علایم و نشانه های یک انسان سخاوتمند
قرآن کریم در سوره‌ی حدید آیه‌ی 23 می‌فرماید: « لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا به ما آتاکُمْ » ؛« تا بر آنچه از دست شما رفت تأسف نخورید، و بر آنچه به شما داده شادمانی (بی‌جا) نکنید». اگر چه این آیه‌ی شریفه در بیان زهد وارد شده است اما در مورد سخاوت نیز می‌توان از آن بهره جست.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند :« ِ یَا بُنَیَّ إِذَا طَلَبْتَ الْجُودَ فَعَلَیْکَ بِمَعَادِنِهِ » ای فرزندم! هرز ماتی که به دنبال جود و سخاوت بودی باید به دنبال معدنش بروی، ( یعنی منبع آن را در درونت ایجاد کن تا صاحب صفت جود شوی )
پس همانا جود معادنی دارد و آن معادن نیز ریشه‌هایی دارد ( زیرا خود معدن ممکن است به طور مستقیم به جود منتهی نشود و از معدن به ریشه متصل باشد ) سپس از ریشه‌ها به تنه‌ها می‌آید و بعد از آن به شاخ و برگ رسیده و سرانجام میوه می‌دهد ( که میوه‌اش همان سخاوت است ) و هیچ گاه میوه‌ای پاکیزه نمی‌شود مگر اینکه شاخ و برگ درخت خوب باشد و آن شاخ و برگ وجود پیدا نمی‌کند مگر به واسطه‌ی ریشه ( که اگر اصل و ریشه نباشد شاخ و برگی هم نیست) و ریشه‌ها نیز هیچ گاه خوب، طیب و پاکیزه نمی‌شوند مگر اینکه معدن و منبع خوبی داشته باشد.» [1]
به عنوان مثال، معدن همان زمین حاصل خیز است که می‌تواند ریشه های خوبی را در خود پرورش دهد. ریشه‌ها نیز بر روی شاخ و برگ اثر گذاشته و در نتیجه میوه های خوبی به بار می‌نشیند.
پس برای دستیابی به میوه‌ی سخاوت، باید با دنبال منبع و ریشه‌ی آن رفت و علت را به وجود آورد تا معلول نیز به وجود آید. پزشک نیز برای درمان بیماری‌ها و ریشه کن کردن آن‌ها به جستجوی علت بوده و برای ریشه کن کردن معلول، علت از بین می‌برد.
نشانه‌های سخاوت
1ـ اهمیت ندادن به خوردنی‌ها
بحث امروز پیرامون علامات و نشانه های سخاوت است، علاماتی که انسان بتواند خود را با آن بیازماید و از وجود سخاوت در وجودش مطلع شود.
پیامبر اکرمرصلی الله علیه و آله در روایتی به چند نشانه اشاره نموده و می‌فرمایند: «وَ مِنْ عَلَامَةِ السَّخَاءِ أَنْ لَا یُبَالِیَ مَنْ [أَصْحَابُ] أَکَلَ الدُّنْیَا» [2]
« از نشانه های انسان سخاوتمند این است که خوردن دنیا برایش اهمیت ندارد » یعنی اگر انسان سخی در شرایطی قرار گرفت که غذای مناسبی نبود و یا اصلاً غذایی نبود، برایش هیچ اهمیتی ندارد ( البته این به معنای اهمال و ترک وظیفه نیست که کسی به بهانه سخاوتمندی نسبت به انجام وظایفش بی مبالات باشد).
بنا بر این انسان سخاوتمند اگر در شرایط کمبود، و یا نبود غذا قرار بگیرد احساس ناراحتی نمی‌کند و به راحتی دیگران را بر خود ترجیح داده و انفاق می‌نماید.
2ـ بی اهمیتی نسبت به اموال
نشانه‌ی دیگر انسان سخاوتمند بی تفاوتی نسبت به دارایی دیگران است و انسان سخیّ چشم به اموال، خانه، لباس، فرزند، مدرک و بالاخره چشم به ریاست انسان‌های دیگر نمی‌دوزد. او از همه چیز به راحتی می‌گذرد و از دارایی‌های دیگران هم به راحتی چشم می‌پوشد. برای همین چشم زخم در وجودش راه ندارد و نعمت‌های دیگران برایش بزرگ جلوه نمی‌کند. اما انسان بخیل و تنگ نظر چشم به نعمت‌های دیگران دوخته و آن‌ها را به چشم زخم مبتلا کرده و یا اینکه به آن‌ها حسادت می‌ورزد و اگر نتواند حسادت خود را عملی کند، کینه‌ی دیگران را به دل می‌گیرد.
پس برای انسان سخاوتمند ِملک و دارایی دیگران هیچ تفاوتی ندارد، خواه مؤمن باشند یا کافر، معصیت کار باشد یا مطیع، بلند مرتبه باشد یا پست.
