معرفی کاروانسراهای استان کرمانشاه

کاروانسرای ایلخانی (بیستون)

این کاروانسرا بر روی بقایایی از یک بنای سنگی دوره ساسانی معروف به کاخ خسرو ساخته شده است. ایلخانیان با الحاق دیوارهایی به دیوارهای محیطی بنای ساسانی، این کاروانسرا را احداث نمودند.

این کاروانسرا به ابعاد 85×80 متر با لاشه سنگ و آجر به همراه ملاط گچ ساخته شده است.

درگاه ورودی آن در جبهه شرقی بنا قرار دارد و به حیاط مرکزی منتهی می شود. در اطراف حیاط نیز مجموعه ای از اتاق های مستطیل شکل دیده می شود. در سه ضلع شرقی، شمالی و جنوبی، ایوان ها و اتاق ها قرار دارند و در کنار هر ایوان دو اتاق ساخته شده است. در ضلع غربی در جلوی هر اتاق، ایوان کوچکی وجود دارد.

دیوارهای این کاروانسرا تا قسمت پاکار قوس با لاشه سنگ و از پاکار تا تیزه قوس با آجر چیده شده است. در داخل حیاط مرکزی آن، مسجد کوچکی به چشم می خورد. در کنار این مسجد نیز سکویی مربع شکل احداث شده است و در هرگوشه آن پشتبند مستطیل شکلی قرار دارد. در مرکز این سکو نیز فضای مدور تو خالی ایجاد شده است. متأسفانه کاربرد این سکو تاکنون مشخص نشده است.

کاروانسرای (شاه عباسی) بیستون

کاروانسرای بیستون معروف به کاروانسرای شاه عباسی در سی کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه و در محل روستای «بیستون کهنه» قرار دارد. این کاروانسرا به سبک چهار ایوانی دارای 83/60 متر طول و 74/50 متر عرض است. در چهار گوشه این بنا، برج هایی قرار دارد؛ برج های ضلع غربی مدور و برج های ضلع شرقی هشت ضلعی است. دیوار محیطی این کاروانسرا از داخل و خارج تا کف طاق نماها با سنگ های تراشیده و از کف کطاق نماها به بالا با آجر ساخته شده است. دروازه ورودی این کاروانسرا به عرض 50/3 متر در ضلع جنوبی است. در هر طرف این دروازه هفت طاق نما قرار دارد.

پس از دروازه، فضایی سرپوشیده با طاق جناغی دیده می شود که در طرفین آن، دو ایوان با طاق هلالی است. در ابتدای این ایوان ها، راه پله ای برای ورود به پشت بام ساخته شده است. این فضای سرپوشیده به یک فضای هشت ضلعی با طاق گنبدی منتهی می شود. در طرفین این فضای هشت ضلعی، دو ایوان وجود دارد و هر یک از این ایوان ها دارای سه درگاه است. این فضای گنبددار به حیاط کاروانسرا راه دارد. در هر یک از اضلاع کاروانسر، شش اتاق چهار ضلعی قرار دارد. در جلوی هر یک از اتاق ها ایوان سنگ فرشی دیده می شود. در چهار کنج حیاط نیز چهار ایوان شش ضلعی وجود دارد. در ضلع مقابل درگاه ورودی کاروانسرا، شاه نشینی ساخته شده است. در پشت اتاق های کاروانسرا، اصطبل های درازی ساخته شده است. این کاروانسر به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شد. با توجه به کتیبه ای که از شاه سلیمان صفوی (1105-1077 ه.ق) در این بنا باقی مانده، به نظر می رسد بنای این کاروانسرا در زمان پادشاهی شاه سلیمان و صدارت شیخ علی خان زنگنه خاتمه یافته است. این مکان در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار و صدرات «میرزا آقا خان نوری» توسط «حاجی جعفرخان معمار باشی اصفهانی» مورد مرمت قرار گرفت.

کاروانسرای ماهیدشت

این کاروانسرای چهار ایوانی در داخل شهر ماهیدشت قرار دارد و ابعاد آن 65×65 متر است. ورودی آن در قسمت جنوبی بنا است. دو سکوی دراز و بلند در طول این ورودی قراردارد. گوشه های بیرونی این کاروانسرا به صورت مدور است. در هر طرف ورودی کاروانسرا دو فضای دو طبقه ایوان مانند قرار دارد. در نمای جنوبی کاروانسرا نیز در هر طرف ورودی، چهار طاق نما با طاق جناغی ساخته شده است. پس از ورودی، هشتی گنبدداری قرار دارد که به حیاط کاروانسرا منتهی می شود. در اطراف حیاط نیز مجموعه ای از اتاق ها جهت استراحت کاروانیان و در پشت آن ها نیز اصطبل های سراسری ساخته شده است.

این کاروانسرا به دستور شاه عباس اول صفوی احداث شد و طبق کتیبه موجود در زمان ناصر الدین شاه تعمیر شد.

کاروانسرای قصر شیرین

این کاروانسرا در داخل شهر قصر شیرین قرار دارد و متأسفانه در اثر حملات نظامیان عراقی آسیب زیادی دیده و تنها قسمت ورودی آن باقی مانده است. در سال های اخیر میراث فرهنگی اقدام به بازسازی آن نموده است. این کاروانسر نیز تا حدودی شبیه کاروانسراهای بیستون و ماهیدشت است. ورودی طاق دار آن در ضلع جنوبی قرار دارد. در هر طرف ورودی سکویی دراز ساخته شده است. پس از ورودی، هشتی گنبدداری قرار دارد که به حیاط مرکزی راه دارد.

در چهار طرف حیاط، ایوان های بزرگی با طاق جناغی دیده می شود. همچنین در اضلاع حیاط مرکزی تعدادی اتاق ساخته شده است. در جلوی هر یک از این اتاق ها ایوان کوچکی و در پشت اتاق ها، اصطبل های درازی احداث شده است. این کاروانسرا با لاشه سنگ و آجر ساخته شده و در برخی از قسمت های آن از جمله ورودی، از آجرهای بناهای ساسانی نیز استفاده شده است.

منبع: سازمان میراث فرهنگی استان کرمانشاه

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

مطالب مرتبط