حقوق كودك قبل از تولد

كودكان به واسطه محدودیت‌های طبیعی و اجتماعی خود نیاز به حمایت قانون‌گذار، والدین و جامعه دارند. از این رو باید سعی شود تا به بهترین نحو حقوق آنان را استیفا نمود. در عرصه بین‌الملل، كنوانسیون جهانی حقوق كودك مصوب 1989 میلادی وجود دارد كه ایران نیز آن را مورد تایید قرار داد. (با درج حق شرط كلی) قانون مدنی و دیگر قوانین كشور نیز در مورد حقوق كودك مواردی را ذكر كرده‌اند.

با توجه به قانون مدنی و دیگر قوانین موجود و اعلامیه جهانی حقوق كودك، می‌توان سن 18 سال را برای تمیز و تشخیص كودك به معنای عام لحاظ نمود كه البته با سن بلوغ شرعی و زمان وجوب انجام تكالیف شرعی متفاوت است، والدین نیز كسانی هستند كه با ایجاد رابطه مشروع (نكاح) باعث به دنیا آمدن طفل می‌گردند و طبق قانون دارای حقوق و تكالیفی هستند.

حقوق كودكان در دوران قبل از تولد مورد بی‌مهری قانون‌گذار واقع گردیده و والدین هیچ تكلیف و الزامی ندارند كه همین یكی از نواقص مهم قانون مدنی در باب حقوق كودكان می‌باشد. البته حقوق كودكان پس از دوران تولد مورد توجه قانون‌گذار بوده ولی در برخی موارد دارای ابهام، كلی‌گویی و حتی نقص می‌باشد. به طور مثال ابهام در ماده 1168 قانون مدنی در مورد "حضانت" و حتی امكان سوءاستفاده پدر از مواد 1169 و 1172 قانون مدنی، همچنین در مورد تربیت (موضوع ماده 1178 قانون مدنی) حدود و معیار تربیت با ابهام مواجه و به حداقل اكتفا نموده و فاقد ضمانت اجرا می‌باشد ؛ همچنین موارد دیگر همچون نفقه، حق ملاقات و حق تغذیه كودكان مورد تضییع قرار گرفته است. در نتیجه با یك دید كلی می‌توان چنین تحلیل نمود كه در مورد حقوق كودك نباید به حداقل اكتفا نمود بلكه باید به حد اعلی اندیشید و با آموزش والدین قبل و بعد از تولد و همچنین اصلاح قوانین موجود و تدوین قوانین جدید همراه با ضمانت اجرای قانونی لازم حقوق كودكان را تضمین نمود.

مهم‌ترین حقوق فرزندان پیش از تولد سه مورد است که عبارتند از :

1- حق حیات :بر همین اساس سقط جنین ـ بنابر رأی معتبر و برتر ـ مگر در موارد خیلی ضروری ـ حرام و نامشروع است. زمانی اسقاط آن مباح است که پزشک متخصص مطمئن باشد که بدون اسقاط جنین، مادر او تلف می‌شود.

2- مادر خوب :برای آن‌که فرزندان خوب و پرهیزکاری تربیت شوند، پدر لازم است همسر دیندار و با اخلاقی را انتخاب نماید همسری که در خانواده اهل دین و اخلاق، با کرامت و احترام پرورش یافته باشد. برخورداری از این صفات جزو مستحبات گزینش همسر است. رسول خدا فرموده‌اند: «به چهار دلیل زنان به همسری برگزیده می‌شوند: به خاطر مال و ثروت، نسب و خانواده، زیبایی، دینداری، شما دیندار و پرهیزکار را انتخاب کنید؛ زیرا سبب خیر و برکت خواهد بود.

3- محافظت از سلامت جنین : یکی از مواردی که لازم است مادران باردار به آن توجه کنند، مراقبت از جنین در دوران بارداری است که در صورت امکان چندین بار به پزشک متخصص (حتی‌الامکان پزشک زن) مراجعه نمایند و به دستورات غذایی و بهداشتی او عمل کنند و داروهایی را که پزشک تشخیص می‌دهد برای جنین زیان‌آور است مصرف ننمایند.

