تبیان، دستیار زندگی
خداوند جان‌ها را در موقع مرگ می‌گیرد»( زمر، آیه 42.) با آیات گذشته هیچ منافاتی ندارد; زیرا در مواردی که کار با وسائطی انجام می‌گیرد، گاهی کار را به وسائط نسبت می‌دهند و گاهی به آن کسی که اسباب و وسائط را فراهم کرده است، و هر دو نسبت، صحیح است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چه کسی جان مارا می گیرد؟


از بررسی موارد متعددی از قرآن مجید (12 مورد) که درباره «توفّی» و مرگ سخن به میان آمده، استفاده می‌شود: گرفتن ارواح به دست یک فرشته معین نیست، بلکه فرشتگانی هستند که این وظیفه را به عهده دارند و مأمور انتقال ارواح آدمیان از این جهان به جهان دیگرند، و آیه فوق که «الملائکة» در آن به صورت جمع آمده‌اند، نیز یکی از شواهد این موضوع است.

علاوه بر این، در آیه 61 سوره «انعام» می‌خوانیم: حَتّی اِذا جاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا:

«هنگامی که زمان مرگ یکی از شما برسد، فرستادگان ما روح او را قبض می‌کنند».


قبض روح

نکته قابل توجه

ملک الموت(علیه السلام) برای خود اعوان و انصاری دارد که به او در گرفتن جانها کمک می کنند.

از امام صادق علیه السلام درباره ملک الموت پرسیدند که گفته می شود زمین در دستان او همانند کاسه ای است که به هر جای آن که بخواهد دست خود را می کشد، آیا صحیح است؟

حضرت فرمود: بلی.(بحار ج6 ص144 حدیث12 و کافی ج3 ص256)

و اگر می‌بینیم در بعضی از آیات این موضوع به ملک الموت: «فرشته مرگ» نسبت داده شده(سجده، آیه 11.) از این نظر است که او بزرگ فرشتگان مأمور قبض ارواح است، همان کسی که در احادیث، به نام «عزرائیل» از او یاد شده است.

از این رو این که بعضی می‌پرسند: چگونه ممکن است یک فرشته در آنِ واحد همه جا حضور یابد و قبض روح انسان‌های متعددی کند، پاسخ آن روشن می‌گردد.

از این گذشته، به فرض این که فرشتگان متعدد نباشند و تنها یک فرشته باشد، باز مشکلی ایجاد نمی‌شود; زیرا تجرد وجودی او ایجاب می‌کند که دائره نفوذ عملش فوق العاده وسیع باشد; چرا که یک وجود مجرد می‌تواند احاطه وسیعی نسبت به جهان ماده داشته باشد.

حال چه کسی جان انسان را می گیرد؟ آیا تناقضی در آیات مذکور وجود دارد؟ پاسخ این است که خیر. فاعلیت خداوند و ملک الموت و اعوان و انصارش در طول هم است نه در عرض هم

در حدیثی که درباره فرشته مرگ (ملک الموت) از امام صادق(علیه السلام) نقل شده، می‌خوانیم: هنگامی که پیامبر(صلی الله علیه وآله) از احاطه او نسبت به جهان سؤال کرد، در جواب چنین گفت:

 مَا الدُّنْیا کل‌ها عِنْدِی فِیْما سَخَّرَهَا اللّهُ لِی وَ مَکَّنَنِی عَلَیْها اِلاّ کَالدِّرْهَمِ فِی کَفِّ الرَّجُلِ یُقَلِّبُهُ کَیْفَ یَشاءُ:

«این جهان و آنچه در آن است با تسلط و احاطه ای که خداوند به من بخشیده در نزد من همچون سکه ای است در دست انسان، که هر گونه بخواهد آن را می‌چرخاند».

ضمناً اگر می‌بینیم در بعضی از آیات قرآن، قبض روح به خدا نسبت داده شده است، مانند:

اللّهُ یَتَوَفَّی الأَنْفُسَ حِیْنَ موت‌ها:

«خداوند جان‌ها را در موقع مرگ می‌گیرد»( زمر، آیه 42.) با آیات گذشته هیچ منافاتی ندارد; زیرا در مواردی که کار با وسائطی انجام می‌گیرد، گاهی کار را به وسائط نسبت می‌دهند و گاهی به آن کسی که اسباب و وسائط را فراهم کرده است، و هر دو نسبت، صحیح است.

