بازیگری علاقه‌مند به شكسپیر

وی با نام كامل 'ریچارد والتر جنكینز' روز دهم نوامبر سال 1925 میلادی در شهر 'پونترایدن' ولز در خانواده ای پرجمعیت و فقیر بدنیا آمد. پدرش كارگر معدن زغال سنگ بوده و برتون سیزدهمین فرزند او به حساب می آمد.

در دوران مدرسه شاگرد درس خوانی بود و با تشویق و راهنمایی معلمش(فیلیپ برتون) كه بعدها نام خانوادگی وی را برگزید، بورسیه دانشگاه آكسفورد در انگلیس شد. وی كه علاقه زیادی به تئاتر داشت اندكی پیش از ورود به دانشگاه در شهر بندری لیورپول به روی سن رفته و در 18 سالگی در یك نمایش به ایفای نقش پرداخت. در سال های پایانی جنگ دوم جهانی به عنوان سرباز به نیروی دریایی انگلیس پیوست و تا سال 1947 میلادی در آنجا خدمت كرد. یك سال بعد برتون بار دیگر به عرصه تئاتر بازگشت و در همان سال نیز نخستین كار سینمایی خود را تجربه كرد. 'بانو برای سوزاندن نیست' نام نمایشی است كه برتون جوان را به تئاتر معروف برادوی رساند و شهرت او را دو چندان كرد.

بازی فوق العاده و چهره خاص او توجه كمپانی های هالیوودی را به وی جلب كرد و زمینه را برای ایفای نقش در فیلم های مختلف را برایش فراهم آورد. 'دختر عمویم راشل' ساخته هنری كاستر نخستین كار سینمایی برتون در هالیوود بود كه موفقیت بسیاری برای او به ارمغان آورد كه از مهمترین آن می توان به نامزدی اسكار بهترین بازیگر نقش مكمل مرد اشاره كرد. برتون به موازات فعالیت های سینمایی، تئاتر را رها نكرد و درخشش فوق العاده ای در این باب داشت كه از جمله می توان به ایفای نقش در نمایشنامه های 'ویلیام شكسپیر' اشاره كرد كه بازی او در نقش 'هملت' بیش از بقیه مورد تشویق مردم و منتقدان قرار گرفت. دهه 60 میلادی را باید دوران طلایی بازیگری برتون در سینما دانست زیرا در این دوره بهترین نقش های عمر خود را ایفا كرده و جوایز مختلفی را به چنگ آورد. 'طولانی ترین روز' با درونمایه جنگی و 'كلئوپاترا' ساخته 'جوزف منكیه ویچ' از جمله فیلم های پرخرج كارنامه او بودند كه در كمال تعجب هیچیك مورد توجه قرار نگرفته و شكست تجاری سختی را نیز تجربه كردند. به خصوص دومی كه دستمزدی یك میلیون دلاری كه در آن زمان دستمزد بسیار بالایی به حساب می آمد، برایش به ارمغان آورد. با همه اینها ستاره اقبال برتون همچنان می درخشید و فیلمسازان بسیاری برای كار كردن با او انتظار می كشیدند. در میان فیلم های تجاری و گیشه پسند، وی در فیلم های خاص تری از جمله 'بكت' ساخته پیتر گلن ویل ایفای نقش كرد كه برگرفته از رمان تاریخی 'ادوارد آنهال' بود. ایفای نقش 'هملت' در فیلمی به همین نام ساخته 'جان گیلگاد' نیز در همین راستاست كه البته در قیاس با هملت های سینمایی دیگر، كاری طولانی و خسته كننده به حساب می آید كه بازی درخشان برتون از معدود نقاط قوت آن محسوب می شود. اما مهمترین فیلم كارنامه سینمایی این بازیگر انگلیسی تبار، 'چه كسی از ویرجینیا وولف می ترسد' نام دارد كه كارگردانی آن را مایكل نیكولز برعهده داشت.

فیلمی با شخصیت های محدود كه در محیطی بسته ساخته شد و بازیگران نقشی كلیدی در كیفیت فیلم داشته اند. برتون در نقش 'جورج' همسر تحصیلكرده و شوخ طبع و زیرك 'مارت'ا كه در تضاد كامل با او قرار دارد، بازی درخشانی را به نمایش گذاشته و لحظات درخشانی را خلق كرده است. برای نمونه می توان به سكانس پنج دقیقه ای قصه تعریف كردنش برای 'نیك'(میهمان جوانش)اشاره كرد كه سرشار از ریزه كاری های بازیگریست. عجیب تر از همه آنكه برتون نیز به مانند بسیاری از بازیگران مطرح تاریخ سینما از جمله 'پل نیومن' بارها نامزد دریافت اسكار شد اما یك بار هم آن را در دستان خود لمس نكرد. آكادمی اسكار برای پنجمین بار با كج سلیقگی از كنار بازی فوق العاده برتون گذشت و فقط به اعلام نامزدی برای این فیلم اكتفا كرد!

با این حال اسكار اروپایی(بافتا)، برتون را شایسته تقدیر دانست و جایزه بهترین بازیگر نقش اول خود را به او اعطا كرد.

'فرانكو زفیرلی' كارگردان ایتالیایی برای نخستین فیلم سینمایی خود، 'رام كردن زن سركش' را براساس رمانی از ویلیام شكسپیر ساخت كه برتون برای ایفای نقش اصلی آن گزینه مناسبی به شمار می رفت.

وی كه علاقه زیادی به آثار شكسپیر داشت در نقش 'پتروچیو' درخشان ظاهر شد و تلفیقی از كمدی و درام را ارائه كرد كه بسیار نیز مورد توجه مخاطبان عام قرار گرفت. بلافاصله پس از آن در فیلم 'دكتر فاستوس' در نقش 'فاستوس' ایفای نقش كرد و كارگردانی آن را نیز مشتركا همراه با 'نویل كاگهیل' برعهده گرفت. داستان بسیار مشهور فیلم كه نمایش های بسیار نیز براساس آن روی صحنه رفته، كار را برای برتون در ارائه اثری اصیل و جذاب دشوار كرد و در نهایت به فیلمی كاملا معمولی با ریتمی كند و كشدار تبدیل كرده است. 'قلعه عقاب ها' (با نام اصلی 'جایی كه عقاب ها جرات می كنند') ساخته 'برایان هاتن' یكی از بهترین درام های جنگی تاریخ سینماست كه قصه جذاب و روانی داشته و شخصیت های متعددش مانعی سر راه روایت صحیح داستان نیست. با ورود به دهه هفتاد ستاره اقبال برتون رو به افول نهاد و فیلم های او در این دهه به استثنای یكی دو فیلم، اغلب كارهای معمولی و گاه پیش پا افتاده ای بودند. 'غازهای وحشی' ساخته 'اندرو مك لاگن' از معدود فیلم های خوب او در سال های پایانی عمر است كه مورد استقبال عموم نیز قرار گرفت و در بازار ویدیو نیز مخاطبان بسیاری برای خود دست و پا كرد.  در سال های ابتدایی دهه 80 میلادی، برتون به علت ابتلا به بیماری سرطان كبد كمتر در سینما ظاهر شد و سرانجام در پنجم اوت سال 1984 میلادی در 58 سالگی در ژنو سوییس درگذشت.