من ، بدون خواهر و برادر

مسئله تک فرزندی موضوع جدیدی نیست اما شاید هیچ زمان به این اندازه در خانواده های ایرانی مطرح نشده باشد. بیشتر زوج های جوان پس از گذشت چند سال از زندگی مشترک، تصمیم به بچه دار شدن می گیرند و ترجیح می دهند جمع خانواده 3 نفره خود را محفوظ نگه دارند.

بیشتر زوج های شاغل مجبور به سپردن فرزند دختر یا پسر خود به مهدکودک می شوند. آن ها با مقایسه وضعیت خود با خانواده های چند فرزند به سرعت درمی یابند هر فرزند از راه رسیده حداقل 3 تا 4 سال وقت و انرژی آن ها را می گیرد. همچنین توصیه دیگران به اختصاص تمام بودجه و امکانات برای یک فرزند آن ها را وسوسه می کند که تمام تلاش خود را برای تنها فرزندشان انجام دهند و خیال خود را آسوده کنند و توصیه برخی را مبنی بر نیاز کودک به یک برادر یا خواهر نادیده بگیرند. این دلایل و دلایل متعدد دیگر از جمله مسائل اقتصادی، وضعیت مسکن که با افزایش تعداد اعضای خانواده اجاره مسکن را دشوارتر می کند، ترس از مشکلات آینده، مشکلات تحصیلی و غیره بسیاری از زوج ها را از فکر داشتن فرزند دوم منصرف می کند.

هر روز بر تعداد پدر و مادرهای تک فرزند اضافه می شود اما نباید از یاد برد که داشتن یک فرزند بهتر یا بدتر از داشتن چند فرزند نیست و تک فرزندی نیز چون چند فرزندی مزایا و معایبی دارد. خانواده های تک فرزندی بر مسائلی خاص تاکید دارند که ممکن است در خانواده های چند فرزندی وجود نداشته باشد.

برای بسیاری از والدین، خصوصا در زندگی امروز با مشکلات، گرفتاری ها و نیازهای متفاوتی که دارد، اهمیت داشتن خواهر و برادر در زندگی فرزندشان به صورت یک علامت سوال در آمده است. بسیاری از والدین جوان نگرانند که در صورتی که فرزندشان تک فرزند باقی بماند و هیچ خواهر و یا برادری نداشته باشد، از چیزی در زندگی محروم شده باشد.

والدین تک فرزند باید بدانند که :

پرورش کودک از 2 عامل تاثیر می گیرد ، عواملی که حضور دارند و عواملی که غایب هستند.

کودک تک فرزند در خانواده ای رشد می کند که افراد بالغ در آن حضور دارند و کودک دیگری نیست که بتواند با او ارتباط برقرار کند. هر دوی این عوامل نقشی مهم در پرورش کودکان تک فرزند دارند.

مزایای بزرگ شدن در خانواده های تک فرزند چنان است که کودک می گوید من دوست دارم تنها فرزند خانه باشم بدون هیچ رقیبی و کسی حسادت مرا تحریک نکند. نیاز نباشد با کسی دعوا کنم تا بتوانم وسیله ای را که دوست دارم تصاحب کنم. کودکانی که در خانواده تک فرزند زندگی می کنند احساس امنیت و اعتماد به نفس زیادی دارند.

عامل دیگری که در زندگی کودک موثر است حضور در خانواده ای است که فقط شامل افراد بالغ است. این کودکان پیش از موعد معمول سخن گفتن را آغاز می کنند و روحیه اجتماعی نیرومندتری نسبت به دیگران دارند. آنان از والدین خود تقلید و همچون بزرگسالان رفتار می کنند به گونه ای که تحسین و تعجب دیگران را برمی انگیزند.

در سال 2004/ 1383 مطالعه ای بر روی کودکان حدود 5 ساله انجام شد و اعلام شد کودکانی که خواهر یا برادر ندارند، در مقایسه با کودکان هم سن و سال خود که تک فرزند نیستند، مهارت های ارتباطی و اجتماعی ضعیف تری دارند، این نگرانی بالا گرفت. اما گزارشی که نیوساینتیست منتشر کرده، به مطالعه جدیدی اشاره دارد که نشان داده این تفاوت با بزرگ تر شدن کودکان برطرف می شود. یعنی وقتی کودکان در سنین بالاتر با هم مقایسه شدند، دیگر از نظر مهارت های اجتماعی تفاوتی بین تک فرزندها و کودکانی که خواهر و برادر داشتند دیده نشد. در حقیقت محققین این پدیده را چنین توجیح می کنند که آموختن مهارت های اجتماعی مانند مسیری است که داشتن خواهر و برادر تنها حرکت در این مسیر را سریع تر می سازد.

 از سوی دیگر تحقیقات دیگری مبین آن است که کودکان خانواده های تک فرزند معمولا بلوغی زودرس دارند و بلوغ اجتماعی این کودکان نیز ممکن است به حال آنان مفید باشد.

این كودكان از والدین خود تقلید كرده و مثل آنان رفتار می‌كنند، به‌گونه‌ای كه تحسین و تعجب دیگران را برمی‌انگیزند.آنها زودتر از دیگر کودکان با مسائلی روبه رو می شوند که برخورد با آنها در سنین بالاتر ناگزیر است. مسایل و دیدگاه های خود را به راحتی بیان می کنند و قادرند به والدین خود کمک کنند. آنها زودتر از دیگر کودکان به فعالیت اقتصادی مشغول می شوند و از کار کردن خجالت نمی کشند. این کودکان با آمادگی و تجربه زیاد به سن بلوغ پا می گذارند.

