چه پر شکوه است صفات خدا

به هوش باشید به همان اندازه که "خدایابی" یعنی پی بردن به وجود خدا از طریق مطالعه اسرار جهان آفرینش سهل و آسان است، شناسائی "صفات خدا" به دقت و احتیاط فراوان احتیاج دارد. لابد می پرسید چرا؟ دلیل آن روشن است، زیرا خداوند هیچ چیزش با ما و آنچه دیده ایم و شنیده ایم شباهت ندارد، بنابراین نخستین شرط شناسائی "صفات خداوند" نفی تمام صفات مخلوقات از آن ذات مقدس، یعنی تشبیه نکردن او به هیچ یک از موجودات محدود عالم طبیعت است، واین جا است که کار به جای باریکی می کشد، زیرا ما در دل این طبیعت، بزرگ شده ایم، تماس ما با طبیعت بوده، ما با آن انس گرفته ایم لذا ما میل داریم همه چیز را با مقیاس آنها بسنجیم.

به عبارت دیگر ما هر چه دیده ایم جسم و خواص جسم بوده، یعنی موجوداتی که دارای زمان و مکان معینی بوده اند، ابعاد و اشکال مخصوص داشته اند، با این حال تصور خدائی که نه جسم دارد، نه زمان و نه مکان و در عین حال به تمام زمانها و مکانها احاطه دارد، و از هر نظر نامحدود است، کاری است دشوار، یعنی احتیاج دارد که با دقت در این راه گام برداریم.

یادآوری این نکته بسیار لازم است که ما به حقیقت ذات خدا هرگز پی نخواهیم برد، و انتظار آن را هم نباید داشته باشیم، زیرا چنین انتظاری به این می ماند که انتظار داشته باشم اقیانوس بیکرانی را در ظرف کوچکی جای دهیم، یا فرزندی که در درون شکم مادر است، از تمام جهان بیرون با خبر گردد آیا چنین چیزی ممکن است؟ و اینجا است که یک لغزش کوچک ممکن است انسان را فرسنگها از جاده اصلی خداشناسی به دور اندازد و در سنگلاخ بت پرستی و مخلوق پرستی سرگردان سازد. خلاصه اینکه باید متوجه باشیم صفات خدا را با صفات مخلوقات هرگز مقایسه نکنیم.

صفات جمال و جلال

معمولا صفات خدا را به دو دسته تقسیم می کنند: "صفات ثبوتیه" یعنی آنچه خداوند آنها را داراست و "صفات سلبیه" یعنی آنچه خداوند از آنها منزه است.

اکنون این سوال پیش می آید که ذات خداوند دارای چند صفت است؟

پاسخ آن این است که: صفات خدا از یک نظر بی پایان و نامحدود و از نظری در یک صفت خلاصه می شود زیرا تمام صفات ثبوتی خدا را می توان در جمله زیر خلاصه کرد: "ذات خدا ذاتی است نامتناهی از هرجهت دارای تمام کمالات" در مقابل صفات سلبی نیز در این جمله خلاصه می گردد: "ذات خدا از هیچ نظر نقصان ندارد".

ولی از نظر دیگر چون کمالات و نقائص درجات دارند، یعنی بی نهایت کمال و بی نهایت نقص را می توان تصور نمود، لذا می توان گفت خداوند بی نهایت صفات ثبوتی، و بی نهایت صفات سلبی دارد زیرا هر کمالی تصور شود او دارد، هر نقصی تصور شود خداوند از آن پیراسته است، پس صفات ثبوتی و سلبی خداوند نامحدود است.

معروفترین صفات خداوند

برخی از مشهورترین صفات خداوند عبارتند از:

1-    خداوند "عالم" است یعنی همه چیز را می داند.

2-    "قادر" است یعنی بر همه چیز تواناست.

3-    "حی" است یعنی زنده است، زیرا موجود زنده کسی است که هم علم دارد هم قدرت، چون خداوند هم عالم است و هم قادر، بنابراین زنده است.

4- "مرید" است یعنی صاحب اراده می باشد و در کارهای خود مجبور نیست و هر کاری انجام می دهد دارای هدف و حکمت است و کمترین چیزی در آسمان و زمین بدون فلسفه و هدف نیست.

5-    خداوند "قدیم و ازلی" است یعنی همیشه بوده و وجود او آغاز ندارد، زیرا هستیش از درون ذاتش می جوشد، و به همین دلیل ابدی و جاودانی هم هست، زیرا کسی که هستیش از خود اوست فنا و نیستی برای او معنا ندارد.

و برخی از معروفترین صفات سلبی خداوند عبارتند از:

1- "مرکب" نیست یعنی اجزای ترکیبی ندارد زیرا در این صورت احتیاج به اجزای خود پیدا می کرد، در حالی که او احتیاج به هیچ چیز ندارد.

2- خداوند "جسم نیست زیرا هر جسمی محدود و متغیر و فنا پذیر است.

3- خداوند "مرئی" نیست یعنی دیده نمی شود، زیرا اگر دیده شد جسم بود و محدود و فنا پذیر بود.

4- "شریک" ندارد زیرا اگر شریک داشت، باید موجود محدودی باشد چون دو موجود نامحدود از هر جهت ممکن نیست به علاوه وحدت قوانین این جهان نشانه یگانگی اوست.

5- خداوند "معانی" ندارد یعنی صفات او عین ذات او است.

قرآن مجید می فرماید: "لیس کمثله شیء" (شوری / 11) هیچ چیز مانند او نیست.

  مریم جعفری

                                                          بخش اعتقادات تبیان