چرا کم‌خونی دارید؟
بدن ما دارای سه نوع سلول خونی می باشد:
- سلول‌های سفید خونی که با عفونت ها می‌جنگند.
- پلاکت ها که به لخته شدن خون کمک می‌کنند.
- سلول‌های قرمز خونی که حمل کننده اکسیژن به بدن می‌باشند.
بسیاری از اعضای بدن به ساخت گلبول‌های قرمز کمک می‌کنند، اما بیشتر این ساختن در مغز استخوان صورت می‌گیرد. مغز استخوان، بافت نرمی است که در وسط استخوان قرار گرفته و به تشکیل سلول‌های خونی کمک می‌کند.
سلول‌ها یا گلبول‌های قرمز خونی بین 90 تا 120 روز زنده می مانند و بعد توسط برخی از قسمت های بدن از بین می روند. هورمونی به نام اریتروپویتین در کلیه ساخته می‌شود و مغز استخوان را وادار به ساختن گلبول‌های قرمز خونی می‌کند. گلبول‌ها یا سلول‌های قرمز خون دارای پروتئینی به نام هموگلوبین می باشند. هموگلوبین، سلول‌های قرمز خونی را برای حمل اکسیژن توانا می سازد.
هموگلوبین مسئول قرمزی رنگ گلبول قرمز است. افراد کم خون، دارای مقدار مناسب هموگلوبین نمی‌باشند
دلایل کم خونی
بیشتر از 400 نوع کم خونی در جهان وجود دارد که به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- کمبود خون
- کاهش تولید سلول‌های خونی
- تخریب سلول‌های قرمز خونی
کم‌خونی به دلیل کمبود خون
سلول‌های قرمز خونی در هنگام خون ریزی از بین می روند. این خونریزی ها شامل موارد زیر است:
- زخم معده، هموروئید، گاستریت (ورم معده) و یا خون ریزی شدید ماهیانه.
- مصرف داروی غیراستروئیدی ضد التهاب مانند: آسپیرین یا ایبوپروفن.
- بارداری
کم‌خونی به دلیل کاهش تولید سلول‌های خونی
بدن ممکن است در شرایطی، سلول‌های خونی را کم تولید کند و یا سلول‌های خونی عمل خود را به خوبی انجام ندهند. از جمله این شرایط عبارتند از:
- کمبود آهن در نتیجه کمبود آهن غذایی، در حین بارداری و یا شیردهی، قاعدگی، مشکلات گوارشی از قبیل بیماری بیماری کرون، اهدای خون مکرر و ورزش های استقامتی.
- کم خونی مگالوبلاستیک که در نتیجه کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک رخ می‌دهد.
- کم خونی کشنده: در نتیجه کاهش جذب ویتامین B12 ناشی از بیماری کرون، عفونت انگلی روده، برداشتن بخشی از معده و یا روده و یا ایدز رخ می‌دهد.
- نخوردن گوشت که باعث کمبود ویتامین B12 می‌شود.
- نخوردن سبزیجات که باعث کمبود اسید فولیک می‌شود.
- مصرف الکل
- بیماری‌های روده ای مانند: اسپیرو و سلیاک.
بیمار مبتلا به کم خونی شدید، مقدار اکسیژن کمی دارد و مقدار کم اکسیژن منجر به بروز بیماری‌های قلبی، تنگی تنفس و نهایتا مرگ می‌گردد
کم‌خونی به دلیل تخریب سلول‌های خونی
وقتی سلول‌های خونی شکننده می‌شوند، دچار پارگی زودرس و کم خونی همولیتیک می‌گردند. دلایل این کم خونی عبارت است از:
- شرایط ارثی از قبیل: آنمی داسی شکل و یا تالاسمی.
- عوامل استرس زا مانند: عفونت، داروها، سم مار یا عنکبوت و یا سموم ناشی از برخی مواد غذایی.
- بیماری کبد و یا کلیه
- حمله نامناسب سیستم ایمنی به گلبول‌های قرمز خون که بیماری همولیتیک نامیده می‌شود.
- گرافت عروقی، دریچه‌های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی های شدید، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، فشارخون بالا و اختلال در لخته شدن خون.
- در موارد نادر، طحال بزرگ شده و سلول‌های قرمز خونی را به دام می اندازد و آنها را تخریب می‌کند.
