پیشینه های اقتصادی و اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دمکراسی
کتاب "پیشینه های اقتصادی و اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دمکراسی" نوشته خسرو شاکری توسط انشارات اختران منتشر شده است.
جنبش تحول خواهی مشروطه جنبشی بود فراگیر که در بسیاری از ارکان کشور تأثیر گذاشت. یک پرسش مهم آن بود که مشروطه چیست و منبع آن کجاست. آیا منبع مشروطه، شریعت است یا افکار جدید؟ ابهامی که در این باره وجود داشت سبب شد تا پاسخ های گوناگونی به آن پرسش داده شده و جواب های مختلف و گاه متضادی به آن ارائه شود.
کسانی که روی خارجی بودن مشروطه انگشت می گذارند، به بخشی از مشروطه توجه می دهند که در تبریز برآمد و متأثر از جریان های قفقاز بود. آن زمان در قفقاز جنبش های چپ با عناوین مختلف فعال بودند و ایرانیان مقیم قفقاز هم که معمولا کارگران آذربایجانی بودند که دایمی یا فصلی در آنجا کار می کردند، تحت تأثیر آنها بودند. فرقه اجتماعیون عامیون و پیش از آن سازمان همت که آن هم بستگی به جنبش های سیوسیال دمکراسی روسیه داشت، و همین طور سوسیال دمکراتهای ارمنی و داشناکها از آن جمله بودند. کمک آنان به تبریز که علیه محمدعلی شاه شوریده بود سبب شد تا جریانی به نام مجاهدین قفقازی در تبریز شکل بگیرد. اجتماعیون عامیون نشریه ای هم به نام مجاهد داشتند که در رشت و تبریز پخش می شد. بمب ها و فشنگ ها از طرف و مرکز غیبی به رهبری علی مسیو از طرف دیگر از آثار مستقیم و غیر مستقیم قفقاز در تبریز بود. چنان که یپرم خان و دیگر ارمنی ها هم وابسته به جریان سوسیال دمکرات ارامنه بودند که در رشت و سپس تهران فعال بودند. حضور اینان در مشروطه تبریز رنگ دیگری به مشروطه این شهر داد و وقتی پایش به تهران رسید، آنجا را هم عوض کرد.
شاکری که تخصص خاصی در بررسی این جریان دارد و پیش از این هم مقالاتی از وی در کتاب «نقش ارامنه در سوسیال دمکراسی ایران سالهای 1905 – 1911» منتشر شده بود، این کتاب را در موضوع مورد بحث نوشته است. وی علاوه بر آن که کوشیده است تا بیطرفانه به این مبحث بپردازد به نقد آرای مورخان کمونیست هم پرداخته است که خواسته اند همه امور را براساس ایدئولوژی مارکسیستی بررسی کنند.
فصل مهم این کتاب فصل 5 آن است که در باره اجتماعیون عامیون می باشد. فصلی هم به نقش سوسیال دمکراتها و ارامنه اختصاص داده شده و در هر دو مورد سعی شده است تا تأثیر آنها در تحولات سالهای 1285 – 1290 ایران به خوبی نشان داده شود. البته در این باره آثار دیگری هم هست که کسروی جلوتر از اینها در دو مورد در تاریخ مشروطه به تأثیر قفقاز بر مشروطه تبریز تصریح کرده است. چندین سند مهم در این باره هم توسط آقای ایرج افشار در کتاب اسناد تازه یاب از نهضت مشروطیت ایران منتشر شد که به نوعی تأثیر گذاری این جریان را روی تقی زاده نشان می داد.
یکی از آثار مهم این تأثیر آن بود که علمای تبریز از مشروطه فاصله گرفته آن را متهم کردند که جریان مشروطه یک جریان طبیعی و بابی و افراطی است.
لینک مطالب مرتبط:
