بررسی عوامل بحران در سوریه

حدود 74 درصد جمعیت سوریه را مسلمانان سنی، 13 درصد علوی، شیعه دوازده‌ امامی و اسماعیلی، 10 درصد مسیحی و 3 درصد دروزی تشکیل می ‌دهند. اعراب حدود 90 درصد جمعیت سوریه شامل یک میلیون آواره عراقی و پانصد هزار فلسطینی و کردها 9 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌ دهند. ارمنی‌ ها، ترک‌ ها، چرکس ‌ها و یهودیان اقلیت‌های دیگر ساکن این کشور هستند.

اما بحران سوریه از شهر "درعا" و با شعارنویسی چند دانش آموز نوجوان علیه نظام حاکم شروع شد و مانند هر پدیده سیاسی– امنیتی و اجتماعی تحت تاثیر فعل و انفعال بازیگران داخلی و خارجی، تحول یافته و روند آن تحت مجموعه ای از رفتارها و مواضع شکل گرفت.

با توجه به متغیرهای گوناگون مانند ابزارها و مکانیزم های پردازش نقشه آغاز بحران درعا، بحران سوریه پس از 7 ماه در ابعاد مختلف گسترش یافت. بعد جمعیتی و جغرافیایی بحران امنیتی – سیاسی شهر درعا، به دلایلی از جمله اشتباهات سیاسی – امنیتی برخی از مسئولان محلی این استان، پس از اندک زمانی تغییر یافت و به کانون های جدیدی سرایت کرد.

تمام امت ها  و ملل جهان همواره تشنه آزادی، کرامت انسای، عدالت و مساوات هستند و هیچ ملتی از خواسته ها و تشنگی به این قبیل امور مستثنا نیست. معمولاً اقشار جوان و تحصیل کرده در هر کشوری به دنبال پیشرفت، توسعه، اصلاح و تغییر هستند و جوانان سوری نیز از این امر مستتثنا نیستند.

پس از مرگ حافظ اسد رئیس جمهور فقید سوریه، جوانی تحصیل کرده (پزشک متخصص بیماری های چشم) به نام بشار اسد در نیمه سال 2000 در سوریه سکان مدیریت و رهبری کشور را به عهده گرفت. دستاوردهای مثبت دوران حافظ اسد را نگه داشت و روند اصلاحات و نوگرایی را آغاز کرد. همچنین، بهار دمشق برای مشارکت سیاسی، تاسیس جامعه مدنی و حضور فعال جوانان سوریه را پایه ریزی کرد. اما محیط فضای حادثه 11 سبتامبر 2001، سرتاسر جهان را درنوردید و بهانه مبارزه جهانی علیه تروریسم و القاعده باعث نظامی شدن دیپلماسی کشورها و امنیتی شدن مناسبات میان کشورهای جهان شد.

خاورمیانه در عصر 11 سبتامبر، تبدیل به کانون مداخه بوش شد و ایران اسلامی و سوریه به بهانه دفاع از مقاومت فلسطین و مسائل عادلانه مردم منطقه، در لیست سیاه حامیان تروریسم و محور شرارت قرار گرفت.

فشارهای گوناگون کاخ سفید علیه دولت بشار جوان باعث کند شدن روند اصلاحات سیاسی ، اقتصادی سوریه شد. بشار جوان نوگرا و اصلاح طلب که بدنبال مدیریت پیشرفت سپردن کارها به جوانان این کشور بود، با توسعه طلبی و ماشین جنگی بوش روبرو شد.

اشغال افغانستان و عراق ابرهای تاریک و غلیظ تهدید امنیتی برای کشورهای منطقه خاورمیانه بوجود آورد. حضور ارتش آمریکا و متحدان اروپایی آن در عراق ، سوریه بشار اسد را با همسایه ناخوانده تجاوزگر روبرو کرد. تهدید بوش برای اشغال دمشق زیربنای اصلاحات بشار اسد جوان را تهدید می کرد و گاهی آسیب های جدی به آن می رساند. بشار اسد در این وضعیت تحت شرایط سخت امنیتی و تهدید قرار گرفت و روند اصلاحات وی تحت چکش تهدیدات آمریکا با رهبری بوش و سندان رژیم صهیونیستی با رهبری اولمرت از دو سو قرارداشت.