اما همگی اذهان داریم که تک فرزندی همانند هر پدیده ای،  علاوه بر وجود محاسنی، معایبی نیز دارد که مفری از آن نیست مگر آن که والدین آگاه بتوانند با اتخاذ تدابیر و راهبردهای تربیتی ویژه ای از شدت آن لطمات اجتناب ناپذیر بکاهند. در ادامه این یادداشت به برخی از این معایب اشاره می نمائیم:

تک فرزندها نمی توانند ناامیدی ها و فشارهای روحی را تحمل کنند. چنانچه توهینی به آنها شود بی آن که قصد و غرضی در کار باشد این توهین را رفتاری عمدی و به پشتوانه نیتی خاص تفسیر می کنند. چنانچه از مساله ای برنجند این حالت را تا مدت های مدید در درون خود زنده نگاه می دارند. آنها فقط به برقراری روابطی علاقه مند هستند كه به نفع آنان باشد و در عین حال احساسات‌شان را جریحه‌دار نكند و آنها ممكن است ناراحتی های خود را برای دیگران بیان نكرده و فردی درون‌گرا شوند.

یكی دیگر از معایب تك‌فرزند بودن، تأثیر آن بر مراحل رشد كودك است. این كودكان كسی را ندارند تا با او رقابت یا بازی و دعوا كنند ، آنها دوست و همدمی در منزل ندارند، بنابراین برخی از احساسات را تجربه نمی‌كنند و فرصتی برای كنترل و مدیریت آنها نخواهند داشت.

بلوغ روحی و روانی، پدیده‌ای تماما ارثی نیست بلکه كاملاً اكتسابی است. در بلوغ، مواردی همچون شناخت خود، میزان واقع‌بینی و انتخاب مؤثر به‌راحتی به‌دست نمی‌آید، بلكه به تجربه‌های سخت و طاقت‌فرسایی نیاز دارد و كودكی كه تك‌فرزند خانواده است كمتر با مشكلات مواجه می‌شود و در معرض تجربه كردن شكست، ناكامی و رانده شدن و. . . قرار نمی‌گیرد و شرایطی را كه لازمه بلوغ روحی و روانی است، تجربه نمی‌كند.

چنانچه والدین، مراقبت افراطی از تك فرزند خود به عمل آورند و او را به فردی ضعیف و كم‌تحمل تبدیل كنند، فرزندشان از دیگران نیز انتظار خواهد داشت با او چنین رفتاری داشته باشند كه این موضوع ناتوانی او را شدت خواهد بخشید. اگر والدین اجازه ندهند فرزندشان با احساسات سخت و ناراحت كننده رو به رو شود یا امكان آشكار كردن این نوع احساسات را برای او فراهم نكنند، تحمل وی را برابر این نوع احساسات ضعیف خواهند كرد.

تمایل والدین به حمایت از تنها فرزندشان مانع از آن می شود که فرزندشان عواقب اشتباهات خود را بیازماید و مسوولیت عمل خود را بپذیرد. آنها هیچ گاه در مقام انتقاد از فرزندشان بر نمی آیند، با او مخالفت نمی کنند و همواره تسلیم خواسته های او می شوند تا از این طریق مانع ناراحت شدن او شوند. این والدین می گویند: فرزندمان هم مثل ما دوست ندارد ناراحت شود بنابراین با هم معامله می کنیم تا هیچ یک از ما آزار نبیند. حمایت بیش از حد این والدین فرزند را با روحیه حساس و ضعیف تربیت می کند. هرچه حمایت آنها از تنها فرزندشان بیشتر شود قدرت و تحمل وی در رویارویی با مشکلات کاهش می یابد و از این رو بسیار شکننده و آسیب پذیر می شوند. در چنین روابط حساس و پر اضطرابی است که تک فرزند از آزمودن احساساتی که در روابط بین خواهر و برادر شکل می گیرد محروم می ماند: مسابقه برای چیرگی یافتن بر دیگران رقابت با خواهر یا برادر در جلب رضایت والدین، مسخره کردن دیگران برای تحقیر آنها، توهین به دیگران برای اثبات برتری خود، درگیری برای کسب حق تقدم و بهره مندی بیشتر از مزایای درددل کردن با خواهر یا برادر، بگو مگو درباره اختلاف و تبعیضی که بین او و خواهر یا برادرش وجود دارد، درگیری با خواهر یا برادر برای تسکین فشارهای روحی دفاع از منافع شخصی در ارتباط با دیگران.

دعواهای مکرر، جریحه دار شدن احساسات و عصبانیت در خانواده های چند فرزندی رایج است و کودکان معمولا برای کنترل این احساسات راهی مناسب می یابند و بار دیگر با هم بازی می کنند.

اگرچه کودکان تک فرزند اجتماعی تر از دیگر کودکان به نظر می رسند و اعتماد به نفس بیشتری در برقراری ارتباط با بزرگسالان دارند اما به دلیل احساسات ناپخته خود ممکن است از همبازی های خود خجالت بکشند و ترجیح دهند با کودکان بزرگتر از خود دوست شوند.

منابع:ایران سلامت/سیمرغ/های پرشین/ روزنامه خراسان همراه با تغییرات و اضافات

مطالب مرتبط:

تربیت بچه ی تك فرزند

نحوه ی برخورد با تک فرزندها

تک فرزندی، نیاز یا اجبار زمانه؟

تنها در برابر والدین