چگونه امنیت را در جامعه زیاد کنیم ؟
قرآن حوزه های امنیت را در ابعاد چندی چون روحی و روانی، فردی و اجتماعی مورد توجه قرار داده و برای تحقق آن گزاره های معرفتی و آموزه های دستوری و ارشادی صادر نموده است تا به تحقق امنیت انسان به كمال خود در دنیا دست یابد. قرآن عواملی را نام می برد که در صورت عدم آن ها، امنیت در معرض خطر و نابودی قرار می گیرد.
تجاوز به حقوق دیگران
تعدی و تجاوز به حقوق دیگران و حرمت شكنی قوانین الهی و اجتماعی هرج و مرج ناامنی و زیان های جبران ناپذیری را در پی دارد. قرآن نیز در آیات چندی، تجاوز به حقوق و قلمرو دیگران را مذمت و نكوهش نموده و به شدت منع كرده است: « وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی اْلإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدیدُ الْعِقابِ»؛ « و خصومت با جمعیتی که شما را از آمدن به مسجدالحرام (در سال حدیبیه) بازداشتند، نباید شما را وادار به تعدی و تجاوز کند و (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمایید و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است».(1)
قرآن تجاوز و تعدی به ساحت قوانین را جرم بزرگ و متجاوز را مستوجب سخت ترین مجازات می داند و در عین حال و در مقام دفاع، مقابله به مثل امت اسلامی را از تعدی و تجاوز به شدت منع می نماید: « وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللّهِ الَّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لاتَعْتَدُوا إِنَّ اللّهَ لایُحِبُّ الْمُعْتَدینَ» ؛ « و در راه خدا، با کسانی که با شما می جنگند، نبرد کنید و از حد تجاوز نکنید که خدا تعدی کنندگان را دوست نمی دارد».(2)
ظلم و ستمگری
ستمگری و بی عدالتی نیز امینت و آسایش عمومی را به خطر می اندازد؛ از این رو قرآن برای ایجاد امنیت كامل و تضمین آن نابودی ستمگری را در همه چهره ها و ابعادش را خواستار شده و امنیت و آسایش را تنها از آن كسانی می داند كه ستم گریز و ستم ستیز باشند: « الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَلَمْ یَلْبِسُواْ إِیمَـنَهُم بِظُـلْم أُوْلَـئكَ لَهُمُ الاَْمْن»؛ « آنان كه ایمان آوردند و ایمان را با شرك و ستم نیالودند، ایمنی تنها ویژگی آن هاست».(3)
از دیدگاه قرآن رسیدن به معیارها و شاخص های جامعه ایده آل، تنها زمانی امكان پذیر است كه ظلم، بی عدالتی و تبعیض، ریشه كن شده و عدالت، برابری و مساوات در جامعه و روابط انسان ها حاكم و حقوق همه رعایت شود. ظلم و ستم نه تنها عذاب اخروی، بلكه گرفتاری های دنیوی را نیز به دنبال دارد: « ثُمَّ قیلَ لِلَّذینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاّ بِما کُنْتُمْ تَکْسِبُونَ»؛ « سپس به کسانی که ستم کردند گفته می شود: عذاب ابدی را بچشید. آیا جز به آنچه انجام می دادید کیفر داده می شوید؟». (4)
اگر سایه شوم ظلم و ستمگری، تبعیض و بی عدالتی در قلمرو حیات و روابط اجتماعی انسان ها، گسترش پیدا كند، آرامش روحی و روانی، آسایش و امنیت فردی و اجتماعی نیز رخت بربسته و به جای آن فشار، اختناق و استبداد روز به روز افزایش خواهد یافت.
ترور و آدم ربایی
قرآن ترور و آدم ربایی را نیز از عوامل سلب امنیت برشمرده و ترس از ربوده شدن را مانع ایمان و هدایت معرفی کرده است.(5) قرآن به نعمت ارزشمند امنیت و آرامش از یك طرف و مشكلات، ناهنجاری ها و ناامنی های اجتماعی ناشی از آدم ربایی، در خارج از شهر مكه از سوی دیگر، اشاره نموده و استقرار امنیت، در شهر مكه را به عنوان نعمتی الهی یادآور شده و فرموده است: « أَوَلَمْ یَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَمًا آمِنًا وَ یُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْباطِلِ یُؤْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللّهِ یَکْفُرُونَ»؛ « آیا ندیدند که ما حرم امنی (برای آن ها) قرار دادیم در حالی که مردم را در اطراف آنان (در بیرون این حرم) می ربایند؟ آیا به باطل ایمان می آورند و نعمت خدا را کفران می کنند؟» .(6)
راهکارهای ایجاد امنیت
توجه به عبادت و یاد خدا
با وجود پیشرفت های صنعتی و تکنولوژی، انسان امروزی بیش از گذشته در معرض ناامنی قراردارد؛ زیرا اگر چه گسترش زندگی صنعتی و ماشینی توانسته است جسم او را اندکی به راحتی برساند و زحمت جسمی او را کم نماید، ولی این حقیقت بر کسی پوشیده نیست که روح و روان او را به بند کشیده و در مقابل آن آسایش جسمانی، انواع و اقسام اضطرابات، دغدغه ها و نگرانی های روحی را به او هدیه نموده است.
اما قرآن کریم همواره به انسان ها تذکر داده است که اگر طالب آسایش و آرامش هستید، راهی جز روی آوردن به یاد خدا، فراروی شما نیست: « الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللّهِ أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ « آن ها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید تنها با یاد خدا دل ها آرامش می یابد».(7) هر گاه دل و جان انسان در اثر یاد خدا به ساحل آرامش رسید، به طور طبیعی جامعه بشری نیز از امنیت اجتماعی مطلوب برخوردار خواهد شد.
اجرای حدود اسلامی
قرآن برای فراهم کردن فضایی امن و خالی از هرگونه ناامنی و نگرانی در کنار فاکتورهای تشویقی که برای دور کردن انسان ها از عوامل مخل امنیت اجتماعی در نظر گرفته، برخی قوانین و مقررات تنبیهی را مقرر داشته است؛ زیرا به تجربه ثابت شده که برخی انسان ها تنها هنگامی که با مجازات سخت و کیفری شدید مواجه می شوند، دست از گناه کشیده و خود را به معصیت آلوده نمی نمایند.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ اْلأُنْثی بِاْلأُنْثی فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخیهِ شَیْءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِکَ تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدی بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلیمٌ * وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی اْلأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» ؛ « ای افرادی که ایمان آورده اید، حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است: آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن، پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود چیزی به او بخشیده شود، (و حکم قصاص او تبدیل به خونب ها گردد،) باید از راه پسندیده پیروی کند. (و صاحب خون، حال پرداخت کننده دیه را در نظر بگیرد.) و او [قاتل] نیز به نیکی دیه را (به ولی مقتول) بپردازد؛ (و در آن مسامحه نکند.) این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند، عذاب دردناکی خواهد داشت و برای شما در قصاص حیات و زندگی است، ای صاحبان خِرد؛ شاید شما تقوا پیشه کنید».(8)
قرآن کریم در این آیه شریفه، قاعده قصاص را در رابطه با مرتکبین قتل وضع کرده و از این اصل به عنوان عاملی برای تداوم حیات اجتماعی در سایه امنیت یاد کرده است.
پی نوشت ها:
1. مائده: 2.
2. بقره: 190.
3. انعام: 82.
4. یونس: 52.
5. ر.ک: انفال: 26، قصص: 57.
6. عنکبوت: 97.
7. رعد: 28.
8. بقره: 179 – 178.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