عقب نشینی بشار اسد از اصلاحات جهت تحکیم و تقویت جبهه مقاومت و بازدارندگی از تهدیدات آمریکایی- صهیونیستی تنها گزینه منطقی و معقول دمشق بود. پس از دو سال از اشغال عراق و علیرغم تهدیدات آمریکا و تحریم های بوش علیه سوریه تحت عنوان  "محاسبه سوریه" ، بشار اسد سعی داشت روند اصلاحات را اصلاح کند که با توطئه منطقه ای و فرامنطقه ای به بهانه دخالت سوریه در ترور رفیق حریری نخست وزیر فقید لبنان روبرو گشت.

کاخ سفید و کاخ الیزه با همکاری برخی شیوخ عرب منطقه، ترور حریری را بهانه کردند و قطعنامه ها و تحریمها و مجازات هایی علیه سوریه تحمیل کردند و ارتش این کشور را وادار به خروج از لبنان در سال 2005 نمودند. در این وضعیت تبعات سیاسی – امنیتی و اقتصادی برای مردم و دولت سوریه بوجود آمد و بشار جوان و اصلاح طلب را با بسته هایی از مشکلات و معضلات روبرو ساخت.

پس از چیره شدن دمشق بر مشکلات ناشی از مساله ترور حریری، بشار اسد بار دیگر جهت احیا و شروع مجدد اصلاحات بویژه در بعد اقتصادی کمر همت را بست و کشور سوریه را برای جذب سرمایه گذاری خارجی و اجرای طرح های توسعه پایدار در کشور آماده ساخت اما جنگ تحمیلی رژیم صهیونیتسی علیه مقاومت اسلامی در لبنان (ژوئیه 2006) و غزه (دسامبر 2007) مشکلات امنیتی – سیاسی برای روند اصلاحات و نوگرایی اسد بوجود آورد.

علیرغم تمام مشکلات، بشار اسد با طرح سیاست راهبردی دریاهای 5 گانه ( مدیترانه، خلیج فارس، خزر، سرخ و سیاه ) تلاش داشت سوریه به مرکز ارتباطات تجاری، انرژی و پیوند این دریاها تبدیل کند و جهت زمینه سازی و اجرایی کردن این طرح راهبردی به دیپلماسی فعال و گسترده دست زد.

دمشق مشکلات خود را با همسایگان (عراق، ترکیه، لبنان و اردن ) حل کرد و برای عریان کردن چهره توسعه طلبانه . جنگ افروزی رژیم صهیونیستی، دمشق آمادگی خود را برای مذاکره با رژیم اعلام کرد و این روند را مشروط به اعاده حقوق مسلم مردم فلسطین و تحقق صلح عادلانه و فراگیر در کل منطقه خاورمیانه دانست.

اما در این برهه از زمان، رژیم صهیونیستی توسعه طلب و اشغالگر هرگز وارد مذاکره با دمشق نشد؛ زیرا هرگز حاضر نیست جولان و سرزمین های اشغالی را به اعراب پس دهد.

بشار اسد در سال هال 2011 – 2009 به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکای لاتین سفر کرد و از حضور سران کشورهای جهان در دمشق استقبال نمود تا جایگاه سوریه در منطقه و جامعه بین المللی تحکیم و صنعیت و اقتصاد کشورش را بر روی سرمایه گذاری های خارجی و همکاری با دیگر کشورها  بگشاید.

بشار اسد مهندسی و اجرای برنامه های اصلاحات سیاسی و اقتصادی سوریه را در گرو توسعه اقتصادی ، علمی و برنامه های توسعه پایدار ادامه داد، اما تحریم های همه جانبه دولت‌های غربی از یکطرف و جریانات مخالف داخلی از طرف دیگر روند این اصلاحات را کُند کرد.

در حال حاضر نیز وی اصلاحات گسترده ای را آغاز کرده که اصلاح سیستم انتخابات، قانون احزاب، قانون آزادی مطبوعات و لغو قانون برقراری موقعیت اضطراری برخی از این موارد است که به تدریج در حال اجرا است.

این که روند اصلاحات تا چه حد پیش رود و چه اندازه اجرایی شود ، بستگی به تحولات سوریه دارد.