3ـ اطعام دیگران
از نشانه های دیگر اطعام دیگران است .انسان سخاوتمند در حالی دیگران را اطعام می‌کند که خودش گرسنه است و در شرایطی به دیگران لباس می‌پوشاند که خود برهنه است. با این حال هیچ گونه چشم داشتی به دیگران نداشته و انتظار ندارد که از نعمت‌های آنان استفاده نماید.
4ـ انفاق بدون چشم داشت
انسان سخی دائماً به دیگران نعمت می‌دهد اما هیچ نعمتی را از کسی نمی‌پذیرد و در واقع انتظار هیچ گونه تشکری را از دیگران ندارد. (البته اگر دیگران به او لطف کنند می‌پذیرد زیرا نپذیرفتن نشانه‌ی تکبر است چرا که با قبول نکردن هدیه‌ی دیگران خود را بالاتر از آن‌ها می‌بیند. گاهی هم به انسان چیزی را تعارف می‌کنند و او به خاطر اینکه میل ندارد نمی‌پذیرد. دستور دین در این مواقع پذیرفتن هدیه‌ی دیگران است اما اگر گیرنده واقعاً میلی به آن غذا ندارد می‌تواند آن را به نفر سومی هدیه کند و اگر او هم نیاز نداشت در اختیار فرد چهارم بگذارد و این عمل آن قدر تکرار می‌شود تا بالاخره به دست نیازمند برسد.)
5ـ وارستگی از دنیا
انسان سخاوتمند اگر تمام دنیا را به او بدهند، خود را مالک نمی‌داند و اگر تمام دنیا را یک جا ببخشد به هیچ وجه نگران نمی‌شود. این نشانه از علامت‌های مهم سخاوت است که در انسان‌های عادی یافت نشده و منحصر به اهل بیت علیهم السلام است. البته تنها کسانی که غیر از معصومین سلام الله علیها دارای این صفتند عالمان دینی و انسان‌های وارسته‌ای هستند که دورنمایی از این نشانه در آن‌ها نمایان است. حضرت امام رضوان الله علیه یکی از مصادیق این خصوصیت بودند.
به طوری که با اینکه میلیون‌ها نفر در دنیا حاضر به جانفشانی در محضر ایشان بودند خودشان را کمتر و پایین‌تر از همه دانسته و در مقابلِ یک فرزند شهید بسیار متواضع بودند. در شجاعت نیز آنچنان شجاع و بی باک بودند که فرمودند: "آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند"و ترس در وجودشان راه نداشت. این تواضع در مقابل انسان‌های مؤمن و حتی کودکان، و آن شدت و موضع گیری در برابر دشمنان، از ویژگی‌های برجسته‌ی یک عالم دینی است.
جمع شدن این دو حالت در وجود یک شخص که از طرفی هیچ گونه اهمیت برای پست و مقامش قائل نباشد و از طرف دیگر وظیفه‌اش را به خوبی انجام دهد، نکته‌ی بسیار مهمی است چرا که بعضی اشخاص نسبت به بعضی از کارها خود را بی اهمیت جلوه داده و در مقام عمل نیز تنبلی و کوتاهی می‌کنند. اما عالمان دینی همواره در راستای انجام وظایف خود تلاش نموده و با اینکه علاقه‌ای به دنیا ندارند از هیچ خدمتی کوتاهی نمی‌کنند.
در اوائل دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، مردم به محضرشان شتافته و با ایشان بیعت می‌کردند. ابن عباس می‌گوید: «روزی عده‌ای از بزرگان برای زیارت امام علیه‌السلام آمده بودند. حضرت داخل خیمه نشسته و مشغول وصله کردن کفش‌هایشان بودند. ابن عباس وارد خیمه شد تا حضور بزرگان را به اطلاع حضرت برساند. امام علیه‌السلام به او فرمودند : " حکومتی که من بر شما دارم از این کفش در دید من کم ارزش‌تر است. (کفشی که در دست مبارکشان بود یک لنگه و آن هم وصله داشت.) مگر اینکه بتوانم عدالتی را اجرا کنم و یا حق مظلومی را زنده نمایم".»
بنابر این انسان سخاوتمند اگر همه‌ی دنیا را مالک شود بازهم خود را اجنبی می‌بیند و اگر تمام آن‌را یک جا واگذار کند خود را ملامت نمی‌کند.
قرآن کریم در سوره‌ی حدید آیه‌ی 23 می‌فرماید: « لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا به ما آتاکُمْ » ؛« تا بر آنچه از دست شما رفت تأسف نخورید، و بر آنچه به شما داده شادمانی (بی‌جا) نکنید». اگر چه این آیه‌ی شریفه در بیان زهد وارد شده است اما در مورد سخاوت نیز می‌توان از آن بهره جست.
پی نوشت ها :
1 ـ بحارالانوار/ج75 /ص201 / باب 23
2 ـ بحارالانوار/ج68 /ص355 / باب87
منبع :
سایت طهور دانش
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
