نمازی برای استجابت دعا

خدای سبحان فرمود: «قل ما یعبؤبکم ربّی لولا دعاؤکم»؛[1] یعنی بگو اگردعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند. و در برخی روایات آمده: هر عمل عبادی اندازه و حدّی خاص دارد، مثلاً نماز در شبانه‌روز پنج مرتبه تعیین شده، روزه یک ماه رمضان، و حج یک بار در عمر، زکات نصاب خاصی دارد و مانند آن، امّا برای دعا حدّی معین نشده.[2]

جلوه‌ای از اسرار استجابت دعا

یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسائل درباره دعا، اسرار اجابت آن است، یعنی چه طور و چگونه ممکن است با دعا جلو وقوع یک حادثه ناگوار گرفته می‌شود و یا خواسته مورد علاقه ونیاز یک فرد برآورده می‌گردد؟

گرچه این بحث نیازمند طرح مسایل فراوان است، امّا به اندازه ظرفیت مقاله به چند نکته اشاره می‌شود:

نکته اول: حکیم ژرف‌اندیش بوعلی سینا به نکته ظریفی درباره سرّ استجابت دعا اشاره نموده، می‌گوید: «نسبت دعا و تضرّع به خواست و استدعا نسبت تفکر و اندیشه به درک یک مسأله علمی است». [3]

از توضیحی که در ادامه این کلام بوعلی آمده معلوم می‌شود که به نظر ایشان همان طور که با تفکر واندیشیدن زمینة افاضه صور علمی از مبادی عالیه (مثلاً عقل فعّال) برای نفس انسانی پدید می‌آید آن گاه علم و معرفت برای انسان حاصل می‌شود. با دعا و تضرّع در پیشگاه الهی انسان مستعد می‌شود که صورت سلامتی و صحت و یا صور دیگر به انسان افاضه شود، پس دعا زمینه‌ساز افاضه الهی برای برآورده شدن خواست‌های انسان است. بنابراین گرچه خداوند «دائم الفیض علی البریّة» است. امّا زمینه پذیرش و دریافت فیض باید در قابل فراهم شود و دعا نقش زمینه‌سازی برای پذیرش فیض دائمی الهی را دارد.

نکته دوم: برخی از بزرگان در تحلیل اسرار استجابت دعا حقایق ارزشمندی را عنوان کرده‌اند که در فرازی از این سخنان آمده است: دعا و ذکر و حضور و مراقبت در ذات انسان بلکه در بیرون از ذاتش آثار عجیب و غریبی دارد، چنان که اگر کسی به طور پیوسته و مستمر فکر و توجه خود را به عالم قدس و جبروت معطوف نماید،انوار حقایق بر او اشراق می‌شود، و آن کسی که مصاحب با ملکوتیان را اختیار کند، صاحب عزم و همت و اراده می‌شود و با توجه و ذکر و دعا به اخلاق ملکوتیان و اوصاف عقول قدسی متصف گردیده و صاحب رتبة ولایت تكوینی می‌شود كه می‌تواند در همه چیز تصرف كند. پس استجابت دعا امری برخلاف سیره و سنّت الهی نیست، بلكه یكی از علل و اسباب تحوّل و تبدّل در عالم است.[4]

پرتویی از شرایط اجابت دعا

برای استجابت دعا و برآورده‌شدن خواست انسان به وسیله دعا، شرایط متعدد و مختلف در روایات مطرح شده كه در این جا به طور خلاصه به چند مورد اشاره می‌شود:

1. یكی از شرایط مؤثر در اجابت دعا آن است كه انسان در همه حال اهل دعا و مناجات با خدا باشد، امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: جدّم می‌فرمود: در دعا پیش‌دستی كنید (پیش از آن كه گرفتار شوید دعا كنید) زیرا چون بنده‌ای بسیار دعا كند و بلائی به او برسد و دنبالش دعا كند، گفته شود: صدای آشناست، و اگر همواره اهل دعا نباشد، و بعد از پیش‌آمد ناگوار دعا نماید، بدو گفته شود: تاكنون كجا بودی؟[5]

2. یكی از شرایط استجابت دعا طهارت و پاكی انسان از هرگونه آلودگی ظاهری و باطنی است،[6]

3. از شرایط مؤثر دیگر كه در روایات فراوان مطرح شده صلوات فرستادن بر پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ ، قبل از دعا و بعد از دعا است، به گونه‌ای كه دعا در لفّافة صلوات قرار گیرد. امیرمؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ در كلام دل‌انگیزی دراین باره فرمود: هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری، ابتدا بر پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ درود بفرست، سپس حاجت خود را بخواه، زیرا خدا بزرگوارتر از آن است كه از دو حاجت درخواست شده، یكی را برآورده و دیگری را باز دارد. [7]

