فن آوری ضرورتی برای جهاد اقتصادی

یكی از دستور العمل های اجرایی برای تحقق جهاد اقتصادی ، تاكید بر تولید علم و تبدیل آن به فن آوری است؛ زیرا از این طریق می توان به تجاری سازی علم دست یافت كه نتیجه آن تولید ثروت و رشد و توسعه اقتصادی خواهد بود.

فن آوری، وجهه مادی علم

علم  یكی از پدیده های مرتبط با انسان است و لذا دارای دو وجه مادی و معنوی می باشد. هرچند كه جنبه معنوی علم در ذهن ما بیشتر بروز و ظهور دارد، ولی در فرهنگ غربی بیشتر جنبه مادی آن مورد توجه است. همین مسئله درباره فلسفه نیز مطرح است، زیرا فلسفه در فرهنگ غربی، دیگر سخن گفتن از متافیزیك و ماوراء الطبیعه نیست، بلكه سخن گفتن از فیزیك و ماده در قالبی به ظاهر عقلانی و فلسفی است. از این رو بیش از آن كه با فلسفه محض در غرب برخورد داشته باشیم، با فلسفه مضاف مانند فلسفه علم روبه رو هستیم. همین نگرش و رویكرد است كه علم را به ابزار تولید تبدیل كرده است و غربی ها به جای آن كه به جنبه معنوی آن توجه یا بسنده كنند، به جنبه مادی و بهره گیری از علم توجه دارند. این شاید برای ما كه در فرهنگ عقلانی و فلسفی محض رشد كرده ایم دشوار باشد، ولی با نگاهی گذرا به آموزه های قرآنی می توان دریافت كه این جنبه نیز مورد توجه و تاكید پیامبران و آموزه های وحیانی بوده و ما از آن غافل بوده ایم.

براین اساس، هر علمی كه توانایی را در انسان ایجاد نكند و او را قادر به تصرف و تسخیر در خود و جهان نسازد، علمی ناقص و ابتر و حتی غیرسازنده و منفی و بازدارنده است.

می توان گفت كه تبدیل علم به فن آوری از مهم ترین ماموریت ها و مسئولیت های بشری در مقام خلافت الهی است؛ زیرا تبدیل دانایی به توانایی از طریق تبدیل آن به فن آوری مقصد نهایی تعلیم اسمایی الهی است كه در آیات قرآنی به آن اشاره شده است.

به یك معنا جنبه مادی علم را می بایست در تبدیل آن به فن آوری جست وجو كرد. اما این پرسش مطرح است كه مراد از فن آوری چیست؟

فن آوری سنتی و نوین

فن آوری به معنای هنر تبدیل علم به فن و صنعت است. فن آوری تبدیل دانایی به توانایی و علم به قدرت است. هنر تغییر و تصرف از طریق دانش و دانایی در موجودات جهان هستی است.

بی گمان شما با فن آوری های سنتی آشنایی كاملی دارید. به طور معمول انسان ها از همان آغاز با دانش ساختن ابزارها از طریق تغییر و تصرف در آن آشنا بوده اند. تبدیل پشم به نخ و فرش، تبدیل سنگ آهن به آهن و نیزه و خنجر و ابزارهایی دیگر.در حقیقت فن آوری های سنتی، فن آوری هایی هستند كه در طول تاریخ از طریق تجربه و آزمون سعی و خطا ابداع و اختراع شده و توسعه یافته اند.

اما غیراز این دسته از فن آوری ها باید به دسته دیگر و برتر از فن آوری ها اشاره كرد كه از آن به فن آوری های نوین یا به عبارت بهتر فن آوری های علمی یاد می شود، زیرا جنبه علمی بودن آن قوی تر و دقت و تامل در كشف حقایق و تبدیل آن سخت تر و دشوارتر است.

