طب ماهواره‌ای زیر سایه تبلیغات

امروزه تبلیغات در مفهوم عام آن در تمام تار و پود زندگی انسان ها و همه فعالیت های آنها رخنه كرده است. انسان معاصر از لحظة بیداری تا هنگام خواب، در هر كجا و به هر شیوه ای كه زندگی كند و به هر زبانی كه سخن بگوید، و به هر آنچه كه بیندیشد، و در هر موقعیتی كه باشد، مرد، زن، كودك، جوان و پیر، در معرض القائات دائمی فكری و در محاصرة انواع تبلیغات مثبت و کاذب قرار دارد. شرکت های تجاری چند ملیتی که دارای امکان استفاده از تکنولوژی ارتباطات جهانی هستند، سعی در یکسان سازی سلایق بین المللی دارند و تلاش می‌کنند که از نمادها و نشانه‌هایی در تبلیغات کالاهای خود استفاده کنند که یک برداشت واحد از آن بشود.

تبلیغات بخش اعظمی از برنامه های ماهواره ای را به خود اختصاص داده است (در بعضی موارد تا حدود 90 درصد) منتهی سمت و سوی تبلیغات شبکه های ماهواره ای بسته به مخاطبین آن و فرهنگ جامعة مورد هدف متفاوت است و در تمامی فرهنگها و جوامع یکسان نیست. همانطور که مستحضر هستید تبلیغات شبکه های فارسی زبان بیشتر بر حول محور محصولات و کالاهای جنسی، ترک اعتیاد، کاهش وزن، افزایش قد و چند موضوع دیگر می چرخد. امروزه طب ماهواره ای کم کم دارد یک رشته ای از پزشکی می شود. شما لابد جملاتی نظیر درمان قطعی سفیدی مو، افزایش قد، رفع چین و چروك پوست، درمان تضمینی لكهای صورت، درمان تضمینی اعتیاد، درمان تضمینی ناتوانی جنسی، و بسیاری جملات مشابه را به دفعات از كانالهای ماهواره ای شنیده اید.

به این در اصطلاح "طب ماهواره ای" می گویند. این طب از طریق ماهواره و توسط شبکه ای درهم تنیده از افراد مختلف که گاهاً در نقش پزشك ظاهر می شوند، ارائه می گردد. این طب، واقعی، علمی و آكادمیك نیست، بلكه طبی مبتذل، مبتنی بر دروغ گوئی و عوام فریبانه است. .بسیاری از افرادی که خود را پزشک معرفی می کنند، اگر هم پزشك باشند، از حوزة طبابت دور شده اند و به تجارت و برنامه سازی روی آورده اند و در برنامه ها و تبلیغات خود ادعاهایی را مطرح می كنند كه غیر واقعی، غیر علمی، فریبکارانه و بر خلاف موازین پزشكی است. این پزشکان را هم در اصطلاح "پزشک ماهواره ای" می گویند. واقعیت حاكی از آن است كه در بسیاری از موارد، سوابق علمی و تحصیلی پزشكان ماهواره ای نامعلوم است. مدارك تحصیلی، نوع تخصص، اسم دانشگاهی كه از آن فارغ التحصیل شده اند و محل کار را نمی توان در روی صفحة تلویزیون مشاهده كرد.

اصولاً نمی توان گفت که مشتریان طب ماهواره ای اكثراً افرادساده لوح هستند. گاهاً افراد به سرعت فریب تبلیغات را می خورند و كالایی را خریداری می كنند و با همان سرعت نیز آن را كنار می گذارند. البته فاجعه موقعی اتفاق حادث می شود که سلامتی انسانها به مخاطره می افتد. به عنوان مثال، بیماری مبتلا به دیابت است و تحت تأثیر تبلیغات ماهواره ای داروی اصلی دیابت یا همان انسولین را كنار می گذارد و به جای آن، فلان داروی مكمل را مدتها مصرف می کند و در این مدت دیابت وی کنترل نشده باقی می ماند و زمانی متوجه اشتباه خود می شود كه دیگر دیر شده است و دیابت عوارض تمام عیار خود را بجای گذاشته است. این از نتایج نسخه پیچی طب ماهواره ای و پشت صفحة تلویزیون است. فاجعه بزرگتر را ما از بیمارانی می شنویم كه از طریق ماهواره، با فلان جراح آشنا شده و به امید درمان و یا دست یابی به رویاهای خود، راهی یك كشور همسایه شده اند و تحت عمل جراحی قرار گرفته اند، تعداد قابل توجهی از آنها بعد از مراجعت به ایران یا دچار عوارض شدید شده اند و یا مشکلشان حل نشده است و اکنون نیز به پزشک مذکور دسترسی ندارند. نكتة بسیار مهم و در خور تأمل این است كه از طریق ماهواره، تلویزیون، رادیو، اینترنت و روزنامه و غیره نمی توان و نباید برای مخاطب نسخه نوشت. این همان کاری است که "طب ماهواره ای" انجام میدهد.

