سیره ائمه(علیهم السلام) در عزاداری حسینی

ایام عزاداری ابا عبدالله الحسین علیه السلام را سپری می  کنیم، در این دهه چقدر از آرمان های امام حسین علیه السلام را درک کردیم؟ چقدر برای مصایبی که بر ایشان و خانواده والا مقامشان گذشت گریستیم ،آیا واقعا عزادار بودیم یا این روزها را هم چون روزهای دیگر به روزمرگی ها و دل مشغولی های خود سرگرم بودیم؟ اگر این ایام که بر ما در حال گذر است را آنگونه که شایسته است درک نکرده ایم ناشی از جهل ما نسبت به مقام رفیع آقا امام حسین و یاران با وفایشان است، حادثه کربلا نباید در چند روز روضه و نوحه برای ما خلاصه شود چرا که لحظه به لحظه اش درسی است از تبلور بعد انسانیت و جلوه خوی درندگی و حیوانیّت انسان نماهایی که اگر چشم از تعالیم اهل برداریم و از مکتب ایشان دور شویم دیر نباشد که در سلک این درندگان در آییم .

شاید برایتان سؤال پیش آمده باشد که اصلا چه کسی گفته است برای ایشان عزاداری کنیم و چرا؟ تا کی باید عزادار بود؟ سیره ائمه معصومین در این زمینه چگونه بوده است؟

حضرت امام باقر علیه السلام و عزای حسینی‌

امام باقر علیه السلام برای اینکه یاد حسین علیه السلام از دلها نرود و در تمامی قرون و اعصار زنده بماند و همواره جامعه اسلامی از این مصیبت بزرگ درس فرا گیرد، مردم را به گریه و حتی گریاندن در این باره تشویق می فرمود تا با این سوز دل و تأثر، از دشمنان اهل بیت علیهم السلام دوری گزینند و به سوی معرفت و فضیلت گرایش یابند. آن حضرت علیه السلام، مبلغ هشتصد درهم به منا فرستاد تا زنان نوحه خوان در این مکان مبارک برای مصایب اهل بیت علیهم السلام و عاشورا ندبه کنند و نوحه بخوانند و مردمانی را که در موسم حج اجتماع کرده اند متوجه مظلومیت این خاندان نمایند. 1 ‌

آن حضرت علیه السلام تأکید داشتند یادبودهای این چنینی، ضمن اینکه مکتب اسلام و فرهنگ تشیع را از انزوا بیرون می آورد و فضیلت ها را در جامعه ترویج می دهد، مردم را برای دفاع از حق و پایداری در برابر ستم مهیا می نماید. آن فروغ پنجم امامت علیه السلام فرمودند: «هرگاه پیرامون هم جمع شدید، به یاد ما باشید. بهترین مردم کسانی هستند که درباره اوضاع و احوال ما مذاکره می نمایند و مردم را به سوی ما فرا می خوانند.» 2 ‌

«ابن قولویه» ذکر کرده که امام باقر علیه السلام فرمود: «در روز عاشورا باید برای امام حسین علیه السلام گریست و هر کس در خانه اش باشد، توصیه کند که اهل آن خانه، در این ماجرا بگریند و آنان به یکدیگر مصائب ابا عبدالله علیه السلام را تسلیت گویند و چون سنّت مذکور را برپا دارند و در استمرار آن بکوشند، در پیشگاه خدا ضامنم که [خداوند] ثواب دو هزار حج و عمره و جهاد در رکاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهم السلام را به آنان عطا می فرماید.» 3 ‌