به سخن دیگر، فن آوری های علمی، فن آوری هایی هستند كه ریشه در پیشرفت علم و دانایی شگرف بشر در عصر كنونی دارد. توسعه این دسته از فن آوری ها در گرو پیشرفت های علمی و فعالیت های گسترده پژوهشی است. این ها فن آوری های نوین و مدرنی هستند كه موجب ایجاد قدرت و ثروت شده و شكوفایی و رشد و توسعه اقتصادی را به دنبال دارند و نقش انسان را به عنوان استعمار الارض و آبادانی آن و خلافت و مظهریت ربوبیت به نمایش می گذارد و متاله و ربانی شدن انسان را تقویت می كند.

فن آوری سخت و نرم

گروهی از صاحب نظران فن آوری ها را به دو دسته فن آوری های نرم و سخت تقسیم می كنند. به عنوان نمونه خانم دكتر زوئینگ جین (1995) در فصل اول كتاب تغییر جهانی فن آوری، از فن آوری های سخت به نرم، سخن به میان می آورد.

فن آوری های سخت به آن دسته از فن آوری هایی اطلاق می شود كه ریشه در علوم طبیعی و فیزیكی مانند زیست شناسی، فیزیك، شیمی، ریاضیات كاربردی و مانند آن دارد و ابزارهای تولید كالای مادی و فیزیكی به شمار می آیند.

فن آوری های نرم به خانواده ای از فن آوری ها اطلاق می شود كه ریشه در علوم غیرطبیعی مانند علوم انسانی و هنر و مانند آن دارد و حوزه عملیاتی آن ها دنیای فكر و ذهن است.

به نظر دكتر جین از اهل چین، فن آوری نرم یك نوع فن آوری فكری برای خلق و نوآوری است كه ریشه در اندیشه، ایدئولوژی، احساسات، ارزش ها، هستی شناسی ها، رفتارهای فردی و سازمانی و جامعه انسانی دارد.وی 18 تفاوت بنیادین برای این دو نوع فن آوری بیان می كند كه یكی از مهم ترین تفاوت ها این است كه فن آوری سخت، فن آوری كنترل بر ماده یا طبیعت است، در حالی كه فن آوری نرم در صدد كنترل و فرماندهی بر ذهن و روح انسان است.همچنین فن آوری سخت قابل انتقال است، در حالی كه انتقال فن آوری های نرم، دشوار یا غیر ممكن است. این ها مهم ترین تفاوت های میان دو نوع فن آوری سخت و نرم است كه در این جا به آن اشاره شده است.

فرصت بودن فن آوری

اما می توان از زوایه دیگری نیز به فن آوری نگریست. به این معنا كه یك فن آوری تا چه اندازه فرصت یا تهدیدی برای بشریت یا جهان است؟

به نظر می رسد كه هرچه فن آوری برای نسل بشر و محیط زیست مفیدتر باشد و سازگاری بهتر با آن داشته باشد و یا بر رشد اقتصادی و شكوفایی آن تاثیرگذارتر باشد و موجبات اشتغال را فراهم آورد، این فن آوری جدیدتر و مثبت تر است. چنان كه فن آوری، تهدیدی برای انسان و جهان باشد یا مانعی بر سر شكوفایی و اشتغال شود، منفی تر می باشد.

در این نگرش از زوایه ارزشی بودن به فن آوری توجه شده و تحلیل ها و تبیین ها و نیز توصیه ها بر این اساس شكل گرفته است. بنابراین، از این منظر، فن آوری به عنوان جدید بودن یا علمی بودن یا نزدیك به مرز علم یا نوع سازوكار و مكانیزم آن مورد تحلیل و توصیف و تبیین قرار نگرفته، بلكه بیشتر به جنبه فرهنگی و اخلاقی و یا حتی اقتصادی آن توجه شده است.

جهاد اقتصادی، تبدیل علم به فن آوری

از مهم ترین عرصه هایی كه مقام معظم رهبری برای جهاد اقتصادی تبیین كردند، تبدیل علم به فن آوری و تجاری سازی علم به قصد تولید ثروت و قدرت اقتصادی است.

