درخت «به»، درخت کوچکی است که در خانواده‌ی گل سرخ جای می‌گیرد و پوست ساقه و تنه‌ی آن قهوه‌ای بوده و در اکثر نقاط اروپا، نواحی مدیترانه، آسیا و آفریقای شمالی می‌روید.

برگ‌های آن پوشیده از کرک و صاف است. گل‌های آن درشت، به رنگ سفید و یا صورتی و دارای پنج گلبرگ می‌باشد. این درخت میوه‌های درشت و کروی شکل به شکل گلابی دارد.

میوه‌ی «به» ابتدا به رنگ سبز است و پس از رسیدن، زردرنگ می‌شود و سطح آن پوشیده از کرک بوده و میوه‌ی نارس آن طعمی گس و قابض دارد اما نوع رسیده‌اش شیرین، مطبوع و معطر است.

جالب است بدانید درخت «به» در نواحی مختلف ایران می‌روید و مهم‌ترین نواحی کشت آن گرگان، گیلان و آذربایجان است.

«به» در جاهای دیگر دنیا از جمله آفریقا، مرکز اروپا و خاورمیانه نیز کشت و برداشت می‌شود ولی حدود 75 درصد «به» دنیا، از ایران تأمین می‌شود.

خواص میوه‌ی به

این میوه به دلیل داشتن ترکیبی به نام «پکتین» که از کربوهیدرات‌های پیچیده است، خواص دارویی دارد و به درمان اسهال کمک می‌کند. این میوه دارای خاصیت تقویت‌کننده‌ی معده و التیام ورم روده و مقوی قلب، ضدنفخ، ادرارآور، قاعده‌آور و خلط‌آور است و نقش موثری در بهبود بیماری‌های ریوی دارد.

ترکیبات شیمیایی

در 100 گرم میوه به مواد زیر مواد زیر وجود است

آب                                  83 گرم

مواد قندی                      10 گرم

مواد نشاسته‌ای             5 گرم

کلسیم                          10 میلی‌گرم

فسفر                            17 میلی گرم

آهن                               0/8  میلی گرم

پتاسیم                          195 میلی گرم

سدیم                            5 میلی گرم

ویتامین آ                       40 واحد

ویتامین ث                     15 میلی گرم

به در طب سنتی

از نظر طب قدیم ایران بهِ شیرین، گرم و تر و بهِ ترش، سرد و خشک است. روغن به، سرد و تر و قابض و به دانه سرد و تر است.

* به تقویت کنده قلب است.

* ادرار آور است.

* نرم کننده سینه است.

* مقوی معده و دستگاه هاضمه است.

* قابض است.

* خونریزی را بند می‌آورد.

* بهِ ترش مسهل است.

* بهِ ترش برای تنگی نفس مفید است.

* بهِ ترش استفراغ را بند می‌آورد.

* اسهال‌های ساده و اسهال خونی را درمان می‌کند.

* به، بهترین و مفیدترین میوه برای مسلولین است.

* خونریزی از رحم را متوقف می‌کند.

* اثر مفید روی بواسیر درد.

* برای هضم غذا مفید است.

دانه‌ی به یا به دانه

داخل میوه‌ی «به» دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای یا قهوه‌ای تیره وجود دارد. این دانه‌ها منبع بسیار خوبی از موسیلاژ (لعاب) هستند و حدود 20 تا 22 درصد وزن دانه را لعاب روی آن تشکیل می‌دهد.

دانه‌های «به» به دلیل وجود لعاب، در رفع التهابات مخاط‌ها، سرفه و گرفتگی صدا نقش بسزایی دارند.

به علاوه، آن‌ها در مصارف صنعتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند به طوری که از لعاب این دانه در محصولات آرایشی و مجعد کردن موها استفاده می‌شود.  البته یکی دیگر از موارد مصرف لعاب دانه «به» آهار دادن پارچه‌های گران‌قیمت است.

خواص به دانه

1- لعاب به دانه را روی زخم‌ها و سوختگی‌ها بگذارید تا باعث شفای سریع آن‌ها شود.

