تندیس می گیرند؛ اکران نمی شوند!

«من سینما را با ساخت فیلم کودک آغاز کردم. اما با توجه به اینکه ما در ایران چیزی به نام سینمای کودک نداریم و هر سال در آستانه جشنواره کودک چند صباحی از آن سخن می‌گوییم و بعد هم آن را فراموش می‌کنیم، نتوانستم در این حوزه ادامه مسیر دهم. وقتی فرصت اکران این فیلم‌ها وجود ندارد طبیعتاً من هم بعنوان کارگردان ترجیح می‌دهم فضای کاری‌ام را تغییر دهم و به سینمای بزرگسال رو بیاورم.» این درددل‌های یکی از کارگردانان سینمای کودک است که پس از ساخت دو فیلم در ژانر کودک و مواجهه با موانع اکران در این حوزه، عطای دغدغه‌ها و علایقش را به لقایش بخشید و برای ادامه مسیر ناگزیر از فراموش کردن دنیای پررنگ و لعاب کودکان شد. از این دست سینماگران کم نیستند اما شرح و تفسیر بیش از این، حکم همان «سخن‌گویی در چند صباح جشنواره» را می‌یابد و احتمالاً همچون نمونه‌های مشابه چندان محل تأثیر نخواهد بود. پس شرح مهجوری وامی‌گذاریم و برگزاری بیست و پنجمین جشنواره فیلم کودک را بهانه‌ای می‌گیریم برای بازخوانی فهرست برخی از فیلم‌های ناکام سینمای کودک در سال‌های اخیر؛ فیلم‌هایی که با دغدغه ساخته شده، در پنج دوره اخیر جشنواره کودک قدر دید‌ه و شاهد پرواز پروانه‌ها بوده‌اند، اما هنوز خود در آروزی پرواز در آسمان اکران‌اند و فرصت رویارویی با مخاطب را نیافته‌اند.

* دوره بیست و چهارم(1389)

جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان از نظر توفیق فیلم‌های برگزیده یکی از بهترین دوره‌های این رویداد محسوب می‌شود چه اینکه در همین یک سال گذشته فیلم‌هایی چون «دختران» (قاسم جعفری)، «شکارچی شنبه» (پرویز شیخ‌طادی)، «خواب‌های دنباله‌دار» (پوران درخشنده) و «راز دشت تاران»(هاتف علیمردانی – محمد لطفعلی) که در جشنواره قدر دیده و پروانه‌های زرین را صید کرده بودند موفق به ورود به چرخه اکران (هر چچند محدود) شدند. اما باز هم فهرست برگزیدگان خالی از ناکام نبود. «خانه امن است» ساخته ناصر رفائی که پروانه زرین بهترین فیلمنامه و بهترین کارگردانی را از جشنواره بیست و چهارم کسب کرد در کنار دو فیلم «علفزار» ساخته محمدعلی طالبی و دارنده پروانه زرین بهترین بازیگر دختر نوجوان و نیز فیلم «راز موفقیت» به کارگردانی عباس مرادیان و دارنده دیپلم افتخار کارگردانی و دیپلم افتخار و پروانه زرین بهترین بازیگر پسر نوجوان هنوز فرصت اکران عمومی نیافته‌اند. جالب اینکه فیلم «راز موفقیت» پروانه زرین ویژه منتخب تماشاگران را هم از جشنواره از آن خود کرده بود و می‌توانست با تکیه بر همین اقبال مخاطب خود را برای اکرانی موفق آماده کند. این آثار هنوز به مرحله ثبت قرار داد و اعلام زمان تقریبی اکران هم نرسیده‌اند.

* دوره بیست و سوم (1388)

