شکل گیری باورها درجهاد اقتصادی

در پایه آموزه های قرآنی،بر اقتصاد معنویت محور به معنای بنیاد و زیربنای حركت های اقتصادی تأكید می شود؛ چرا كه جهت گیری های اقتصادی و سمت و سوی آن را معنویت و بینش ها و نگرش ها و باورها مشخص می سازد.

بر پایه آموزه های قرآنی،بر اقتصاد معنویت محور به معنای بنیاد و زیربنای حركت های اقتصادی تأكید می شود؛ چرا كه جهت گیری های اقتصادی و سمت و سوی آن را معنویت و بینش ها و نگرش ها و باورها مشخص می سازد. این گونه است كه جامعه ایمانی و دینی از نظر نگاه به مسایل اقتصادی تفاوت جوهری و جدی با جوامع غیرایمانی پیدا می كند و نگرش اسلام به اقتصاد بر خلاف نگرش اشتراكی ماركسیسم یا كاپیتالیسم سرمایه دار محور خودنمایی می كند.

در اقتصاد معنویت محور،جهاد اقتصادی باید براساس باورها شكل گیرد و جهت گیری و سمت و سوی آن را باورها و نگرش ها تعیین كند؛ چرا كه اقتصاد هرچند كه قوام جامعه است و جامعه برای تحقق اهدافی از جمله اهداف اقتصادی یعنی آسایش شكل می گیرد، ولی خود این اهداف اقتصادی از اهداف میانی است؛ زیرا جامعه هدفی والاتر را در نظر دارد كه همان سعادت واقعی با متاله و ربانی شدن انسان است.

جهاد اقتصادی باید براساس باورها شكل گیرد و جهت گیری و سمت و سوی آن را باورها و نگرش ها تعیین كند.

بر این اساس خداوند به صراحت بر لزوم وسیله قرار گرفتن ابزار اقتصادی برای تحصیل امور معنوی و آخرتی در آیاتی از جمله آیه 77 سوره قصص تأكید می كند. این معنا در آیه 34 سوره مورد اهتمام بیشتر قرار می گیرد و بر لزوم ترجیح اهداف و ارزش های والای معنوی بر امور اقتصادی تأكید می شود.

دست یابی انسان از طریق متاله و ربانی شدن و رسیدن به حیات طیب و زندگی پاك، به خوبی نشان از جایگاه محوری و زیربنایی معنویت دارد، هر چند كه در این آیه و آیات دیگر، بر نقش تأثیرگذار اقتصاد در تحقق این هدف والا تأكید شده است و از انسان خواسته شده تا میان این دو جمع كند؛ زیرا تحقق اهداف اقتصادی كمك شایانی در تحقق بخشی به اهداف معنوی و رسیدن آسان و ساده انسان به آن می كند. از این رو فرمان داده شده تا میان دین و دنیا و معنویت و اقتصاد جمع متعادل و متوازنی از سوی انسان و مدیران اقتصادی جوامع در برنامه ریزی و سیاست گذاری ها انجام پذیرد. (بقره، آیه 201 و نیز نساء، آیه 134 و نحل، آیات 30 و 97 و آیات دیگر)

در این راستا در آموزه های قرآنی، آزادی های اقتصادی باتوجه به بینش و نگرش خاص هستی شناختی و انسان شناختی مشخص شده و برخی از انواع شیوه ها و معاملات اقتصادی باطل و حرام دانسته و ممنوع شده است.

به عنوان نمونه هرگونه رفتار ظالمانه از تولید تا توزیع تا مصرف، تقبیح شده و اجازه داده نمی شود تا منابع تولید، ناعادلانه در دست برخی از اقشار جامعه یعنی اغنیا و ثروتمندان قرار گیرد (حشر، آیه7) و یا از تبادلات و معاملات ربوی یا كم فروشی و گران فروشی به سبب ظالمانه بودن آن نهی شده (بقره، آیات 275 و 278 و 279 و نیز هود، آیات 84 و 85 و نیز شعراء، آیات 181 تا 183) و در مقام مصرف از مصرف بی رویه و اسرافی و تبذیری برحذر داشته شده است. (انعام، آیه 141 و نیز اعراف، آیه 31 و اسراء، آیات 36 و 37)