2- ضد تب است.

3- اسهال خونی و ساده را درمان می‌کند.

4- برای درمان جراحات گلو موثر است.

5- سرفه را برطرف می‌کند.

6- برای درمان تورم‌های داخلی بدن مفید است.

7- برای التیام ترک پوست دست و بدن، نوک پستان، لب و بواسیر، لعاب به دانه را روی موضع بمالید.

8- برای درمان خشکی زبان و دهان مفید است.

9- آفتاب‌زدگی را با مالیدن لعاب به دانه بر روی پوست درمان کنید.

خواص دم کرده گل و شکوفه به

1- سردرد را برطرف می‌کند.

2- مقوی معده است.

3- سینه را صاف و تقویت می‌کند.

4- سرفه کودکان را برطرف می‌سازد.

5- برای درمان بی خوابی دم کرده گل را با آب بهار نارنج مخلوط کرده و قبل از رفتن به رختخواب بنوشید.

خواص برگ و شاخه های به

1- جوشانده برگ درختِ به، ورم چشم را مداوا می‌کند.

2- زخم‌ها را با جوشانده‌ی برگ به بشویید.

3- قابض است.

4- ضماد برگِ درخت به برای ورم چشم مفید است.

خواص روغن به

1- برای برطرف کردن زنگ زدن گوش مفید است.

2- سرگیجه را برطرف می‌کند.

3- برای مداوای زخم‌های دهان مفید است.

4- خونریزی ریوی را درمان می‌کند.

5- اسهال مزمن را برطرف می‌کند.

6- دوست کبد است و ورم کبد را رفع می‌کند.

7- زخم روده‌ها را درمان می‌کند.

روش‌های استفاده از گیاه به

1- به دانه

* برای مصرف به دانه می‌توانید یک قاشق چای‌خوری از دانه‌های آن را کمی در آب خیس و سپس استفاده کنید.

* همچنین می‌توانید چند «دانه به» روی زبان قرار دهید و لعاب آن را ظرف چند دقیقه بمکید.

* جوشانده‌ی دانه به: 30 گرم به دانه را در یک لیتر آب جوش ریخته و آن‌قدر بجوشانید تا به صورت ژله در آید.

نکته: دانه‌ی به را هرگز نجوید

توجه داشته باشید که دانه «به» را باید فقط به طریقی که گفته شد، مصرف کرد و هرگز نباید آن را به صورت له‌شده یا خردشده، جوشاند و خورد، زیرا با این کار، موادی به نام آمیگدالین در «دانه به» تجزیه (هیدرولیز) می‌شوند و اسید سیانیوریک تولید می‌کنند که اسیدی خطرناک است. با مکیدن یا خوردن دانه به، لعاب از روی آن جدا و دانه بدون هیچ تغییری دفع می‌شود. در این صورت خطر تولید اسید سیانیوریک وجود ندارد، اسید سیانیوریک فقط با له یا خرد شدن دانه در محیط معده تولید می‌شود.

2- شیره‌ی به

50 گرم به را خرد کرده با 50 گرم عسل یا شکر مخلوط کنید و در یک لیتر آب جوش بریزید و آن‌را روی چراغ گذاشته تا بجوشد و حجم آن به نصف تقلیل یابد.

3- جوشانده‌ی برگ درخت به

30 گرم برگ درخت به را در یک لیتر آب‌جوش ریخته و مدت چند دقیقه بجوشانید.

4- دم کرده‌ی گل به

30 گرم گل به را در یک لیتر آب‌جوش ریخته و به مدت پنج دقیقه بگذارید تا دم بکشد.

5- روغن به

به را تکه تکه کرده و بپزید سپس آب آن‌را بگیرید و با دو برابر وزن آن روغن زیتون مخلوط کرده و آنقدر بجوشانید تا تمام آب آن بخار شود و فقط روغن باقی بماند البته دقت کنید که روغن نسوزد.

فرآوری: مریم مرادیان نیری

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منابع:

ایرطب

سلامتیران - دکتر محمدحسین صالحی سورمقی