امام باقر علیه السلام با این تأکیدها، به مردم برای زنده نگاه داشتن این رخداد، جرئت می داد. «کمیت بن زید اسدی» [متوفی126ق] قصیده های مهمی را در مدح بنی هاشم و ذکر مصائب آل رسول صلی الله علیه و آله، در حضور امام باقر علیه السلام و فرزندش امام صادق علیه السلام سرود. «محمد جواد مغنیه» می گوید: کمیت وقتی قصیده «میمیه» را در خدمت امام پنجم علیه السلام خواند و به اینجا رسید که: یکی از بنی هاشم در نبرد طف، مظلومانه در میان هیاهوی مردم کشته شد، حضرت گریست و فرمود: «لَوْ أَنَّ عِنْدَنَا مَالًا لَأَعْطَینَاک مِنْهُ وَ لَکنْ لَک مَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِحَسَّانَ لَا یزَالُ مَعَک رُوحُ الْقُدُسِ مَا ذَبَبْتَ عَنَّا ؛4 [ای کمیت!] اگر نزد ما پولی بود، به تو می دادیم؛ ولی برای تو همان چیزی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به "حسان بن ثابت" گفت: همیشه تو با روح القدس کمک می شوی مادامی که از ما خاندان حمایت کنی.»‌

امام باقر علیه السلام در اهمیت سوگواری برای سالار شهیدان علیه السلام فرمودند: آسمان بر احدی بعد از حضرت یحیی بن زکریا علیه السلام نگریست؛ مگر بر حسین بن علی علیه السلام که چهل روز برایش اشک ریخت. 5 ‌

آن فروغ امامت علیه السلام نسبت به کسانی که در روز عاشورا نمی توانند به زیارت آن حضرت علیه السلام بروند، این گونه دستور عزاداری دادند و فرمودند: «بر حسین علیه السلام ندبه و زاری کنید و در خانه ها و اهل آن، عزاداری برپا نمایند و یکدیگر را در حالت ماتم و تعزیت گویی ملاقات کنند.» 6 ‌

تشویق به شورآفرینی در مکتب امام صادق علیه السلام‌

دوران امامت حضرت صادق علیه السلام با ضعف و انقراض دستگاه اموی و انتقال حکومت به بنی عباس مقارن بود؛ از این روی آن حضرت علیه السلام برای شکوفایی معارف اهل بیت علیهم السلام و ریشه دار کردن شعائر مذهبی و خصوصاً عزاداری به مناسبت حادثه عاشورا، نقش حسّاسی را بر عهده گرفت. با این وجود، هنوز رگه های سیاه اختناق زمام داران خودسر، برای آن فروغ ولایت علیه السلام تنگناهایی را پدید می آورد و مواردی نشان می دهد که آن حضرت علیه السلام در این باره تحت نظر و مورد تجسّس عمّال دستگاه عباسی قرار گرفته بود؛ به گونه ای که برای در امان ماندن از آسیبهای حاکمان و برجای ماندن این سنّت دینی، تقیه پیشه کرد و شیون عزاداران حسینی در خانه اش را به بیماری فرزندش نسبت داد. 7 ‌

با این وصف با کمترین اشاره ای به واقعه کربلا، اشک امام علیه السلام جاری می گردید و حتی یک بار که امام علیه السلام دختری کوچک از خاندان هاشمی را دید، متأثر شد و گریست. 8 ‌

امّا برنامه های تشویقی امام علیه السلام برای برپایی مراسم سوگ و ماتم و اهمیت دادن به این سنّت حسنه متعدد است که به مواردی اشاره می کنیم:‌

امام علیه السلام خطاب به «عبدالله بن حمّاد بصری» می فرماید: به من آگاهی داده اند که عدّه ای از اهالی کوفه و غیر آن و نیز زنان نوحه گر در نیمه شعبان به مزار امام حسین علیه السلام می آیند؛ عدّه ای کیفیت شهادت را بیان می کنند و گروهی دیگر مرثیه خوانده و نوحه خوانی می نمایند. حماد بصری این خبر را مورد تأیید قرار داده و گفت: فدایتان گردم آن چه را فرمودید مشاهده کردم. امام علیه السلام فرمود: خدا را از این بابت ستایش می کنم که در میان مردم کسانی را قرار داد که به نزد ما می آیند و ما را مدح می کنند و مرثیه می خوانند و دشمن ما را کسانی قرار داد که طعنه می زنند بر ایشان و آنها را تهدید می کنند و تلاششان را تقبیح می نمایند. 9 ‌

