تربیت اثربخش در مدرسه (4)
با توجه به ویژگیهای افراد پذیرنده و غیرپذیرنده، طبیعی است که مردم از افراد بسیار انتقادگر و قضاوتکننده دوری میکنند زیرا ارزشیابی مداوم باعث ناراحتی و نگرانی میشود.
اعتقاد معلمین انتقادکننده به این رفتارها، براساس چیست؟
- آن ها با توجه به رفتارهای غیرقابل پذیرش یا نقاط ضعف را مفید میدانند.
- آن ها، دانشآموزان را دارای انگیزه کافی برای رفتارهای خوشایند نمیدانند.
- آن ها میگویند که تغییر باید با زور و فشار خارجی اتفاق بیفتد.
تأثیراتی که معلمین انتقادکننده روی دانشآموزان میگذارند:
1- انتقاد، ارزشیابی منفی و دیگر راههای نشان دادن ضعفها، از تغییر جلوگیری میکند.
2- دانشآموزان به معلمان انتقادگر، با دست به عصا راه رفتن و قبول کمترین خطر، واکنش نشان میدهند.
3- دانشآموزان معلم را با عصیان محک میزنند برای اینکه ببینند تا چقدر میتوانند پیش بروند.
4- پاسخهای ارزشیابی کننده و انتقادگر، مزاحم کلاس است و روال آموزشی را متوقف میکند و ساعت مفید را کاهش میدهد.
آیا پذیرنده و غیرپذیرنده بودن معلم همیشه ثابت است؟
با توجه به چهارضلعی که کشیدهاید و رفتارهای قابل پذیرش را در آن نوشتهاید. توجه شما را به مطالب زیر جلب میکنیم:
- گاهی پذیرندهترین معلمها، غیرپذیرنده میشوند.
- گاهی یک رفتار در زمانی قابل پذیرش و زمان دیگر غیرقابل پذیرش میشود.
- ظرفیت پذیرش هر کس از زمانی به زمان دیگر فرق میکند.
- یکی از دلایل برای خط بالا (در چهارضلی)، شخصیت و اخلاق معلم است.
- حتی پذیرندهترین معلمها هم، خط آن ها گاهی پایین و گاهی بالاتر میرود.
سه عامل بالا و پایین رفتن خط:
1- تغییرات در خود معلم
2- تغییرات در شخص دیگر (شاگرد)
3- تغییرات در محیط یا وضعیت
عامل 1 - چگونه تغییرات خود (معلم) را بفهمیم؟
- قدرت پذیرش مردم از دیگران، گاهی براساس آنچه در درونشان میگذرد، تغییر میکند و ربطی به شخص دیگر یا کار او ندارد.
- صبح وقتی معلم آماده فعالیت است و سرحال میباشد، پذیرش بیشتری دارد و هنگام بعدازظهر معلم پذیرش کمتری دارد.
- بعضی عوامل که در پذیرش معلم نقش دارند، عبارتند از: خستگی، گرسنگی، نگران از شرکت در یک جلسه بعد از مدرسه، ترافیک صبح، مسکلات فردی و غیره.
- تغییرات درونی که در پذیرش معلم نقش دارند، میتواند جسمی یا روانی باشد.
- به دلیل اینکه معلم هم انسان است و احساسات، هیجانات و اخلاق او، بالا و پایین میرود، عمل و عکسالعمل او از زمانی به زمان دیگر متفاوت است.
عامل 2 - چگونه از احساسات متفاوت خود در مقابل دانشآموزان مختلف آگاه شویم؟
این شکل نشاندهنده پنجره دید یک معلم از رفتار دو شاگرد مختلف است.
به چه دلایلی ممکن است که یک رفتار مشابه در دو دانشآموز، واکنش متفاوت معلم را داشته باشد؟
1- به یکی قبلاً تذکر داده شده و دیگری بار اولش است.