دعوت به اصلاحات اقتصادی و تصحیح روش های نادرست از سوی خداوند و پیامبران، به سبب مخالفت آن با اصول و مبانی اصلی و نگرشی و باورها می باشد. به این معنا كه بسیاری از محدودیت ها و نادرست و فاسد دانسته شدن معاملات و رفتارها و عملكردهای اقتصادی به سبب این است كه با اصول و مبانی نگرشی و بینشی و باورهای اسلامی هماهنگ و سازگار نیست. از این رو خداوند خواهان اصلاحات دایمی در عرصه اقتصادی و نظارت همیشگی در این زمینه برای حفظ سلامت اقتصادی براساس آموزه های قرآنی و دینی است. (اعراف، آیه 85 و آیات دیگر)

آزادی های اقتصادی باتوجه به بینش و نگرش خاص هستی شناختی و انسان شناختی مشخص شده و برخی از انواع شیوه ها و معاملات اقتصادی،مانند تبادلات و معاملات ربوی،كم فروشی و گران فروشی باطل و حرام دانسته و ممنوع شده است.

این كه برخی از اقسام معاملات، فاسد و ناصحیح دانسته می شود و از آن پرهیز داده شده به سبب این است كه اقتصاد در راستای اهداف آفرینش هستی و انسان به چرخش و گردش درنیامده و لازم است تا با بازسازی و اصلاح و تصحیح، جریان درست اقتصادی و گردش سالم اقتصادی تحقق یابد و اهداف خداوندی از طریق اعمال درست مدیریت اقتصادی به دست آید.

به هر حال از آموزه های قرآنی این معنا به دست می آید كه اقتصاد هر چند در جایگاه ارزشی مهم و نقش بنیادی در عرصه قوام جامعه و تحقق اهداف آفرینشی هستی و انسان قرار دارد، ولی هرگز نمی تواند زیربنا باشد و رفتارهای انسانی و جهت گیری ها و سمت و سوی های جامعه و انسان براساس اقتصاد شكل گیرد؛ زیرا چنین نگرشی به اقتصاد موجب می شود تا انسان به ابزاری در دست اقتصاد تبدیل شود و جایگاه والای انسانیت و معنویت سقوط كند.

اگر اقتصاد زیربنا باشد آدمی از مسیر درست و سالم آفرینش خارج می شود و ثروت و اقتصاد و مادیات سبك زندگی انسانی را تعیین می كند و ابزار به جای هدف می نشیند و هدف و وسیله جابه جا می شود. بر این اساس جهاد اقتصادی مورد نظر تحقق نخواهد یافت؛ زیرا اقتصاد هر قدر جایگاه مهم و نقش ارزنده ای داشته باشد نمی تواند در حد و اندازه هدف باشد؛ بلكه همواره وسیله و ابزاری برای تحقق اهداف معنوی و ارزشی انسانیت انسان است.

پس باید رویكردهای برنامه ریزان و سیاست گذاران همواره به گونه ای باشد كه نقش ها جایگزین و جابه جا نشود و اقتصاد نسبت به معنویت، محوریت نیابد بلكه معنویت باشد كه رویكردهای اقتصادی را تعیین كند.

در چنین حالتی است كه اقتصاد سالم معناو مفهوم می یابد و جامعه ایمانی از مسیر درست منحرف نمی شود؛ وگرنه نهایت دستاوردی كه نصیب جامعه خواهد شد، یك اقتصاد بیمار سرمایه داری به ظاهر پایدار و پیشرفته است كه از معنویت و عدالت رنج می برد.

لینک مرتبط:

به فرمایشات رهبری عمل شده است؟

جهاد اقتصادی و افق 14 سال پیش رو

بازار سکه و شعار جهاد اقتصادی

کسب روزی حلال نوعی جهاد

جهاد اقتصادی و پیشرفت بومی

جهاد اقتصادی با تکیه بر مبانی دین

ملزومات تحقق جهاد اقتصادی

آیا شرایط حاضر عادلانه است؟