همچنین آن حضرت علیه السلام به «ابی عماره» (شعرخوان) فرمود: «مَنْ أَنْشَدَ فِی الْحُسَینِ بْنِ عَلِی شِعْراً فَأَبْکى خَمْسِینَ فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ هر که شعری در رثای حسین بن علی علیهماالسلام بخواند و پنجاه نفر را بگریاند بهشت برای اوست.» امام علیه السلام در این روایت عدد عزاداران را حتی به یک نفر هم تقلیل می دهد و باز برایش بهشت را تضمین می نماید و در خاتمه نوید می دهد: «وَ مَنْ أَنْشَدَ فِی الْحُسَینِ شِعْراً فَبَکى فَلَهُ الْجَنَّة ؛10 اگر کسی شعری در مصیبت حسین علیه السلام بخواند و خود گریه کند، بهشت برای اوست.» امام علیه السلام به ابو هارون نابینا نیز همین نکات را یادآور شد.‌

«جعفر بن عفان» در محضر آن حضرت علیه السلام اشعار رثایی خواند و ایشان را گریاند. امام علیه السلام خطاب به وی فرمود: «وَ لَقَدْ أَوْجَبَ اللَّهُ لَک یا جَعْفَرُ فِی سَاعَتِک الْجَنَّةَ بِأَسْرِهَا وَ غَفَرَ لَک ؛11 هر آینه به درستی که خدای تعالی برای تو در این ساعت بهشت را به تمامه واجب ساخت و گناهانت را مورد آمرزش قرار داد.»‌

در روایتی دیگر فروغ ششم امامت علیه السلام تأکید نمودند:«مَنْ ذُکرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَینَاهُ حَرَّمَ اللَّهُ وَجْهَهُ عَلَى النَّارِ ؛12هر کس که ما نزد او یاد شویم یاد گردد و دیدگانش پر از اشک گردد، خداوند آتش را بر چهره اش حرام می کند.»‌

آن حضرت علیه السلام فرمودند: «کلُّ الْجَزَعِ وَ الْبُکاءِ مَکرُوهٌ سِوَى الْجَزَعِ وَ الْبُکاءِ عَلَى الْحُسَینِ علیه السلام؛ هرگونه ناله و زاری، مکروه است جز گریه و زاری بر امام حسین علیه السلام.» و افزودند: «نَفَسُ الْمَهْمُومِ لِظُلْمِنَا تَسْبِیح ؛13 نفَس کسی که به دلیل مظلومیت ما خاندان، غمگین است، تسبیح می باشد.» و خطاب به یکی از شاعران می فرمایند: «دوست دارم برایم شعری بسرایی و بخوانی؛ چرا که این روزها ایام غم و اندوه ماست (مصادف با عاشوراست).» 14

البته امام صادق علیه السلام مایل بودند شعرا به همان شیوه سنتی و تناسب با ذائقه مردم عادی شعر بخوانند و با سروده های خود علاقه مندان را تحت تأثیر قرار دهند. «ابو هارون مکفوف» می گوید: «خدمت حضرت صادق علیه السلام رسیدم، ایشان فرمودند: برایم شعری بخوان، پس خواندم. امام علیه السلام فرمود: نه، همان طور که برای افراد عادی نزد مرقد امام حسین علیه السلام مرثیه خوانی می کنی، برای ما نیز آن گونه عمل کن.» 15

از «عبدالله سنان» روایت گردیده است که: «در روز عاشورا بر امام صادق علیه السلام وارد گردیدم در حالی که عرض کردم یابن رسول الله! برای چه می گریید؟ خداوند دیده شما را نگریاند! امام علیه السلام فرمود: مگر نمی دانی در چنین روزی امام حسین علیه السلام به شهادت رسید و گریه بیش از این بر آن بزرگوار امان نداد و دیگران نیز همراه حضرت علیه السلام گریستند.» 16