طب ماهواره ای عبارت از خود درمانی از طریق یك شماره تلفن همراه است كه روی صفحة تلویزیون دیده ایم و دریافت دارو توسط یك پیك موتوری است. باید به خاطر داشته باشیم اگر دچار عوارض آن دارو و یا آن دستگاه شویم، آیا می توانیم ردپای آن پیك موتوری یا آن شماره تلفن را پیدا كنیم؟ در اکثر موارد این تلفنها یا قطع است و یا واگذار شده اند. حجم انبوه تبلیغات روی دسته‌ای از محصولات متمرکز هستند که بیشترین عایدی اقتصادی را دارند ولی از نظر علمی پوچ است.

یكی از شگردهای مهم این رسانة نوین رواج فرهنگ بیماری زائی است. بیماری زائی یعنی تولید و ایجاد یک بیماری توسط یک عده افراد خبره که وجود خارجی ندارد. لطفاً به مثال زیر توجه کنید:

تبلیغ بدین مضمون شروع می شود: "معجزة قرن! دیگر نگران كوتاهی قد خود نباشید. با مصرف...... می توانید به قد دلخواه خود برسید، با مصرف فقط 45 روز بین 8 تا 10 سانت بلندتر می شوید" در ادامة تبلیغ فوق فردی در صفحه تلویزیون ظاهر شده و مطالب زیر را جهت اقناع بیننده با آب و تاب بیان می کند: "من قبلاً از كوتاهی قدم رنج می بردم بعد از مصرف این دارو توانستم به قد دلخواهم برسم و الان اعتماد به نفس زیادی دارم. من همیشه از اینكه قدم به وسایل خانه نمی رسید اذیت می شدم". شما به عمق حیله گری در این تبلیغ توجه کنید: هر کس دستش به وسایل خانه نرسد، قدش کوتاه است و باید اعتماد به نفس خود را از دست بدهد. این فرد چه کار باید بکند، وی لاجرم بایستی برای بدست آوردن اعتماد به نفس و حل مشکل بیماری موهوم خود، از داروی تبلیغ شده استفاده نماید.

البته اینکه بر همة داروهایی که از ماهواره تبلیغ می‌شوند خط بطلان بکشیم، تقریباً غیرممکن است و چه بسا یکی، دو تا از آن هزاران دارویی که هر روز از طریق برنامه‌های ماهواره‌ای فروخته می‌شوند، مشکل فردی را درمان کنند. اما نکته‌ای در این میان وجود دارد که هر کدام از ما پیش از پرداخت هزینه‌ای گزاف برای خرید این داروها و دستگاهها، باید به آن فکر کنیم و آن این است که شما مطمئنا پشیمان می‌شوید، چون شمار زیادی از مصرف‌کنندگان این داروها پشیمان هستند؛ اما پشیمانی آنها فقط به خاطر هزینه‌ای که پرداخته‌اند نیست بلکه گاها به خاطر عوارض خطیری است که مبتلا به آنها شده اند. به مثالهای زیر توجه فرمائید: خانم میانسالی پس از مصرف كرم های پوستی تقلبی ماهواره ای در دام یك پزشك قلابی می افتد، خانم جوانی با مصرف داروهای لاغر کنندة غیر استاندارد راهی بیمارستان می شود، دختر جوانی تحت تأثیر تبلیغات ماهواره ای پس از عمل جراحی بینی و مصرف بوتاکس، قربانی مواد تقلبی می شود ....  و بالاخره جوانی تحت تأثیر تبلیغات شبكه های ماهواره ای پس از مصرف داروی افزایش قد، دچار مسمومیت شدید شده و روانة بیمارستان می شود. این گول خوردنها در حالی اتفاق می افتند که پزشکان، متخصصان، مسئولین بهداشت و درمان کشور و حتی پلیس، همواره نسبت به این تبلیغات گمراه کننده و فریبنده هشدار داده اند. باید متذکر شد که تبلیغات ماهواره‌ای توانبخشی جنسی بیشتر از همه گمراه كننده هستند و سبب فریب مردم می‌شوند، به زبان دیگر می توان گفت که تبلیغات داروها و کالاهای جنسی در شبکه های ماهواره ای، قربانگاه زود باوران است.