مشکلات مغز استخوان
- کم خونی آپلاستیک: زمانی رخ می‌دهد که کاهش قابل ملاحظه ای در تعداد سلول‌های بنیادی رخ دهد. هنگامی که مغز استخوان توسط داروها، اشعه، شیمی درمانی یا عفونت زخمی شده باشد، این کم خونی عارض می‌شود.
- تالاسمی: سلول‌های قرمز رشد کافی نکرده اند و یا بالغ نشده اند.
- قرار گرفتن در معرض سرب، یک عامل سمی برای مغز استخوان می باشد و منجر به تعداد کم سلول‌های قرمز می‌گردد.
کم‌خونی ناشی از مشکلات دیگر
بیماری‌های زیر نیز باعث کم خونی می‌شوند:
- بیماری‌های مزمن از قبیل: سرطان، کولیت زخمی روده و یا آرتریت روماتوئید.
- کم کاری تیروئید (کاهش هورمون تیروئید)
- کمبود هورمون تستوسترون
علائم کم خونی
رنگ پریدگی
درد سینه
سرگیجه به خصوص در زمان بلند شدن و یا فعالیت بدنی
خستگی و ضعف
سردرد
نامنظم بودن ضربان قلب
سردی دست‌ها و پاها
مشکلات تمرکز ذهنی
تنگی نفس به خصوص در هنگام ورزش کردن
یبوست
سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها
روش های تشخیص کم خونی
- معاینه بدنی: رنگ پریدگی و ضربان تند قلب و ضعیف شدن صدای قلب یکی از نشانه های بارز در کم خونی می‌باشد.
- آزمایش خون برای تشخیص نوع کم خونی
- اندازه‌گیری مقدار ویتامین B12، اسید فولیک و دیگر ویتامین‌ها و عناصر معدنی در خون
- شمارش گلبول‌های قرمز و مقدار هموگلوبین
- شمارش رتیکولوسیت‌ها ( گلبول‌های قرمز خونی نابالغ)
- مقدار فریتین (پروتئین موجود در سلول خونی که آهن را ذخیره می‌کند)
- مقدار آهن موجود در خون
آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص بیماری‌هایی که منجر به کم خونی شده است، ممکن است نیاز باشد.
همراه با غذا و یا بلافاصله بعد از غذا، قهوه و یا چای ننوشید. این کار باعث کاهش جذب آهن می‌شود
درمان کم خونی
- تزریق خون
- مصرف کورتیکواستروئید و یا داروهای دیگر که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند.
- داروی اریتروپویتین که به مغز استخوان کمک می‌کند تا سلول‌های خونی بیشتری را بسازد.
- مصرف مکمل آهن، ویتامین B12، اسید فولیک و دیگر ویتامین‌ها و عناصر معدنی.
عوارض کم خونی
بیمار مبتلا به کم خونی شدید، مقدار اکسیژن کمی دارد و مقدار کم اکسیژن منجر به بروز بیماری‌های قلبی، تنگی تنفس و نهایتا مرگ می‌گردد.
جلوگیری از کم خونی
از بسیاری از انواع کم خونی ها نمی توان جلوگیری کرد. شما می‌توانید کم خونی در اثر کمبود آهن و ویتامین را با رژیم صحیح غذایی از بین ببرید.
* غذاهای دارای آهن را زیاد مصرف کنید؛ شامل: گوشت ها، لوبیاها، عدس، سبزیجات برگ سبز و میوه‌های خشک.
* غذاهای دارای اسید فولیک را زیاد مصرف کنید. شامل: مرکبات و آب آنها، موز، سبزیجات برگ سبز، حبوبات و نان و ماکارونی.
* ویتامین B12 در گوشتها و لبنیات یافت می‌شود. این ویتامین به برخی محصولات نیز افزوده می‌شود از قبیل: برخی غلات و شیر سویا.
* غذاهای دارای ویتامین C مصرف کنید. شامل: مرکبات، خربزه و هندوانه، انواع توت ها. این ویتامین به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.
* همراه با غذا و یا بلافاصله بعد از غذا، قهوه و یا چای ننوشید. این کار باعث کاهش جذب آهن می‌شود.
* کلسیم می‌تواند باعث عدم جذب آهن شود. لذا، اگر از قرص‌های آهن و یا از محصولات دارای آهن زیاد مصرف می‌کنید، با پزشک خود راجع به راه های مناسب برای دریافت کلسیم کافی صحبت کنید.
