رسانه ها برای عاشورا چه کردند؟

رسانه ها در عصر امروز، ابزارهایی موثر در جهت ایجاد شناخت و آگاهی به مردم هستند. در اغلب مواقع، نحوه شکل گیری آگاهی ها و ذهنیت افراد نسبت به دنیای اطرافشان، وابستگی مستقیم به عملکرد رسانه ها دارد. به نظر می رسد رسانه ها، نقش یک واسطه را میان تفکرات افراد و نهادهای گسترده اجتماعی بازی می کنند. به این صورت که برای مخاطبان خود معنا سازی می کنند. این معنا سازی گاهی برخواسته از واقعیت است و گاهی برخواسته از تفکر گردانندگان رسانه ها.

اما نکته مهم در این رابطه نحوه بازنمایی وقایع،رویدادها و پدیده های مختلف در رسانه است. معنای بازنمایی ساخت رسانه ای واقعیت است. بازنمایی به معنای تولید و ساخت معنا بر اساس چهارچوب های مفهومی و گفتمانی است.(1) بنابراین نحوه عملکرد رسانه ها در بازنمایی وقایع مهم تاریخی،مذهبی،فرهنگی و اعتقادی، بسیار مهم است. این مسئله در شرایط فعلی دنیای از اهمیتی مضاعف برخوردار است. چرا که در دنیای کنونی، تمامی اهداف فکری و فرهنگی از طریق رسانه ها، نشر و ترویج پیدا می کنند. نقش رسانه ها از هر عنصر دیگری مهمتر است. رسانه ها می توانند با ظرافت و زیرکی به افکار و نحوه نگرش افراد، رسوخ پیدا کنند و بر نحوه نگرش و جهان بینی افراد تاثر گذارند و آنرا به همان جهتی که مد نظر دارند، تغییر دهند.

نکته مهم و قابل توجه این است که فرهنگ غرب با در دست داشتن قطب های اصلی رسانه ای در دنیا، به ترویج فرهنگ خود به روش های مختلف می پردازد و قصد دارد اصالت این فرهنگ را با چسباندن مطالبی ساختگی و در برخی از مواقع غیر واقعی، به جهانیان تفهیم کند و در این راستا از هیچ تلاشی دریغ ندارد. در مواردی با سرقت مبانی و اجزای فرهنگی-تاریخی اقوام و ملل دیگر و نسبت دادن آن به فرهنگ خویش، سعی دارد تا اصالت و قدمت خود را به اثبات رساند. این اقدام با ساخت فیلم ها سینمایی و برنامه های تلویزیونی انجام می شود. سوال اینجاست که ما با برخورداری از فرهنگ اصیل دینی – اعتقادی و فرهنگ تاریخی خویش، تا چه حدی در ترویج و نشر وقایع تاریخی مان، خصوصا در رابطه با شخصیت های دینی و مذهبی، تلاش کرده ایم؟

انچه مسلم است اینکه فرهنگ تشیع،کارنامه ای درخشان از فرهنگی جامع و کامل است که درس زندگی،بندگی،خداشناسی و سعادتمندی را دارا می باشد. در فرهنگ شیعی ما نقش هر یک از امامان معصوم، درسی عظیم و پربار است که سعادت بشریت را اکتفا می کند. در این میان جایگاه امام حسین(علیه السلام) و مکتب عاشورایی، سرچشمه ای غنی و بی نظیر است که اگر جهانیان نسبت به آن شناخت و آگاهی پیدا کنند، یقینا نمی توانند از کنار آن بی تفاوت بگذرند. گه گاه این تصور پیش می آید که اگر غربیان در دین و ائین خود از چنین سرچشمه جوشانی برخوردار بودند، برای شناساندن ان به جهان و جهانیان چه می کردند؟ البته آنچه مشخص است اینکه قدرتمندان استعمارگر، در اغلب مواقع تاریخی، به گونه ای خاص موجب عدم پیشرفت شیعیان بوده اند و شاید این به خاطر آن است که آنها نیز تا حدودی نسبت به قدرت اعتقادی شیعه واقف هستند و به همین خاطر تمایلی به وسعت گرفتن تبلیغات شیعیان در دنیا ندارند. اما با وجود چنین شرایطی باید این سوال را بپرسیم که جماعت شیعیان در ارتباط با ترویج فرهنگ عاشورایی چه اقداماتی کرده اند و چه باید بکنند؟

واضح است که در گذشته و زمانی که رسانه های تصویری پا به عرصه وجود نگذاشته بودند، وقایع دینی و تاریخی به اضافه مراسم‌ها و آئین‌ها، سینه به سینه و در گذر تاریخ امتداد می یافت و به افراد مختلف، منتقل می شد. اکنون این روند با ظهور تکنولوژی‌ها و وسایل ارتباطی جدید، شکل تازه ای پیدا کرده است. سرعت و وسعت پوشش مطالب، باعث می‌شود که امروز افراد با شکل‌های دیگر مراسم در میان اقوام دیگر آشنا شوند.

