسمی و مزاجی غذای ویژه‌ای ملایم است و اگر آن را تغییر دهیم دچار زیان می‌شود. برخی از خوراک‌های خوب و مطلوب برای بعضی از مردم مناسب نیست و باید از آن دوری جویند.
* کسانی که از غذاهای نامطلوب لذت می‌برند نباید خود را فریب دهند، زیرا این غذاها بر مرور ایام خلط‌های ناپسند و بیمار کننده در پی دارد. کسی که در بدنش خلط‌های بد وجود داشته باشد رواست غذاهای خوب زیاد بخورد.
اگر روزی بیش از اندازه غذا میل شود، باید فردا خود را گرسنه نگه داشت و
در خوابگاهی معتدل خوابید، اگر خوابش نبرد باید زیاد پیاده‌روی کند، نرم راه برود،
از راه رفتن باز نایستد و پی در پی برود و استراحت نکند و کمی هم نوشیدنی
خالص بخورد
* کسی که زیاد گوشت می‌خورد و در آسایش زندگی می‌کند باید خود را به رگ زدن (فصد و حجامت) عادت دهد. اگر مزاج چنین شخصی سردی است باید موادی که به هضم کمک می‌کنند مثل انواع هلیله‌ها را استعمال کند.
* گرد هم آمدن غذاهای گوناگون در معده بسیار بد است. به ویژه اگر مدت غذا خوردن طولانی باشد و غذایی که در تعقیب غذای اول می‌آید قبل از شروع به هضم آن به معده برسد، غذاها از نظر هضم هماهنگ نخواهند بود.
توجه به اشتها در خوردن و آشامیدن و پرهیز از پرخوری
* ابن‌سینا در کتب خود تأکید بسیاری بر لزوم اشتها در موقع خوردن غذا کرده و بیان نموده است اگر اشتهای پیدا شده مثل اشتهای افراد مست کاذب نباشد، نباید گرسنگی را ادامه داد و تأکید زیادی بر رعایت گرمی و سردی غذاها که بر اساس توان هر فرد باید باشد، نموده است.
* مضرترین نوع غذا خوردن آن است که قبل از هضم غذای قبلی، غذای دیگری بر آن وارد شود. بدترین کارها، انباشتن شکم و پرخوری است، به ویژه اگر غذا نامفید باشد. اگر پرخوری بر اثر غذاهای غلیظ باشد مفاصل و کلیه به درد می‌آیند و فرد به بیماری‌های نفس تنگی، برونشیت، نقرس، سخت شدن طحال و کبد و بیماری‌های بلغمی و سودایی مبتلا می‌شود، اما اگر پرخوری بر اثر مصرف بیش از حد خوراکی‌های لطیف باشد بیماری‌های تب شدید و ورم‌های آزاردهنده روی می‌کنند.
* در فصل زمستان نباید غذاهای کم تغذیه‌ای مصرف شود. بلکه غذاهای مغذی‌تر لازم است، ولی در تابستان برعکس غذای سبک مناسب است.
* هرگز نباید آن قدر غذا خورد که جایی در معده نباشد و باید قبل از سیر شدن دست از طعام کشید. این باقیمانده اشتها بعد از ساعتی خود به خود از بین می‌رود. در مسئله خوراک همیشه باید به مقداری عادت کرد.
* بدترین خوراک‌ها آن است که بر معده سنگینی کند و بدترین نوشیدنی‌ها آن است که بیش از اعتدال باشد و از معده بالا آید.
* اگر روزی بیش از اندازه غذا میل شود، باید فردا خود را گرسنه نگه داشت و در خوابگاهی معتدل خوابید، اگر خوابش نبرد باید زیاد پیاده‌روی کند، نرم راه برود، از راه رفتن باز نایستد و پی در پی برود و استراحت نکند و کمی هم نوشیدنی خالص بخورد.
* شخص تندرست باید آن قدر بخورد که احساس سنگینی نکند و شکمش به قرقر نیفتد و غذا از پایین به بالا نیاید و دلش به هم نخورد و کندذهن نشود و به بی‌خوابی دچار نشود.
* هر غذایی که طعمش دیر احساس شود، بد و هر قدر دیرچش‌تر باشد، بدتر است.
* اگر بر اثر غذا نبض به درشتی بزند و نفس کوتاه بیرون آید باید دانست که غذا از حد اعتدال بیشتر شده است، زیرا اگر معده انباشته شود نفس کوتاه و پی‌درپی می‌آید. بر اثر بی‌نظمی تنفس، نیاز قلب به نبض بیشتر می‌شود و در نتیجه نبض درشت می‌زند و نیرو کم می‌شود.
* اگر گرمی بدن کسی بر اثر غذا شدت یابد نباید غذای مورد نیاز خود را یکباره فرو دهد، بلکه کم‌کم و به تدریج غذا بخورد. کسی که نمی‌تواند غذای مورد احتیاج خود را در یک وعده هضم کند باید دفعات غذا خوردن را افزایش و مقدار غذا را کاهش دهد.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 108 - بهناز عباسی‌مقدم، کارشناس ارشد تغذیه
مطالب مرتبط:
تغذیه‌ی پاییزی از نگاه طب سنتی
رژیم‌های مناسب برای مزاج‌های مختلف
تغذیه و طبع شناسی به زبان ساده