قبض روح

جالب این که: در قرآن بسیاری از حوادث جهان به فرشتگانی که مأمور خدا در عالم هستی هستند، نسبت داده شده است.

و همان طور که می‌دانیم فرشته معنی وسیعی دارد که از «موجودات مجرد عاقل» گرفته تا «نیروها و قوای طبیعی» را شامل می‌شود.( تفسیر نمونه، ج 4، صفحه 117)

نتیجه گیری :

قرآن کریم قبض روح را گاهی به خدای تعالی نسبت می دهد و گاهی به ملک الموت و گاهی به فرشتگان. در یک آیه می فرماید: «خداوند جانها را در هنگام مرگ توفی می کند...»  (زمر:42) و در آیه دیگری می فرماید: «بگو فرشته مرگ که بر شما مامور شده است روح شما را قبض می کند، سپس به سوی پروردگارتان باز می گردید.(سجده:11)  بالاخره در آیات دیگری می فرماید: «و او خدایی است که بر بندگانش سیطره دارد و برای حفظ شما فرشتگانی را می فرستد؛ تا زمانی که مرگ یکی از شما فرا رسد، فرستادگان ما(فرشتگان) جان او را می گیرند و در این امر کوتاهی نمی کنند.(انعام:61)

حال چه کسی جان انسان را می گیرد؟ آیا تناقضی در آیات مذکور وجود دارد؟ پاسخ این است که خیر. فاعلیت خداوند و ملک الموت و اعوان و انصارش در طول هم است نه در عرض هم.

به فرض این که فرشتگان متعدد نباشند و تنها یک فرشته باشد، باز مشکلی ایجاد نمی‌شود; زیرا تجرد وجودی او ایجاب می‌کند که دائره نفوذ عملش فوق العاده وسیع باشد; چرا که یک وجود مجرد می‌تواند احاطه وسیعی نسبت به جهان ماده داشته باشد

کلام امیر المؤمنین علیه السلام

امیرالمومنین در پاسخ شخصی که درباره آیات به ظاهر متناقض(متشابه) قرآن پرسشهایی داشت، مطلب را توضیح داد:

«مفهوم سخن خدای تعالی آنگونه نیست که تو تصور کرده ای. خدای تعالی جلیل و بزرگتر از آن است که خود بنفسه متولی این امر(قبض روح انسانها) شود؛ در حالی که کار رسولان و فرشتگان (و در واقع) کار خود اوست. زیرا آنان بر طبق فرمان او عمل می کنند. پس خداوند جل ذکره از بین فرشتگان سفیرانی برگزیده است تا بین او و خلقش واسطه باشند و اینان همانها هستند که خداوند درباره شان فرمود: خداوند از فرشتگان و از مردم رسولانی را برگزیده است.

آنگاه هر که از اهل اطاعت باشد، متصدی قبض روح او فرشتگان رحمت هستند و آنکه اهل گناه و نافرمانی باشد متولی قبض روحش ملائکه عذاب می باشند و برای فرشته مرگ یارانی و همکارانی از فرشتگان رحمت و عذاب وجود دارد که به فرمان او صادر می شوند و فعل همگی آنها فعل اوست و تمامی آنچه انجام می دهند منسوب به اوست و در این صورت فعل آنها فعل فرشته مرگ و فعل ملک الموت، فعل خداست. زیرا او است که جانها را توسط هر که بخواهد می گیرد و می بخشد و منع می کند و ثواب می دهد و عقوبت می کند توسط هر که بخواهد و حتماً فعل کسانی که امین او هستند، فعل خود او محسوب می شود. پس چیزی را نمی خواهند مگر آنکه خدا بخواهد.(احتجاج طبرسی ص 247)

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان


منابع :

سایت آیت الله مکارم شیرازی

کتاب پاسخ به پرسشها و شبهات: مجموعه پرسش ها و پاسخ ها از محضر استاد رضا محمدی در رادیو معارف