توصیه های قرآنی برای سخنرانان و مستمعان
از مهم‌ترین مطالب موجود در قرآن کریم پند و اندرزها، بشارت‌ها، ترساندن‌ها و نقل قول-های قرآن می‌باشد. اهمیت و گستردگی این دسته از مطالب در قرآن کریم زمانی مشخص می‌شود که بدانیم کلمة قال و مشتقات آن مجموعا 1702 بار در جایجای قرآن تکرار شده است و پس از لفظ جلالة الله بیشترین تعداد تکرار در قرآن را داراست.
با توجه به آیات قرآن می‌توان ویژگی‌های سخن، وظیفة واعظان و وظیفة مستمعان را دریافت که در ادامه بیان می‌شود.
اهمیت سخنرانی مذهبی و دعوت به سوی خدا
قرآن برای کسانی که مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنند ارزش زیادی قائل است تا آنجا که می‌فرماید:
وَ مَن أَحْسَنُ قَولاً مِّمَّنْ دَعَآ لَی ïگللهِ وَ عَمِلَ صلِحاً وَ قالَ نَّنی مِنَ الْمُسلمین[1].
«چه کسی خوش گفتار تر است از کسی که به سوی خدا می‌خواند و عمل صالح انجام می‌دهد و می‌گوید من از مسلمانانم؟»
از این آیه می‌فهمیم که از نظر قرآن مجید بهترین سخن‌ها دعوت به سوی خدا است، البته به این شرط که گوینده خودش به حرف خود عمل کند و صالح باشد و از سوی دیگر به زبان اعتراف کند که خودش تسلیم امر خدا است.
وظیفة مردم در قبال سخنرانان
قرآن وظیفة مردم را در برابر کسانی که سخن خدا و یا پیامبر را نقل کرده و یا به سوی آن‌ها دعوت می‌کنند در چند آیه از قرآن کریم مشخص کرده است. مثلاً می‌فرماید: سخن مؤمنان هنگامی که با موعظه و سخنی از خدا و پیامبر مواجه می‌شوند این است که بدون بهانه تنها می‌گویند:
سَمِعْنَا وَ أطَعْنا[2] یعنی شنیدیم و اطاعت کردیم
همچنین در جایی دیگر به ضرورت پذیرفتن حرف افراد با ایمان اشاره کرده و می‌فرماید:
وَ مَنْ یَتَوَلَّ ïالله وَ رَسولَه وَ الَّذینَ ءَامَنواْ فَانَّ حِزْبَ ïگللهِ هُمُ الغالِبون.[3]
« و کسانی که ولایت خدا و پیامبر و افراد با ایمان را بپذیرند(پیروزند؛ زیرا) حزب خدا پیروز است» از این آیه می‌فهمیم که اولاً پذیرفتن ولایت و دستورات افراد با ایمان در ردیف پذیرفتن ولایت خدا و پیامبرش است و دیگر اینکه برای امر ولایت کافی است فرد با ایمان باشد و اجتهاد یا. . . لازم نیست.
توصیه‌هایی به سخنرانان مذهبی
1. خداوند در آیات 40 و 41 سورة مائده خطاب به پیامبر سخنانی می‌فرماید که می‌تواند راهنمای کسانی باشد که به خدا دعوت می‌کنند(از جمله روحانیون و وعاظ). خداوند می‌فرماید بعضی از مردم وقتی به سخنرانی‌های مذهبی و پند و اندرز گوش می‌دهند منتظر یک فرصتند تا بهانه ای برای تهمت زدن به سخنران و تکذیبش بیابند و سپس به پیامبر می‌فرماید نباید به آن‌ها اعتنا کرد. بنابر این سخنرانان مذهبی و واعظان اگر با چنین افرادی مواجه شدند و مورد تکذیب یا تهمت یا تمسخر قرار گرفتند نباید به آن‌ها اعتنا کنند و باید به خدا توکل کنند. ترجمة این آیات چنین است:
« ای فرستادة(خدا) آن‌ها که در مسیر کفر شتاب می‌کنند و با زبان می‌گویند: ایمان آوردیم؛ در حالیکه قلب آن‌ها ایمان نیاورده، تو را اندوهگین نسازند و گروهی از یهودیان که خوب به سخنان تو گوش می‌دهند تا دستاویزی برای تکذیب تو بیابند، آن‌ها جاسوسان گروه دیگری هستند که خودشان نزد تو نیامده اند.
