امام و دفاع از موضع شهید شیخ فضل‌الله نوری
از نكات مهمی كه در بینش تاریخی امام پیرامون مشروطیت، حائز اهمیت است دفاع از موضع شهید نوری است. منورالفكران مشروطه‌خواه با تمام قوا شیخ را به عنوان دفاع مستبد و حامی استبداد معرفی كرده و او را به عنوان سمبل دفاع از حكومت‌مشروعه، مورد حمله قرار دادند.
مشروطه خواهان پس از پیروزی مجدد در سال 1327 ق با اینكه افرادی چون عین‌الدوله ـ كسی كه استبدادش مشروطه را پدیدآورد و بعداً نیز به عنوان فرمانده نیروهای محمد علی شاه تبریز را در محاصره داشت ـ را بخشیدند و چند بار نیز به وزرات رساندند، و همین طور سپهدار تنکابنی و دیگر مستبدان را، اما شیخ را به اتهام مخالفت با مشروطه شهید كردند.
برخورد مورخان روشنفكر نیز با شیخ همین بوده است تنها كسی كه در این دوره از شیخ به دفاع برخاست مرحوم جلال آل احمد بود كه شهادت شیخ را علامت استیلای غربزگی در این كشور دانست.
با پیروزی انقلاب اسلامی كه در واقع پیروزی تفكر اسلامی بر اندیشه‌های غربی بود، امام به دفاع از شیخ برخاست به خصوص ازاقدامی كه شیخ برای تصویب متمم قانون اساسی و اصل مربوط با نظارت پنج تن از مجتهدین بر مصوبات مجلس داشت. امام دراین ارتباط فرمودند:
« ... لیكن راجع به همین مشروطه و اینكه مرحوم شیخ فضل‌الله رحمه‌الله ایستاد كه: مشروطه باید مشروعه باشد قوانین باید قوانین‌اسلام باشد در همان وقت كه ایشان این امر را فرمود و متمم قانون اساسی هم از كوشش ایشان بود. مخالفین، خارجی‌ها كه چنین قدرتی را در روحانیت می‌دیدند كاری كردند در ایران كه شیخ فضل‌الله مجاهد مجتهد دارای مقامات عالیه را، دادگاه درست كردند ویك نفر منحرف، روحانی‌نما او را محاكمه كرد و در میدان توپخانه شیخ فضل‌الله را در حضور جمیعت به دار كشیدند.»
امام در سال 43 آنجا كه از شاه می‌خواست تا به قانون اساسی ـ كه ثمره تلاش علما و مجاهدت اقشار مختلف بود ـ عمل كند بر روی‌همان متمم و اصل نظارت مجتهدین تكیه می‌كرد:
«با این متمم قانون اساسی عمل كنید كه علمای اسلام در صدر مشروطیت برای گرفتن آن و رفع اسارت ملت جان دادند.»
آنچه در مورد شیخ اهمیت دارد این است كه چگونه او در مقابل علمای بزرگ نجف كه پشت سرهم در دفاع از مشروطه فتوا می‌دادند، با آنان مخالفت نمود. در این باره باید گفت گرچه شیخ آنها را درك كرده و مقام علمی و مرجعت آنان را قبول داشت امامتوجه بود كه دوری آنها از محیط تهران و نیز وجود واسطه‌ها باعث شده تا به حقیقت قضایا پی‌نبرند. لذاست كه حتی شهادت شیخ نیز آنها را متوجه خطر نكرده و واكنشی نشان ندادند، امام در باره شیخ فضل‌الله فرمودند:
«حتی قضیه مرحوم آقا شیخ فضل‌الله را در نجف هم یك جور بدی منعكس كردند كه آنها هم صدایی از آن در نیامد این جوّی كه ساختند در ایران و در سایر جاها، این جو اسباب این شد كه آقا شیخ فصل‌الله را با دست بعضی از روحانیون خود ایران محكوم كردند، و او را آوردند به وسط میدان و به دار كشیدند و پای آن هم ایستادند و كف زدند و شكست دادند اسلام را در آن وقت و مردم‌هم غفلت داشتند از این عمل حتی علما هم غفلت داشتند.»
همچنین در مورد قاضی شیخ فرمودند:
«شما می‌دانید كه مرحوم شیخ فضل‌الله نوری را كی محاكمه كرد؟ یك معمم زنجانی یك ملای زنجانی محاكمه و حكم قتل او راصادر كرد وقتی معمم و ملا مهذب نباشد فسادش از همه بیشتر است.»
البته حساب مفسدی چون شیخ ابراهیم زنجانی از مقام مرجعیت در نجف جدا بود آنها با تمام خلوص و به خاطر دفاع از مردم دربرابر ظلم ولی بدون توجه به مسایلی كه در تهران اتفاق افتاد چنین برخوردی كردند و بعد از آن نیز كه مرحوم آخوند متوجه قضیه گردید راهی ایران شد كه همان روز به مرگ مشكوكی رحلت كرد.
منبع: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
پژوهشگر: رسول جعفریان
لینک مطالب مرتبط:
امام خمینی (رض) و تحولات تاریخ معاصر (2)
امام خمینی (رض) و تحولات تاریخ معاصر (1)
