زمینه‏هاى ظهور محبّت و عشق‏

1- یاد خدا

اگر انسان از یاد حق و توجه به پروردگار و قیامت و همه امور زندگى غافل و بى‏خبر بماند و خود را از كارهاى پسندیده و عمل صالح دور نگه دارد و از پاكان و نیكان فاصله بگیرد، به تدریج قلبش به سوى ظلمت و تاریكى و حیوانیّت مى‏رود و نهایتاً از رقت و دل سوزى و مهرورزى و محبّت خالى مى‏شود و به قول قرآن:

[.. فَهِیَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً...] «1».

... مانند سنگ یا سخت‏تر...خشك و بى‏خاصیت و عضوى بریده از خیر و رحمت مى‏گردد و به فرموده امیرالمؤمنین علیه السلام:

«فَالصُّورَةُ صُورَةُ إنْسَانٍ وَالْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوَانٍ» «2».

صورت، صورت انسان و قلب، قلب حیوان...مى‏شود.

قرآن مجید به همه مؤمنان فرمان مى‏دهد:

[... وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‏] «3».

... و خدا را بسیار یاد كنید تا رستگار شوید.

خدا را بسیار و همیشه و همه جا یاد كنید تا به مراد و هدف مثبت خود دست یابید و بر ناملایمات و مصائب پیروز شوید و به پاداش و ثواب عظیم حق برسید.

انسان اگر در ناملایمات و مصائب به یاد خدا باشد، سنگینى و وزن ناملایمات و مصائب یقیناً سبك مى‏شود و به خاطر خدا آن‏ها را با روشى درست و صحیح تحمل مى‏كند و با صبر و استقامتش كه براى حفظ دینش به كار مى‏گیرد، درى به سوى رحمت دوست بر روى خود گشاید.

انسان اگر هنگام رسیدن اوقات نماز و روزه و حج و پرداخت زكات و صدقه و خمس به یاد خدا باشد، بى‏تردید نماز مى‏خواند و روزه مى‏گیرد و زكات و صدقه و خمس مى‏پردازد و از زیان زدن به آنان خوددارى مى‏كند و جز با اخلاق خوش و رفتار پسندیده با آنان رفتار نمى‏كند و براى فهم اهداف خلقت خویش و تكالیف و مسئولیت‏هایش به كسب معرفت و آگاهى برمى‏خیزد و به یادگیرى اصول اسلام و احكام‏ و فروع و معارف حقه قیام مى‏كند.

یاد خدا یعنى این كه حضرت او كه آفریننده همه هستى است، پیوسته مراقب و نگاهبان همه موجودات و حركات و سكنات آنان است و چیزى در ظاهر و باطن و غیب و شهادت از او پنهان نیست و همه اعمال انسان گرچه به اندازه ذره ذره‏بینى باشد، از نظر او پنهان نیست و آن را در قیامت محاسبه خواهد نمود،

[... وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنا بِها وَ كَفى‏ بِنا حاسِبِینَ‏] «4».

... و اگر [عمل خوب یا بد] هم وزن دانه خردلى باشد آن را [براى وزن كردن‏] مى‏آوریم، و كافى است كه ما حسابگر باشیم.

اگر انسان به یاد خدا باشد، از ترفندها و وسوسه‏ها و مكارى‏ها و فریب‏هاى شیطانى كه بخصوص در دنیاى امروز با پخش شدن از ماهواره‏ها و رسانه‏هاى گروهى و بسیارى از روزنامه‏ها و مجلات و فیلم‏ها چون جادوگران زبردست مشاعر و نیروى ادراك و دل انسان را تحت تأثیر قرار مى‏دهد، بى‏تردید در امان مى‏ماند و رب ناس و ملك ناس و اله ناس، انسان را در پناه خود از گزند خطرناك آنان حفظ مى‏نماید.

شیاطین و دجالان هرگز قدرت فریفتن و گول زدن و ضربه وارد كردن به انسانى كه در حقیقت مؤمن و غرق یاد خداست، ندارند چنان كه قرآن مى‏فرماید:

[إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ‏] «5».

مسلماً كسانى كه [نسبت به گناهان، معاصى و آلودگى‏هاى ظاهرى وباطنى‏] تقوا ورزیده‏اند، هرگاه وسوسه‏هایى از سوى شیطان به آنان رسد [خدا و قیامت را] یاد كنند، پس بى‏درنگ بینا شوند [و از دام وسوسه‏هایش نجات یابند.

و چون آنان در فضاى نورانى یاد خدا و اوامر و نواهى‏اش به ترفندهاى شیطان و حیله‏گرى او و موقعیت‏هاى گناه، آگاه مى‏شوند و با دیده بصیرت حقایق را مى‏نگرند و در نتیجه از آنچه مخالف با حق است پرهیز مى‏نمایند؛ شیطان قدرت اثرگذارى بر آنان را ندارد.