حقوق كودكان در دوران قبل از تولد مورد توجه كمتری قرار گرفته ولی در واقع دوران حساس و سرنوشت‌سازی است كه باید بیشترین توجه را به آن مبذول داشت، زیرا اگر والدین در این دوران به وظایف خود درست عمل نمایند می توانند اثر مثبتی در جنین و زندگی آینده كودك داشته باشند، تنها در اصل 21 قانون اساسی و برخی از مواد قانون مجازات اسلامی درباره سقط جنین دوران بارداری بحث گردیده است، در حالی كه در قانون مدنی می‌بایست برای این دوران و حتی دوران قبل از انعقاد نطفه وظایفی را در نظر بگیرد به طور مثال مرد و زن پس از طی دوره آموزش و داشتن صلاحیت لازم حق بچه‌دار شدن را دارا و توانایی تربیت كودك را داشته باشند. نكته مهم اینكه پدر و مادر طفل قبل از بچه‌دار شدن مطمئن باشند كه به هیچگونه بیماری واگیردار و مسری مبتلا نیستند چه بسا ممكن است با وجود بیماری، عدم آگاهی و سهل‌انگاری آنان كودك معلول و ناتوان متولد شود ؛ به همین علت پیشگیری و آموزش می‌تواند تا حدود زیادی حقوق كودكان را تضمین نماید.

مهم‌ترین زمان در دوران قبل از تولد دوران بارداری است. ما باید برای این دوران اهمیت خاصی قائل شویم زیرا جنین كودك در حال شكل‌گیری و بسیاری از صفات ژنتیكی پدر و مادر از قبیل ظاهر، اخلاق و موارد دیگر به فرزند منتقل می‌شود. اگر پدر و مادر این جنین در دوران بارداری به وظایف خود به نحو صحیح عمل ننمایند با خسارات جبران‌ناپذیری بعد از تولد فرزند مواجه خواهیم شد، به طور مثال استعمال مواد مخدر، مشروبات الكلی، حضور در اماكن ممنوعه و عدم رعایت بهداشت می‌تواند برای جنین و كودك مضر باشد. قوانین كشور باید طوری تدوین گردد كه این مرحله مهم زندگی را در نظر گرفته و به كمك كودك بیاید و او را مورد حمایت جدی قرار دهد. راه دیگری كه باز هم مورد تاكید است آموزش والدین قبل از بچه‌دار شدن است .

حقوق كودك در زمان قبل از تولد را می‌توان از منظر حقوق مادی و معنوی نیز تقسیم و تحلیل نمود. حقوق مادی كودك قبل از دوران تولد، نفقه و مخارج مربوط به نگهداری از جنین است. قانون مدنی در ماده 1199 قانون مدنی نفقه اولاد را برای پس از دوران تولد در نظر گرفته است كه نیاز به اصلاح دارد، زیرا برای جنین باید اهمیت خاصی قائل گردید و هزینه‌های مربوط به نگهداری، تغذیه، مراجعه به مراكز مشاوره و درمانی را تضمین نمود تا قابل مطالبه باشد. حقوق معنوی كودك در این دوران عبارت است از نگهداری از جنین به نحو مطلوب، عدم استفاده از مواد مخدر، مشروبات الكلی و عدم سوءرفتار نامطلوب كه رعایت موارد فوق می‌تواند اثر مستقیم در جنین داشته باشد. حتی بسیاری از كارشناسان مربوط تربیت طفل را از زمان قبل از انعقاد نطفه می‌دانند و معتقدند كه والدین باید آمادگی كامل برای حضور طفل را داشته باشند و تمام مواردی را كه پزشك مشاور برای نگهداری جنین تجویز نموده، رعایت نمایند.

متاسفانه برای این دوران وظایف و تكالیفی مشخص نشده است و اگر والدین برخلاف مصلحت جنین عمل نمایند هیچگونه ضمانت اجرایی وجود ندارد. جا دارد كه قانون‌گذار محترم در جهت حفظ حقوق كودكان به تدوین قانون مناسب در این زمینه مبادرت ورزد، همین‌طور خانواده‌هایی كه به سعادت فرزندان خود می‌اندیشند و نسبت به آینده آنان احساس مسئولیت می‌‌كنند باید برای طفل قبل از انعقاد نطفه و تولد برنامه‌ریزی نمایند. آنها می‌دانند كه مشكلات كودكان به خوراك، پوشاك و امور مادی محدود نمی‌شود بلكه مسائل دیگری همچون تربیت و اخلاق به مراتب مهم‌تر می‌باشد.

منابع: 1- عطایی، زهرا، حقوق كودك، انتشارات سامان دانش، چاپ اول، 1384

2- صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، جلد اول، نشر میزان، چاپ پنجم، 1385

3- نوگرا