حال چگونه می توان تأثیرپذیری تبلیغات ماهواره ای را بی اثر كرد و یا حداقل كاهش داد؟

فرهنگسازی و افزایش آگاهی های مردم شرط اول است

علیرضا كریمی، مدیركل دفتر تبلیغات و اطلاع‌رسانی معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با اشاره به افزایش شبكه‌های ماهواره‌ای از حدود 10 شبكه در سال‌های پیش به حدود 60 شبكه در سال‌های اخیر تصریح می‌كند: كسانی كه متصدی این شبكه‌ها هستند، تمام مردم كشور را بیمار فرض كرده‌اند و آنها را بر اساس نوع بیماری‌ها به گروه‌های مختلف تقسیم‌بندی كرده و برای همه این گروه‌ها برنامه دارند.

او ادامه می‌دهد: متاسفانه در كشور ما برخی افراد به سبب نا‌آگاهی به دلایل مختلف شبكه‌های ماهواره‌ای را مورد توجه قرار می‌دهند؛ رسانه‌های داخلی باید فرهنگسازی و روشنگری كنند تا مردم تصور نكنند كه مطالب پخش‌شده از این شبكه‌ها ،كارشناسی‌شده و علمی است.

وی، با اشاره به تخصصی‌بودن حوزه بهداشت و این‌كه تبلیغات در شبكه‌های ماهواره‌ای بدون مجوز است، تاكید می‌كند: طبق مكاتباتی كه با نیروی انتظامی و قوه‌قضاییه انجام داده‌ایم، با تبلیغاتی كه منبع داخلی داشته باشند، برخورد می‌كنیم.

به گفته او اگر ما نیازهای مردم را بخوبی پاسخ دهیم شبكه‌های ماهواره‌ای نمی‌توانند از خلأ موجود استفاده كنند و برای خود بازار داروهای تقلبی ترتیب دهند.

همچنین ایشان تصریح کردند که، وزارت ارشاد آماده است تا با موسسات خصوصی در جهت پاسخ به نیازهای بهداشتی مردم تعامل داشته باشد؛ نمونه‌اش دی‌وی‌دی‌هایی است كه با موضوعات بهداشتی و با تایید وزارتخانه‌های ارشاد و بهداشت در داروخانه‌ها توزیع شده است.

احتیاط، شرط عقل است

هرچند تاكنون اطلاع‌رسانی‌هایی درخصوص كذب‌بودن برخی از تبلیغات پزشكی شبكه‌های ماهواره‌ای انجام شده است و مسوولان نیز در پی راهكارهای عملی و اجرایی برای جلوگیری از این تبلیغات هستند، اما بهتر است همه شهروندان نسبت به این موضوع حساسیت لازم را داشته باشند.

داروها و محصولات بهداشتی در همه جای دنیا از داروخانه‌ها و مراكز معتبر تهیه می‌شود بنابراین شهروندان باید توجه داشته باشند كه اعتمادكردن به یك شماره تماس برای تهیه یك دارو یا محصول بهداشتی كه مانند یك شمشیر دولبه است، چندان عقلانی و درست به نظر نمی‌رسد. بنابراین بهتر است قبل از تهیه و استفاده از چنین محصولاتی كه مجوز رسمی ندارند، حتما با یك پزشك یا متخصص مربوط مشورت كنیم.