مسئله مهم این است که رسانه به عنوان وسیله ارتباطی، به بیان آیین‌ها و مراسم می پردازد. سوال این است که آیا رسانه آنچه در عالم واقع اتفاق می‌افتد را بازنمایی می‌کند یا اینکه خود نیز مفهوم جدیدی را می‌آفریند و به آن می افزاید و سپس سعی در اشاعه آن دارد‌؟ در این نوشتار به بررسی مختصری از نحوه انعکاس واقعه عاشورا از طریق رسانه می پردازیم.

همه ما به نکته واقفیم که عاشورا به عنوان یکی از اصلی‌ترین مراسم اعتقادی و آیینی دین اسلام، پیام‌آور مجموعه‌ای از باورها و اعتقادات دینی، اخلاقی و فرهنگی می‌باشد که برنامه ای کامل برای کسانی است که طالب فراگیری و فهم این مهم باشند.

جالب اینجاست که جامعه شناس معروف، دورکیم اینطور می‌گوید: «آیین ها در حکم اجزاء(نماد) فیزیکی ِ قابل ِ مشاهده هستند که باورها را تقویت می‌کنند»(استونز85:1381)

بیان این عبارت به این جهت است که این نکته را بیان کنیم که نقش و اهمیت حفظ و تعظیم شعائر و آئین ها به این دلیل است که حتی مشاهده این مراسم به تنهایی می تواند تاثیری عمیق در تقویت باورهای افراد داشته باشد.

رسانه و ترویج فرهنگ عاشورا

پرداختن به موضوعی همچون نقش رسانه در ترویج فرهنگ عاشورا، نیازمند بحث و بررسی مفصل و جامعی است که پرداخت به آن در این نوشتار نمی گنجد. انچه به ان اشاره می شود نکاتی است که به اختصار در این رابطه بیان می شود.

آنچه مهم است اینکه دست اندرکاران و فعالان رسانه ها به عنوان یک اصل باید بدانند اینكه پیام عاشورا مخاطب زمانی و مكانی ندارد و برای تمام افراد بشر صادر شده است كه البته خود این موضوع ثابت می كند كه برای صدور پیام عاشورا نیز باید ابزاری جهانی را به خدمت گرفت.

اما مسلما نمایش ارکانی که به نوعی نمایشی از بخش اندکی از این واقعه است می تواند در نشان دادن هیئت‌هاى عزادارى و مجالس سوگوارى، سرودن اشعار و مراثى، گریه كردن و نوحه سرایى، اظهار حزن و اندوه باشد که قطعا تمامی این موارد، نمادها و نشانه هایی هستند که به تقویت یک باور در میان مردمی می انجامد که در سرزمینی زاده شده اند که قدمتی دینی دارد و نام زیبای تشیع را با خود به همراه دارد. اما در درجه بعدی انتظار می رود که این رسانه ها، در صدور پیام عاشورا به جهانیان و تبیین عمق و محتوای این پیام به همراه تجزیه و تحلیل علل و پیامدهای آن و نیز ارائه راهكارهای مختلف در عرصه های مرتبط با مخاطبان در اقصی نقاط جهان، عمل کنند..

امام حسین (ع) یك چهره شناخته شده در تاریخ است و همه مسلمانان جهان و حتى افرادی که با دین اسلام بیگانه هستند، با نام عزیز آن حضرت آشنا هستند و همه مسلمانان نام زیباى او را مى شناسند، بلكه مى دانند كه او سبط رسول خدا (ص) و فرزند على مرتضى (ع) و فاطمه زهرا(س)است.

بسیاری مى دانند كه او در سوم شعبان سال چهارم هجرت، متولد و در عاشوراى سال 61 در كربلا به شهادت رسید و قبر مطهر او درکربلای معلی، زیارتگاه بزرگ و عظیمی است.

با این اوصاف نگاه رسانه ها به ظاهر پیام و واقعه عاشورا بسیار خوب و ارزنده است اما كمك چندانی به موضوع صدور این پیام نمی كند، چراكه این پیام برای عمل باید صادر شود و محتوای اصیل و واقعی آن باید به جهانیان شناسانده شود.

رسانه ها باید در راستای بیان فلسفه شهادت آن بزرگوار برای عزاداران حسینی قدم بردارند. چه بهتر که همه كسانى كه بر او اشك مى ریزند، با پیام او نیزآشنا باشند و یا در مراسم عزادارى در حالى كه سیل اشك بر رخسارها جارى است و بیانگر شدت ارادت و عواطف به آستان مقدس فرزند رسول خدا(ص) است، اهداف والا و مقدس آن حضرت هم برایشان، متجلى و متبلور باشد.

رسانه ها باید در جامعه اسلامی و در نوع شیعی آن، چشم بیدار و زبان گویای جامعه باشند، چراكه و در پرورش افرادی حسینی، تلاش کنند.

پی نوشت:

(1)کتاب رسانه ها و بازنمایی نوشته محمد مهدی زاده