ابوصلت هروی شاگرد خاص امام(ع)
ورود امام رضا(ع) به خراسان، مژده حضور تشیع امامی به صورت گسترده در این ناحیه بود. این كار با تربیت برخی از شاگردان، تماس با برخی از اصحاب قبلی و هدایت آنان و ترویج احادیث اهل بیت(ع) انجام شد. یكی از برترین چهره ها كه نام آشنای شیعیان است، «عبدالسلام بن صالح» معروف به «ابوصلت هروی» است. وی محدثی برجسته و مؤلفی از مؤلفان شیعه بوده و «نجاشی» ضمن ستایش او به عنوان شخصی موثق و مورد اعتماد، می گوید: وی كتاب وفاة الرضا(ع) داشته است. (نجاشی: 245).
وی در محافل مخالفان نیز مورد اعتماد بود، چنانكه یحیی بن نعیم، درباره او گفته است: ابوصلت نقی الحدیث بود و ما دیدیم كه حدیث از مشایخ می شنود. اما او شدید التشیع است. با این حال، ما از او دروغی ندیدیم. (كشی: 615)
وی شاگرد خاص امام رضا(ع) بود
اخبار خاص زندگی امام رضا(ع) نیز بعضاً از طریق ابوصلت روایت شده است. وی می گوید؛ در وقت حركت امام از نیشابور همراه آن حضرت بوده است. وی سپس شرحی از آمدن برخی از محدثان معروف نزد امام رضا(ع) و شنیدن روایت از آن حضرت نقل كرده است (عیون اخبار الرضا(ع) : 134/2).
ابوصلت یك شیعه معتدل بود و از اینكه كسانی مطالبی از اهل بیت(ع) شایع كنند كه آنان مردم را عبد خویش می انگارند، ناراحت می شد. یكبار در این باره از امام رضا(ع) پرسش كرد و حضرت فرمودند كه اینها دروغهایی است كه به نام آنها میان مردم شایع می شود. (عیون: 183/2 - 184). حضرت فرمودند: اگر مردم عبد ما هستند آنها را از چه كسی خریده ایم؟
ابوصلت فقه خویش را از علی ابن موسی الرضا(ع) می گرفت. اوست كه از امام رضا(ع) نقل می كند كه حضرت فرمود: كسی كه یوم الشك را روزه بگیرد، گویی هزار روز از بهترین روزهای آخرت را كه هیچ شباهتی به روزهای دنیا ندارد، روزه گرفته است. (المقنعه: 298).
ابوصلت روایت معروف «الایمان قول باللسان و معرفة بالقلب و عمل بالاركان» را ازامام رضا(ع) و او از اجدادش تا رسول خدا(ص) نقل كرده و می افزاید: اگر این سند را كه در طریق آن همه امامان هستند بر مجنون بخوانند، عقلش باز می گردد (امالی طوسی: 448، تاریخ بغداد: 37/3، 48/11). ابوصلت این حدیث را در مجلس طاهر بن عبدا... بن طاهر امیر خراسان در حضور عالمان و فقیهان از جمله اسحاق بن راهویه نقل كرد و آن جمله را گفت.
این روایت به صورت دیگری هم از ابوصلت و البته با همان سند كه سلسلة الذهبش می نامند، نقل شده است كه رسول خدا (ص) فرمود: الایمان قول مقول و عمل معمول و عرفان العقول (امالی مفید: 275).
ابوصلت در جریان نقل حركت امام رضا(ع) از نیشابور و آمدن محدثان بزرگ نزد امام، روایت مشهوری را كه ضمن آن توحید و نبوت و ولایت در كنار هم ضامن سعادت یك مسلمان است، نقل كرد. شیخ طوسی نقل كرده است كه ابونصر لیث بن محمدبن لیث عنبری از عبدالصمد مزاحم هروی (در سال 261) روایت كرده است كه از ابوصلت شنید كه گفت:
من در وقت ورود امام رضا(ع) در نیشابور بودم. جمعی از علمای نیشابور به استقبال وی شتافتند. وقتی به مرتعه رسید، لگام مركب آن حضرت را گرفتند و گفتند: ای فرزند رسول خدا، تو را به حق آبای طاهرینت، حدیثی از پدرانت برای ما نقل كن.
در این وقت، حضرت سرش را از هودج درآورد، در حالی كه ردایی از پوست داشت و از پدرش موسی بن جعفر، او از امام صادق(ع)، او از امام باقر(ع)، او از امام سجاد(ع)، او از امام حسین(ع) و او از امیرالمؤمنین(ع) و او از رسول خدا(ص) نقل كرد كه حضرت فرمود: جبرئیل مرا خبر داد از خدای متعال كه فرمود: انی انا ا...، لا اله الا انا وحدی. عبادی فاعبدونی، و لیعلم من لقینی منكم بشهادة ان لا اله الا ا... مخلصا بها، أنه قد دخل حصنی، و من دخل حصنی أمن عذابی.
قالوا یا ابن رسول ا...، و ما }خلاص الشهادة لله؟ قال:
طاعة ا... و رسوله، و ولایة أهل بیته (علیهم السلام). (امالی طوسی: 588 - 589).
خداوند فرمود: من ا... هستم، خدایی جز من نیست. بندگانم! مرا عبادت كنید و بدانید هر كدام كه با شهادت به وحدانیت مرا دیدار كنید و اخلاص داشته باشید، داخل حصن من خواهید شد و كسی كه داخل شود، از عذاب ایمن خواهد بود.
پرسیدند: ای فرزند رسول خدا! اخلاص در شهادت به وحدانیت چگونه است.
فرمود: اطاعت از خدا و رسول و ولایت اهل بیت او.
این میراثی است كه ابوالصلت عبدالسلام بن صالح هروی برای ما برجای گذاشته است. به نظرم، اینكه برخی از منابع كهن ما مانند طوسی در رجال خود ایشان را عامی یعنی از مخالفان خوانده (رجال طوسی: 360) محل تأمل است.
بسیاری از شیعیان معتدل، در روزگار خودشان از سوی كسانی متهم می شدند و طبیعی است كه این اتهامها در نسلهای بعدی ممكن بود منشأ چنین اتهامی شود. در آن قرن، این احتمال وجود دارد كه وی تقیه كرده باشد. مخالفان نیز شاهد بودند او احادیثی نقل می كند كه معمولاً شیعیان نقل می كنند. در عین حال، از او ناراستی ندیده بودند و به همین دلیل همزمان او را شیعی و راستگو معرفی می كنند. (تاریخ بغداد: 50/11). تاریخ بغداد در همان جا، حدیث انا مدینة العلم و علی بابها را از طریق ابوصلت هروی نقل كرده است. وی همچنین در ص 52 نقل كرده است كه او مرد ثروتمندی بود و مشایخ حدیث را اكرام می كرد.
بخش حریم رضوی