«محمد بن سهل» در ایام تشریق، خدمت امام صادق علیه السلام رسید و امام علیه السلام خانواده خود را فرا خواند تا مجلس سوگواری تشکیل دهند؛ آن گاه به «کمیت اسدی» فرمود تا اشعار خود را در رثای امام حسین علیه السلام بخواند. او چنین کرد و جمع حاضر به گریه و زاری پرداختند و امام علیه السلام در حقّ وی دعا و طلب آمرزش کرد. «مسمع بن عبد الملک بصری» - که به دلیل وجود جاسوسان حکومتی نمی توانست در کربلا حاضر شود ـ به محضر امام علیه السلام رسید. حضرت علیه السلام به وی یادآور شد که آیا مصیبت امام حسین علیه السلام را به یاد می آوری؟ او گفت: آری، امام علیه السلام فرمود: متأثر هم می گردی؟ وی تأیید کرد و افزود: چنان ناراحت می شوم که خانواده ام آثار غم و اندوه را در من مشاهده می کنند و از خوردن نیز امتناع می نمایم. امام علیه السلام فرمود: آگاه باش که از کسانی به حساب می آیی که در شادی ما خوشحال و در عزای ما غمگین می گردند. 17

تأکید ائمه اطهار در برپا داشتن و تشویق عزاداران و مدیحه سرایان اهل بیت علیهم السلام  با هدف زنده نگهداشتن آن واقعه عظیم بشری بوده است عزاداری برای امام حسین(علیه السلام) در مهم ترین کارکرد خود، سبب شده است تا یاد، نام و پیام‌های نهضت عاشورا زنده و جاوید بماند، و آموزه‌های آن به همه بشریت انتقال یابد. از این طریق، همه انسان‌ها ـ مسلمان و نامسلمان ـ در طول تاریخ، با آموزه هایی همچون: ستم ستیزی، آزادگی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی آشنا شده اند. در این باره، این سخن از یک نویسنده غربی بسیار جالب توجه است: «اگر مورخان ما حقیقت این روز (عاشورا) را می دانستند و درک می کردند که عاشورا چه روزی است، این عزاداری را مجنونانه نمی پنداشتند زیرا پیروان حسینی به واسطه عزاداری حسینی می دانند که پستی و زیر دستی و استعمار و استثمار را نباید قبول کرد زیرا شعار پیشرو و آقای آن‌ها ندادنِ تن به زیر بار ظلم و ستم بود.

‌پی نوشت ها:

1) مقتل الحسین، علامه عبد الرزاق مقرّم، ترجمه عزیز الله عطاردی، جهان، تهران، 1368ش، ص 109.

2) همان، ص 103.

3) کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 174.

4) شیعه و زمام داران خودسر، ص 150 ـ 149؛ تاریخچه عزدارای حسینی، ص 174.

5) کامل الزیارات، ص 95، حدیث نهم.

6) همان، ص 175.

7) الغدیر، علامه عبد الحسین امینی، ج 2، ص295 ـ 294.

8) احرام محرم، ص 35.

9) کامل الزیارات، باب 108، ص 326 ـ 325.

10) همان، ص 106 ـ 105.

11) رجال کشی، ص 289؛ بحار الانوار، ج 44، ص 283.

12) بحار الانوار، ج 44، ص 285.

13) همان، ج 45، ص 414؛ و ج 44، ص 280؛ امالی، شیخ مفید، ص 338.

14) مستدرک الوسایل، میرزا حسین نوری، ج 10، ص 386.

15) بحار الانوار، ج 44، ص 287.

16) اختیار معرفة الرجال، شیخ طوسی، آل البیت، قم، ج 2، ص 574.

317) کامل الزیارات، ص 93.

فرآوری: محمدی

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منابع : ذی طوی(سایت جامع تبلیغ)

سایت حوزه