فراموش نكنیم كه قرآن مجید و پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله هم بر اساس روایات بسیار مهم كه برخى از آن‏ها در كتاب با عظمت كافى نقل شده، از مصادیق اتم و اكمل ذكر حق‏اند.

از حضرت امام صادق علیه السلام درباره یاد خدا روایت شده است:

«أوحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إلى‏ مُوسَى: یَا مُوسى‏ لَاتَفْرَحْ بِكَثْرَةِ الْمَالِ وَلَا تَدَعْ ذِكْرى عَلى‏ كُلِّ حَالٍ فَإنَّ كَثْرَةَ الْمَالِ تُنْسِى الذُّنُوبَ وَإنَّ تَرْكَ ذِكْرِى یُقْسِى الْقُلُوبَ» «6».

خداى عزّوجلّ به موسى علیه السلام وحى فرمود: اى موسى! به فراوانى و زیادى ثروت مغرور و خوشحال مباش و یادم را در هیچ حالى از دست مده زیرا ثروت و فراوانى مال، یاد گناهان را از خاطر مى‏برد و ترك یادم دل‏ها را دچار قساوت مى‏نماید.

و از آن حضرت روایت شده است كه خدا فرمود:

«یَا مُوسى‏ لَاتَنْسَنى عَلى‏ كُلِّ حَالٍ فَإنَّ نِسیَانِى یُمِیتُ القَلْبَ» «7».

اى موسى! مرا در هر حال فراموش مكن زیرا فراموشى من دل را مى‏میراند.

با توجه به این دو روایت مهم باید گفت كه: قلب قسىّ و مرده از قلب هر حیوانى پست‏تر و بى‏ارزش‏تر و صاحبش از مهرورزى و عشق به دیگران و نیز نیّت پاك و اخلاص و خشوع و خشیت و خوف از عذاب محروم است.

یقیناً قلب رقیق و قلب زنده، زمینه تخلق به اخلاق حق و ظهور مهر و محبّت و عشق و كرامت را دارد و این حقیقتى است كه حیات و زندگى‏ پیامبران و امامان علیهم السلام و اولیا و اصفیا و مؤمنان واقعى ثابت كرده است.

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله روایت مى‏كند:

«مَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَمَنْ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِیراً كُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَتَانِ:

بَرَاءَةٌ مِنَ النّارِ وَبَراءَةٌ مِنَ النِّفَاقِ» «8».

كسى كه بسیار یاد خدا كند، خدا به او مهر و محبّت ورزد و كسى كه پیوسته به یاد خدا باشد، دو سند رهایى براى او نوشته مى‏شود: رهایى از آتش دوزخ و رهایى از نفاق و دورویى.

بى‏تردید، انسان هنگامى كه به سبب یاد خدا محبوب خدا شود، درهاى فیوضات الهیه به سوى او گشوده مى‏شود و یقیناً قلبى پر نور از ایمان و لبریز از عشق و محبّت نسبت به حق و خلق پیدا مى‏كند و آرزویى جز ظهور كار خیر و عمل صالح و درستى كردار و حل‏ مشكلات مردم و خدمت به بندگان خدا براى او نخواهد ماند.

توجه به حق و یاد خدا و به ویژه اندیشه و دقت در صفات حق مانند رحیم، رحمان، كریم، ودود، رزاق، بصیر، باسط الیدین، دائم الفضل، غفار، شافى و... انسان را ترغیب مى‏كند كه از مفاهیم آن صفات شكل بگیرد و باطن و قلبش مزین به مفاهیم آن صفات شود و دلش كانون مهر و محبّت و عشق و صفا گردد.

بى‏تردید محبّت و عشقِ برخاسته از ایمان، آثار و نتایج و میوه‏ها و محصولات شگفتى خواهد داشت.

2- عمل صالح‏

از برنامه‏هاى مهمى كه اعضا و جوارح و به ویژه قلب را پاك و پاكیزه مى‏كند و رقت و عطوفت و مهربانى پدید مى‏آورد، عمل صالح و كار پسندیده است، البته آثار مثبت عمل كه یكى از آن‏ها پاكى ظاهر و طهارت باطن است هنگامى ظهور مى‏كند كه عمل كننده شرایط معنوى و ظاهرى عمل را بكار بگیرد و عمل را آن‏گونه كه خواسته‏اند انجام دهد.

عمل، همراه با نیّت خالص و به قصد رضاى خدا و براى پرورش جان و جهت ساختن آخرتى آباد انجام مى‏گیرد.

تداوم بر چنین عملى بى‏تردید به پاكى ظاهر و باطن كمك مى‏كند و چون ارتباط با حق است قلب را رقیق و مهربان مى‏نماید و روح و روان را صفا مى‏دهد و انسان را تبدیل به منبع خیر و بركت مى‏نماید.

همه اعمالى كه حضرت حق و پیامبران و امامان علیهم السلام از انسان خواسته‏اند، داراى انرژى معنوى است و شرط بهره‏ورى از آن انرژى، صحیح انجام دادن آن و رعایت شرایط ظاهرى و باطنى عمل است و اگر جز این باشد عمل سودى و بهره‏اى نصیب انسان نخواهد كرد.