بر این اساس، این پرسش مطرح می شود كه ما در كدام یك از عرصه های فن آوری ها می توانیم وارد شویم و اهتمام بدان كرده و چه چیزی خط قرمز ما برای فن آوری به شمار می آید.

بی گمان مدلی كه اسلام و آموزه های قرآنی ارایه می دهد، تبدیل علم به فن آوری های سخت و نرم به دور از هرگونه تهدید نسبت به كلیت آفرینش است. خداوند به انسان هشدار می دهد كه در انجام رسالت خلافت الهی و ربوبیت بایستی هوشیار باشد تا در دام ابلیس و شیطان نیفتد، زیرا شیطان سوگند خورده است تا انسان را از مسیر تحولات فن آوری های صحیح و ربوبیت الهی و خلافت بر موجودات هستی از پایگاه زمین باز دارد.(نساء، آیه 119)

بنابراین، هرگونه تغییر و تبدیلی می بایست در چارچوب فلسفه آفرینش و نظام آن باشد و انسان و موجودات هستی را به كمال شایسته و بایسته یعنی متاله و ربانی شدن سوق دهد.

هر یك از فن آوری های موجود چون فن آوری سخت اگر به قصد تسخیر طبیعت باشد، می بایست در این چارچوب مدیریت شود، همچنان كه علوم و فن آوری های نرم كه به هدف تسخیر ذهن و شیوه اندیشیدن انسان انجام می گیرد باید در محدوده نظام احسن الهی انجام شود.

برتر از این اگر انسان به فن آوری های معنوی نیز دست یافت و توانست به تسخیر قلب ها و تسخیر باورهای بنیادین بپردازد، باید این كار به هدف الهی انجام گیرد و فن آوری های قدسی نیز در خدمت دست یابی انسان به حیات طیب و متاله و ربانی شدن انسان به كار گرفته شود.

در این حالت است كه همه این فن آوری ها نه تنها ارزشی و مطلوب بلكه لازم و بایسته مقام خلافت الهی انسان است و می بایست ردگیری شود تا تحقق یابد.

ما نباید در تولید علم و تبدیل آن به فن آوری در هیچ یك از مراحل كوتاهی كنیم بلكه در همه مراحل می بایست حضور جدی و قوی داشته باشیم. بر این اساس فن آوری های سنتی و جدید یا فن آوری های سخت و نرم و حتی فن آوری معنوی و قدسی می بایست در دستور كار و برنامه كلان مدیریت جامعه ایمانی قرار گیرد.

اگر بخواهیم تنها به فن آوری های سخت تكیه كنیم یا به فن آوری نرم گرایش یافته و از سخت و سنتی آن فاصله گیریم، دچار بحران خواهیم شد، زیرا همه این ها قطعات یك پازل زیبای جهان عدالت محور مهدی(عج) است. این تولید علم و تبدیل آن به فن آوری و ثروت انسانی می بایست همواره در چارچوب های كلانی چون عدالت، انسانیت، كرامت، شرافت و اهداف نظام احسن الهی و رسیدن همه انسان ها به مقام خلافت الهی و مظهریت در ربوبیت باشد.

این گونه است كه ثروت واقعی یعنی امكانات بهتر و بیشتر برای همگان برای رسیدن به نظام عدالت محور و حیات طیب فراهم می آید و جهاد اقتصادی فی سبیل الله تحقق می یابد.

مقالات مرتبط :

به فرمایشات رهبری عمل شده است؟

جهاد اقتصادی و افق 14 سال پیش رو

بازار سکه و شعار جهاد اقتصادی

کسب روزی حلال نوعی جهاد

جهاد اقتصادی و پیشرفت بومی

جهاد اقتصادی با تکیه بر مبانی دین

ملزومات تحقق جهاد اقتصادی

آیا شرایط حاضر عادلانه است؟