کرامت انسان در نظام ولایت فقیه 2

نگاه ویژه امام (ره) به مردم و عموماً به انسان، نگاهی است که برآمده از متون شرعی و براهین استدلالی حکمت متعالیه و افق وسیع انسان شناسی عارفانه این حکیم متأله است. در این نوشته آثار حقوقی و سیاسی نظریه امام را بیشتر مرور می کنیم.

بر اساس دیدگاه امام در قانون و جامعه هم به كرامت ذاتی انسان توجه می شود و هم به كرامت ارزشی و اكتسابی.

در اندیشه امام زندگی انسان براساس مدنیت و اجتماع است و بدون آن نمی توان زندگی نمود زندگی اجتماعی نیز بر پایه رعایت كرامت انسان ها و اعتماد بر یكدیگر است.

پس براساس اصل انسان شناسی امام(ره) رهیافتی از رعایت كرامت انسان می توان یافت كه كه حقوق اساسی و اولیه انسان حفظ شود و با تمام انسانها به طور یكسان و برخوردار از حقوق مساوی برخورد نمود.

براساس نظریه امام(ره) در مرحله اول و شرایط عادی(طبیعی) همه انسانها را محترم و دارای كرامت می داند كه هیچ كس بر دیگری برتری ندارد و همه نسبت به قانون مساوی هستند:

«در اسلام همه كس حتی پیامبر عظیم الشأن-صلی الله علیه و آله- در مقابل قانون بی امتیاز و در یك صف هستند و احكام قرآن و اسلام بر همه جاری است و شرف و ارزش انسانها در تبعیت از قانون است كه همان تقوا است و متخلف از قانون مجرم و قابل تعقیب است»(1)

«دولت در حكومت اسلامی در خدمت ملت است. باید خدمتگزار ملت باشد و ملت چنانچه نخست وزیر هم یك وقت ظلم كرد، در دادگاهها از او شكایت می كند و دادگاهها او را در دادگاه می برند و جرم او اگر ثابت شد به سزای اعمالش می رسد»(2)

از نظرگاه امام(ره) یكی از راههای تحقق و رعایت كرامت انسان و حفظ حرمت همه انسانها عدالت است و عدالت می تواند زمیته ساز حفظ كرامت ذاتی و تحقق كرامت اكتسابی انسان در جامعه باشند لذا حكومت دینی در رأس كارهایش تحقق عدالت است.

«یك دولتی به وجود بیاید كه با همه قشرها به عدالت رفتار كند و امتیاز بین قشرها ندد، مگر به امتیازات انسانی كه خود آنها دارند»(3)

«من مصلحت همه مسلمین را و غیر مسلمین را هم می خواهم»(4)

«مصلحت نظام و مردم از اكور مهمه ای است كه مقاومت در مقابل آن، ممكن است اسلام پا برهنگان را در زمانهای دور و نزدیك زیر سؤال برد...»(5)

«از این تاریخ به بعد احدی حق تعرض به كسی را ندارذ، نه مقامات مسؤول و نه غیرمسؤول»(6)

آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز در راستای مبانی حضرت امام(ره)، تکریم تکوینی و تشریعی انسان را از ارکان مهم حکومت دینی بر می شمارند:

«رکن دوم [حكومت دینی]، تکریم انسان است؛ یا می‏توانیم به آن بگوییم انسان محوری. البته انسان محوری در بینش اسلامی، به‏کلّی با اومانیسم اروپای قرون هجده و نوزده متفاوت است.

آن یک چیز دیگر است، این یک چیز دیگر است. آن هم اسمش انسان محوری است؛ اما اینها فقط در اسم شبیه همند. انسان محوری اسلام، اساساً اومانیسم اروپایی نیست؛ یک چیز دیگر است. «الم تروا انّ الله سخّر لکم ما فی السّموات و ما فی الأرض» .

کسی که قرآن و نهج‏البلاغه و آثار دینی را نگاه کند، این تلقّی را به‏خوبی پیدا می‏کند که از نظر اسلام، تمام این چرخ و فلک آفرینش، بر محور وجود انسان می‏چرخد.

این شد انسان‏محوری. در آیات زیادی هست که خورشید مسخّر شماست، ماه مسخّر شماست، دریا مسخّر شماست؛ اما دو آیه هم در قرآن هست که همین تعبیری را که گفتم - «سخّر لکم ما فی السّموات و ما فی الارض»؛  همه اینها مسخر شمایند - بیان می‏کند.

مسخّر شمایند، یعنی چه؟ یعنی الان بالفعل شما مسخّر همه‏شان هستید و نمی‏توانید تأثیری روی آنها بگذارید؛ اما بالقوّه طوری ساخته شده‏اید و عوالم وجود و کائنات به گونه‏ای ساخته شده‏اند که همه مسخّر شمایند. مسخّر یعنی چه؟ یعنی توی مشت شمایند و شما می‏توانید از همه آنها به بهترین نحو استفاده کنید.

این نشان دهنده آن است که این موجودی که خدا آسمان و زمین و ستاره و شمس و قمر را مسخّر او می‏کند، از نظر آفرینش الهی بسیار باید عزیز باشد.

همین عزیز بودن هم تصریح شده است: «و لقد کرّمنا بنی‏آدم» . این «کرّمنا بنی‏آدم» - بنی‏آدم را تکریم کردیم- تکریمی است که هم شامل مرحله تشریع و هم شامل مرحله تکوین است؛ تکریم تکوینی و تکریم تشریعی با آن چیزهایی که در حکومت اسلامی و در نظام اسلامی برای انسان معین شده؛ یعنی پایه‏ها کاملاً پایه‏های انسانی است.»(7)

تهیه و تولید : سید مهدی موسوی ، گروه حوزه علمیه تبیان

منابع:

1. صحیفه امام.ج14ص221.

2. صحیفه امام.ج6ص363.

3. صحیفه امام.ج9ص72.

4. صحیفه امام.ج14ص489

5. صحیفه امام.ج20ص465.

6. صحیفه امام، ج12ص194.

7. سخنرانی 12/9/79.