اگر یک سال به عقب برویم و فهرست ناکامان جشنواره بیست و سوم را مرور کنیم بیشتر با قضاوت ابتدایی درباره دوره بیست و چهارم با نگارنده هم نظر خواهید شد. فیلم سینمایی «همبازی» ساخته غلامرضا رمضانی یکی از مهمترین ناکامان جشنواره بود. با این فیلم غلامرضا رمضانی ثابت کرد که در عدم توفیق فیلم‌ها کارگردانی بی‌رقیب است. چه اینکه پس از «قفل‌ساز»، «بازی» و «سبز کوچک» این چهارمین فیلم رمضانی محسوب می‌شود که به‌رغم بهره‌گیری از بازیگران مطرحی چون نیکی کریمی و حمید فرخ‌نژاد هنوز موفق به اکران نشده‌است. این در حالی است که داستان و فضای شاد فیلم می‌توانست متضمن اکران موفقی برای آن باشد. این فیلم در جشنواره کودک پروانه زرین بهترین کارگردانی را نصیب رمضانی کرد. «پرواز مرغابی‌ها» به کارگردانی علی شاه‌حاتمی هم شرایطی مشابه داشت. فیلم جایزه ویژه هیأت داوران جشنواره کودک همدان را از آن خود کرد و در نخستین نمایش خارجی خود در پانزدهمین دوره جشنواره فیلم کودک اشلینگل آلمان به روی پرده رفت. این فیلم برای نمایش در بخش رقابتی بیست و چهارمین دوره جشنواره فیلم سینه‌کید هلند هم پذیرفته شد اما به رغم تمام این توفیقات داخلی و خارجی فرصت اکران نیافته است. «كلانتری غیرانتفاعی» ساخته یدالله صمدی هم در دوره بیست و چهارم روی پرده رفت و با استقبال مخاطبان کودک مواجه شد اما در اکران عمومی چیزی جر حسرت نصیب کارگردانش نشد. از نکات جالب توجه فیلم حضور متفاوت امیرجعفری در آن است. فیلم که از محصولات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، پس از «شهرآشوب» دومین فیلم ناکام در اکران صمدی محسوب می‌شود. «مسیر عشق» بیژن شکرریز  که نخستین تجربه این کارگردان در سینمای محسوب می‌شود اما داستانی متفاوت از دیگر آثار داشت. حضور تلویزیون در مقام تهیه‌کننده فیلم سبب شد پس از دو سال انتظار فیلم بی‌هیچ مقدمه‌ای روانه آنتن شود تا دیگر هیچ امیدی به اکران عموم آن نباشد. این فیلم داستان ساده و سرراست مسافرت نوجوانی به کربلاست.

* دوره بیست و دوم (1387)

برای فیلم‌های حاضر در بیست و دومین جشنواره فیلم کودک هم شرایط چندان متفاوت نبوده‌است. «جعبه موسیقی» ساخته فرزاد موتمن شاید مهمترین فیلم این دوره بود که تا به امروز هم خبری از اکران عمومی آن نیست. فیلم داستان متفاوتی درباره مرگ و زندگی دارد و حضور رامبد جوان در نقش فرشته مرگ از ویژگی‌های آن محسوب می‌شود. تندیس زرین بهترین فیلمنامه جشنواره کودک همدان برای همین فیلم به مسعود احمدیان رسید و قرار بود بهمن‌ماه سال88 اکران شود اما نشد و پس از اعلام معاونت سینمایی مبنی‌بر ورود فیلم‌های مانده در صف اکران به شبکه نمایش‌خانگی نام این فیلم هم به فهرست گمانه‌زنی در این زمینه پیوست هر چند تهیه‌کننده آن اعلام کرد حتماً می‌خواهد آن را اکران کند. «هامون و دریا» ساخته ابراهیم فروزش دومین فیلم مهم اما ناکام این دوره بود. فروزش از فعال‌ترین سینماگران سینمای کودک است که تا کنون دو فیلم «هامون و دریا» و «زمانی برای دوست‌داشتن» (هر دو از تولیدات کانون پوروش فکری) را هم در صف اکران دارد. «هامون دریا» تاکنون نمایندگی سینمای ایران در جشنواره‌های معتبری چون کوالالامپور و توکیو را در کارنامه داشته است و از نگاه داوران جشنواره کودک همدان هم در چهار رشته کاندیدای دریافت جایزه شده بود. «زمزمه بودا» به کارگردانی حسین قاسمی‌جامی هم هرچند در جشنواره کاندیدای دریافت تندیس بهترین کارگردانی شناخته شد اما به رغم دریافت پروانه نمایش در مرداد ماه 87 هنوز فرصت اکران نیافته است. نکته جالب درباره این فیلم اینکه کارگردانش معتقد است: «از ابتدا هم این فیلم به قصد فروش ساخته نشد.»(!!) اگر فکر می‌کنید این ناکامی‌ها محدود به تولیدات بخش خصوصی است شابد جالب باشد به نمونه‌ای که تهیه‌کننده آن مرکز گسترش سینمای تجربی است اشاره کنیم. «مانا» شاخته علیرضا رزازی‌فر، بعنوان نخستین اثر سینمایی این کارگردان داستانی درباره بیماری ایدز آن هم در سنین کودکی و نوجوانی دارد. شاید همین داستان حساسیت‌برانگیز هم اندکی اکران آن را دچار تأخیر کرده‌است چه اینکه پیش‌تر و درشهریورماه 87 خبر از آماده شدن و اکران آن تا پایان همان سال مخابره شده بود اما هنوز هم فیلم رنگ پرده را به خود ندیده‌است.