آن‌ها سخنان را از مفهوم اصلیش تحریف می‌کنند و به یکدیگر می‌گویند: اگر این (که ما می‌خواهیم) به شما داده شد (ومحمد طبق خواستة شما داوری کرد) بپذیرید؛ وگرنه (از او) دوری کنید. . . آن‌ها (که خدا نخواسته هدایتشان کند) بسیار به سخنان تو گوش می‌دهند تا آن را تکذیب کنند؛(آن‌ها) مال حرام فراوان می‌خورند. . . اگر از آنان صرف نظر کنی، به تو هیچ زیانی نمی‌رسانند. . . »
2. یکی از وظایف مهم واعظان نهی کردن مردم از گفتن سخنان گناه آمیز و باطل مثل غیبت و دروغ و تمسخر دیگران و خوردن مال حرام است:
لَو لَا ینْهَهمُ الرَّبَّنِیُّونَ وَ الأحْبارُ عَنْ قَولِهِمِ ال ¹ثْمَ وَ أکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئسَ مَا کَانواْ یَصْنَعون[4].
«چرا دانشمندان نصاری و علمای یهود، آن‌ها را از سخنان گناه آمیز و خوردن مال حرام نهی نمی‌کنند؟ چه زشت است عملی که انجام می‌دهند»
بشارت مؤثرتر است یا تنذیر؟
در قرآن هم به مژده دادن و هم به ترساندن توصیه شده است اما تنذیر و ترساندن از عذاب دردناک الهی بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است. در قرآن کلمة مبشر در حالت مفرد و جمع 10 مرتبه ولی کلمة منذِر 15 مرتبه آمده است. همچنین کلمه بشیراً 4 بار ولی کلمة نذیراً 12 بار در قرآن تکرار شده است که به وضوح نشان می‌دهد از نظر قرآن ترساندن مردم از نتیجه گناهان، عدم انجام توبه نصوح(توبه ای که فرد بعد از آن دیگر مرتکب گناهان کبیره نشود) تا رسیدن مرگ و پاسخ دادن به خداوند در قیامت در برابر اعمال، مؤثرتر از وعدة رحمت خداوند و بخشیده شدن گناهان است. در حقیقت این مطلب از راه تجربه نیز ثابت شده است که انسان اگر همواره خود را به خاطر گناهانش محکوم به عذاب الهی بداند و به بخشیده شدن خود شک داشته باشد ولی در عین حال چشم امیدی به رحمت خداوند داشته باشد کمتر به سراغ گناهان رفته و بیشتر از آن‌ها دوری می‌گزیند.
ویژگی‌های سخن از نظر خداوند
در قرآن مجید برای سخن گفتن 7 ویژگی با توجه به خصوصیات شنونده یا گوینده ذکر شده است:
قَولاً مَعْروفا(سخن نیکو و شایسته)، در هنگام صحبت کردن با عقب ماندگان ذهنی[5]، آشنایان و نزدیکان[6]، یتیمان[7]و افراد فقیر[8].
قَولاً َبلِیغا(سخن رسا و صریح)، در برابر منافقان و به طور کلی افراد گناهکار به منظور گوشزد کردن نتایج اعمالشان و ترساندن آن‌ها از عذاب دوزخ[9].
قَولاً سَدیِدا(حرف راست) ، همة مؤمنان باید سخن راست و درست بگویند[10].
قَولاً کَریِما(سخن بزرگوارانه و همراه با تکریم طرف مقابل)، در برابر پدر و مادر[11].
قَولاً مَیْسورا(سخن مهربانانه)، با مستمندان[12] و نزدیکان[13] و در راه ماندگان[14].
قَولاً لَیِّنا(سخن نرم)، به هنگام دعوت ستمگران و قدرتمندان به سوی خدا[15](در متن آیه شخص فرعون که نماد ظلم و ستم است مورد نظر می‌باشد).
با توجه به مطالب فوق مشخص می‌شود از آنجا که در هنگام موعظه و دعوت مردم به سوی خدا هدف جذب افراد گناهکار یا ستمگر است و افراد مؤمن نیاز به پند و اندرز ندارند، لذا صحبت‌های یک سخنران مذهبی باید در عین حال هم نرم و متین باشد و هم رک و رسا.
چند نکتة قرآنی دربارة کلام
• راستگوترین موجود خداوند متعال است[16].(از جمله مواردی که خداوند در مورد آن‌ها تأکید کرده و فرموده شوخی و دروغ نیستند یکی قرآن و مطالب موجود در آن است و دیگری قیامت است و دیگری این نکته است که خداوند مال بدست آمده از ربا را حتماً نابود کرده و از دست صاحبش خارج می‌کند)
• سخنی از خداوند به بهشتیان: سلام[17]
• پایدارترین و استوارترین سخن: نماز شب[18]
پی نوشت ها :
[1]. فصلت 33 - [2].بقره 285 - [3]. مائده 56 - [4]. مائده 63 - [5]. نساء 5 - [6]. نساء 8
[7]. همان - [8]. همان - [9]. نساء 63 - [10]. احزاب 70 - [11].اسراء 23 - [12].اسراء 28
[13].همان - [14].همان - [15].طه - [16].نساء 122 - [17].یس 58 - [18].مزمل
بخش قرآن تبیان
منبع : اسلام پدیا ؛ مقاله حجت الاسلام حسن سلطانی