2- امکان دارد دوست داشتن و نداشتنهای شخصی و تفاوت در احساس پذیرش افراد وجود داشته باشد که باعث وجود رفتارهای مختلف نسبت به افراد متفاوت میشود.
عامل 3 - چگونه تأثیر محیط یا وضعیت را درک کنیم؟
- محیط یا وضعیتی که رفتارها در آن اتفاق میافتد، در پذیرش یک رفتار دانشآموز مؤثر است.
- رفتار در محل نامناسب و زمان نامناسب اگر اتفاق بیفتد، ناپذیرفتنی است.
- عقیده داشتن به اینکه معلم خوب همیشه بینظیر، خونسر، تغییر ناپذیر، پذیرنده و پابرجاست باعث احساس دائمی شکست در خویشتن میشود یعنی هرگز احساس معلم خوب بودن را نخواهد داشت.
تظاهر به پذیرش، درست یا نادرست
گاهی اوقات به معلم از درون یا از سوی افراد دیگر، فشار وارد میشود تا تظاهر به پذیرش رفتارهای دانشآموزی کند که واقعاً دوستش ندارد یا کسی را که واقعاً خوب است، احساس کند که قبول ندارد و در این صورت یک ناحیه کاذب به وجود میآید که رفتارهایی در حقیقت قابل پذیرش نیستند ولی معلم طوری عمل میکند که نشان دهد، دانشآموز را میپذیرد و بین دو ناحیه قابل پذیرش و غیرقابل پذیرش قرار دارد.
- زمانی معلمان به دام تظاهر میافتند که از بایدها و نبایدها به عنوان راهنمای کنترل رفتارهای خودشان استفاده میکنند و از «انسان واقعی بودن» به دلیل باورهایشان فاصله بگیرند.
- بعضی از دلایلی که ممکن است معلم را وادار به تظاهر کند:
1- سرکوب نکردن احتیاجات بچهها چون ممکن است بر شخصیت آنها اثر بگذارد.
2- در کلاس باید کاملاً به بچهها آزادی داد.
3- هرگز نباید جلوی دیگران از بچهها ایراد گرفت.
- بعضی از معلمین به همکارهای دیگر فشار میآورند که همان احساسی که خودشان در مورد رفتارهای معینی دارند را آنها نیز داشته باشند تا جبهه واحدی را تشکیل دهند.
- در حالتی که معلم تظاهر دارد و یا حرکات و اشارات او با کلامش متفاوت است، دانشآموز گیج میشود.
- دانشآموزان به پیامهای غیرکلامی حساسند و از نشانههای فشار عضلات، تنگی اطراف دهان، حرکات و اشارات صورت و بدن به احساس اصلی معلم پی میبرندزیرا آنها هر روز معلم را میبینند (چه در زمانهای خوب و چه بد)، بنابراین احساس واقعی معلم که خواهی - نخواهی بروز میکند را میشناسند.
- دو انتقاد مهم که بچهها نسبت به بزرگسالان دارند:
1- بزرگترها به ما گوش نمیدهند.
2- بزرگترها متظاهرند.
- بعضی از معلمین، خودشان را در پشت میزها، نقشهها، کتابها و امتحانات پنهان میکنند و بازی فاصله را با وجود نیاز بچهها به ارتباط، ادامه میدهند.
- گاهی استانداردهای دوگانه سبب تظاهر معلمین میشود، بدین معنی که مدارس دارای دو سری مقررات، انتظارات و استانداردهایی هستند که یک سری برای بزرگسالان و یک سری برای نوجوانان است. یعنی یک کار که واقعاً نامناسب است اگر از سوی بزرگسالان انجام شود بدون اشکال است ولی اگر از سوی بچهها انجام شود دارای اشکال است.
ادامه مطلب را در مقاله بعد بررسی خواهیم کرد.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: اکرم محمدزاده فرهانی تنظیم : نسیم گنجی منش