* دوره بیست و یکم (1386)

«تصمیم كبرا» به کارگردانی سیروس حسن‌پور یکی از مهمترین ناکامان این دوره بوده‌است. این فیلم نمایندگی سینمای ایران در چندین جشنواره بین‌المللی را در کارنامه دارد و در مهمترین این حضورها توانست جایزه بهترین فیلم را از جشنواره سئول کسب کند. پروانه زرین و جایزه ویژه هیأت داوران از جشنواره فیلم کودک همدان و نیز جایزه ویژه هیأت داروان برای کارگردانی و بازیگری از جشنواره فیلم رشد، از افتخارات داخلی این فیلم محسوب می‌شود. در کنار این فیلم از حسن‌پور، غلامرضا رمضانی هم یکی از چهار فیلم کودک ناکام در اکرانش را در همین جشنواره رونمایی کرد. فیلم «قفل‌ساز» در جشنواره بیست و یکم فیلم کودک و نوجوان پروانه زرین بهترین فیلم و فیلمنامه را از آن خود کرد و هم زمان از جشنواره فیلم رشد جایزه ویژه هیأت داوران را کسب کرد. با این حال فیلم کماکان از مهمترین فیلم‌های اکران نشده سینمای کودک محسوب می‌شود. همانطور که پیشتر هم اشاره شد رمضانی پس از این فیلم دو فیلم کودک دیگر نیز ساخت که هنوز در صف اکران است.

* دوره بیستم (1384)

اگر تا به اینجای گزارش احساس کرده‌اید عجولانه خرده گیری کرده‌ایم و اگر چند سال بگذرد گره بخت این آثار در اکران گشوده خواهد شد سخت در اشتباهید؛ هرچند فضا برای امتداد این گزارش به سال‌های گذشته اندک است اما کافی است به این واقعیت دقت داشته باشید که همین فیلم‌های ناکام در دوره بیستم جشنواره فیلم کودک (که در سال 1384 برگزار شده‌است) تا به امروز نزدیک به 6 سال در انتظار این گره‌گشایی بوده‌اند اما هنوز فرجی حاصل نشده‌است. یکی از کارگردانان ناکام این دوره هم محمدعلی طالبی است. کارگردان فعالی که در همین جشنواره بیست و پنجم هم با فیلم «باد و مه» حضور دارد در سال 84 فیلم «سرخی سیب كال» را به جشنواره کودک ارائه کرده بود. این فیلم که درباره خودآزاری و خشونت علیه کودکان است، از محصولات شبکه اول سیما بود که در جشنواره فیلم کودک هم جایزه ویژه هیأت داوران و پروانه زرین کارگردانی را برای طالبی به همراه داشت. انیمیشن «جمشید و خورشید» ساخته بهروز یغماییان هم یکی از معدود تولیدات انیمیشنی سینمای ایران است که پس از توفیق در جشنواره کودک، از سال 87 تا به امروز بارها وعده اکران آن رسانه‌ای شده که آخرین این وعده‌ها 14 مهر 89 بوده‌است اما هنوز خبری از اکران آن نیست. صداپیشگی چهره‌های سرشناسی چون چنگیز جلیلوند، پرویز پرستویی، امین حیایی، ترانه علیدوستی، حبیب رضایی، رامبد جوان و ثریا قاسمی در این انیمیشن از برگ‌برنده‌های آن برای جذب مخاطب است. فیلم تاکنون در چندین جشنواره حضور یافته و در جشنواره کودک نیز دیپلم افتخار هیأت داوران را از آن خود کرد. «چوپان دروغگو» هم فیلم دیگری از کارنامه سیروس حسن‌پور در فهرست ناکامان اکران است. این اثر از فیلم‌های پرافتخار سینمای کودک محسوب می‌شود چراکه تا به امروز در جشنواره‌های مکزیک، شیکاگو، قاهره، اسپانیا و فنلاند نمایندگی سینمای ایران را عهده‌دار بوده‌است. در جشنواره کودک اصفهان نیز دیپلم افتخار بهترین کارگردانی و پروانه‌زرین بهترین بازیگری را از آن خود کرد. این فیلم در برنامه ویژه «زنگ سینما» که سال 84 قرار بود در سینماها اجرا شود هم جزو گزینه‌های اکران قرار گرفت اما طرح به سرانجام نرسید. بهروز شعیبی بازیگر جوانی که با بازی در نقش روحانی فیلم «طلا و مس» بیش از پیش شناخته شد، فیلم کودکی در کارنامه دارد که آ هم به دلیل ناکامی در اکران سر از شبکه نمایش خانگی درآورد. «باغ آلوچه» تنها فیلم کارنامه شعیبی در مقام کارگردان است که در جشنواره بیستم فیلم کودک دیپلم افتخار بهترین بازیگر کودک را از آن خود کرد. سال 88 و در روز جهانی کودک این فیلم در بوستان‌های تهران به نمایش درآمد و یک نوبت نیز روی آنتن تلویزیون رفته‌است.