4. مسأله دیگر كه در اجابت دعا مؤثر است و در روایات بر آن اصرار شده، دعای دسته‌جمعی است، امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: هر گاه پیش‌آمدی پدرم را غمناك می‌كرد، زنان و كودكان را جمع می‌كرد، سپس دعا می‌نمود و آن‌ها آمین می‌گفتند.[8] و هم چنین فرمود: هیچگاه چهارنفر با هم اجتماع نكرده‌اند كه برای مطلبی به درگاه خدا دعا كند، جز این كه با اجابت آن دعا از هم جدا شده‌اند.[9]

5 - اعتماد به خدا و اطمینان به اجابت او:

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خدا دعایى را که از دل غافل و بى خبر برخیزد، مستجاب نمى‏کند پس وقتى دعا کنى، از عمق دل به او روى آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعایت مطمئن باش».(10)

6 - قطع امید از غیر خدا و امید و اطمینان به خداوند.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه یکى از شما بخواهد که هر چه از خدا درخواست مى‏کند، خدا به او عطا فرماید، باید از همه مردم ناامید و مأیوس گردد و هیچ امیدى جز به درگاه خدا نداشته باشد».(11) او به نقطه‏اى از ایمان و توکل باید برسد که بداند همه قدرت‏ها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهى قرار دارند.

پس از خدا بخواهد که اسباب و علل مادى و معنوى جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.

7- دعا باید در کنار تلاش و تدبیر باشد.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمود: «الداعى بلا عمل کالرامى بلا وتر؛ کسى که دعا مى‏کند و به دنبال آن تلاش و عمل نمى‏کند، مانند آن است که بى چله کمان تیر مى‏اندازد».(12)

دعا نمى‏تواند جاى تلاش و برنامه ریزى در زندگى را بگیرد، بلکه مکمل آن مى‏تواند باشد.

8- دعا باید با حالت تضرع و دلى شکسته باشد.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هرگاه دلتان شکست، دعا کنید، زیرا دل تا پاک و خالص نشود، شکسته نمى‏شود».(13)

9- مکان دعا در استجابت تأثیر دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (علیه السلام) مخصوصاً حرم امام حسین(علیه السلام) و کنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهیم(علیه السلام) و کنار حجرالاسود.

10- زمان دعا: دعاى پنهانى و در تاریکى شب زودتر به اجابت مى‏رسد، مخصوصاً در قنوت یا سجده نماز «وتر» که بعد از خواندن هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع خوانده مى‏شود.(14)

قرآن مى‏فرماید: «پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهانى و خفا بخوانید».

11- توسل به چهارده معصوم(علیه السلام) و آن‏ها را بر پایه آیه شریفه «وابتغوا الیه الوسیله» وسیله و شفیع قرار دادن.

12- غسل توبه نماید، سپس با وضو چهار رکعت نماز بخواند در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحید و یک مرتبه سوره «الناس» و یک مرتبه «فلق» را بخوانید. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربى و اتوب الیه و بعد از هفت مرتبه«لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظیم» سپس بگویید:یا عزیز یا غفار اغفرلى ذنوبى و ذنوب جمیع المؤمنین و المؤمنات فانه لا یغفر الذنوب الا انت.» (15)

به این ترتیب شخص در جاده دعا قرار مى‏گیرد و باید مراقب باشد تا راه دعا را درست بپیماید، و به بیراهه نرود. نشانى راه دعا را ذکر خواهیم کرد.

پى‏نوشت‏ها:

1- یونس (10) آیه 12.

2- اصول کافى، ج 4، ص 219.

3- بحارالانوار، ج 93، ص 381.

4- بحارالانوار ج 93، ص 305.

5- عدة الداعى، ص 97.

6- عدة الداعى، ص 97.

7- پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: «براى خدا منادى هست که هنگام سحر ندا مى‏کند: آیا دعا کننده‏اى هست تا اجابت نمایم؟ آیا استغفار کننده‏اى هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آیا درخواست کننده‏اى هست تا به او عطا نمایم؟» رساله «لقاءالله»، میرزا جواد آقا ملکى تبریزى، ص 119.

8- همان، ص 87.

9- غررالحکم، ترجمه محمد على انصارى، ج 1، ص 32.

10. بحارالانوار ج 93، ص 305.

11. عدة الداعی، ص 97.

12. عدة الداعی، ص 97.

13. مكارم الاخلاق، ص 315.

14. پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: "برای خدا منادی هست كه هنگام سحر ندا می‏كند: آیا دعا كننده‏ای هست تا اجابت نمایم؟ آیا استغفار كننده‏ای هست تا مورد بخشش قرار دهم؟ آیا درخواست كننده‏ای هست تا به او عطا نمایم؟"

15. رساله "لقاءالله"، میرزا جواد آقا ملكی تبریزی، ص 119.

فرآوری : زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع :

سایت اندیشه قم

پرسمان قرآنی

سایت حوزه