3- همدمان پاك‏

از عواملى كه سبب رقت قلب و نرمى دل و ظهور محبّت و عشق در باطن است، همدم واجد شرایط و رفیق پاك و دوست مهربان است.

در این كه نَفَس پاكان آثار مثبتى در وجود انسان ایجاد مى‏كند، تردید نیست.

عرب جاهلى سخت جان و سنگین دل كه جز خشونت و قتل و غارت و پایمال كردن حقوق دیگران كارى نداشت، از بركت همدمى و رفاقت و معاشرت با پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله به چنان رقت قلبى رسید كه نوشته‏اند فردى از آنان مى‏گوید: در یكى از جبهه‏هاى نبرد حق بر ضد باطل، پسر عمویم را در خاك و خون غلطان و در حال جان دادن دیدم، با شتاب ظرف آبى براى او بردم، به من اشاره كرد كه آن زخمى زودتر از من به زمین افتاده به داد او برس، چون آب را براى زخمى دیگر بردم مرا به زخمى دیگر حواله داد، وقتى كه بالاى سر او رسیدم دیدم شهید شده بود، به سرعت بالاى سر زخمى دوم برگشتم او را نیز شهید یافتم، آب را بالاى سر پسر عمویم آوردم او نیز شهید شده بود «9».

حضرت على علیه السلام در كلماتى نورانى در باب تأثیربردارى انسان از پاكان و خردمندان و صالحان مى‏فرماید:

«أكثَرُ الصَّلاحِ وَالصَّوابِ فِى صُحْبَةِ أُولِى النُّهى‏ وَالْأَلْبَابِ» «10».

خوبى و نیكى و درستى و راستى را با معاشرت با صاحبان مغز و خرد روز افزون كنید.

«مَن دَعَاكَ إلى‏ الدارِ البَاقِیَةِ وَأَعَانَكَ عَلَى العَمَلِ لَهَا فَهُوَ الصَّدِیقُ الشَّفیقُ» «11».

كسى كه تو را به آخرت بخواند و بر انجام امورى كه براى آخرتت سودمنداست یاریت دهد او رفیق مهربانى است.

«صَاحِبِ الحُكَمَاءَ وَجَالِسِ الحُلَمَاءَ وَأَعْرِضْ عَنِ الدُّنیَا تَسكُنْ جَنَّةَ المَأوى‏» «12».

با حكیمان همنشین باش و با بردباران بنشین و از دنیایى كه به آخرت و سعادتت زیان مى‏زند، روى گردان، در نتیجه ساكن بهشت خواهى شد.

در دوره گذشته عموم كسانى كه مى‏شناختم، در خشونت‏ و بى‏مهرى و تلخى و خشك‏سرى، انگشت‏نما بودند ولى بر اثر معاشرت با صاحب دلان و اولیاى حق چنان تغییر حال در آنان پدید آمد كه در مهرورزى و محبّت به دیگران و خدمت و یارى به خلق خدا، انگشت‏نما شدند تا آنجا كه مردم گاهى براى حل مشكلاتشان از آنان درخواست دعا مى‏كردند.

پی نوشت ها:

(1)- بقره (2): 74.

(2)- نهج البلاغة: 119، خطبه 87؛ غرر الحكم: 122، حدیث 2117؛ بحار الأنوار: 2/ 56، باب 11، حدیث 36.

(3)- انفال (8): 45.

(4)- انبیاء (21): 47.

(5)- اعراف (7): 201.

(6)- الكافى: 2/ 497، باب ما یجب من ذكر اللَّه...، حدیث 7؛ وسائل الشیعة: 7/ 151، باب 2، حدیث 8976؛ بحار الأنوار: 13/ 342، باب 11، حدیث 19.

(7)- الكافى: 2/ 498، باب ما یجب من ذكر اللَّه...، حدیث 11؛ وسائل الشیعة: 7/ 155، باب 5، حدیث 8989؛ بحار الأنوار: 13/ 344، باب 11، حدیث 24. (9)- فیض كاشانى.

(8)- الكافى 2/ 499، باب ذكر اللَّه عزّوجلّ كثیراً...، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 7/ 154، باب 5، حدیث 8985. (10)- الكافى 2/ 499، باب ذكر اللَّه عزّوجلّ كثیراً...، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 7/ 154، باب 5، حدیث 8985.

(9)- جوامع الحكایات.

(10)- غرر الحكم: 429، حدیث 9768؛ میزان الحكمة: 6/ 3012، الصّدیق، حدیث 10244.

(11)- غرر الحكم: 424، حدیث 9737؛ میزان الحكمة: 6/ 3014، الصدّیق، حدیث 10249.

(12)- غرر الحكم: 430، حدیث 9789؛ میزان الحكمة: 6/ 3012، الصدّیق، حدیث 10245.

فرآوری : بصیرت

بخش قرآن تبیان

منبع : سایت عرفان