آماده سازی محیط کشت
دانش پژوهان عزیز، یکی از مهارت های بسیار پرکاربرد در انجام پروژه های زیست خصوصاً در پروژه مبارزه با میکروب ها،آماده سازی محیط کشت است که در ذیل به آن می پردازیم.
مقدمه
باکتریها مانند هر موجود زندهی دیگری نیاز به آب و مواد غذایی دارند تا زنده بمانند، رشد کنند و زیاد شوند. نیازهای اساسی غذایی میکروبها شامل منبعی برای املاح، کربن، نیتروژن، اکسیژن و آب است. باکتریها به دلیل اندازهی کوچکشان تنها قادرند مواد غذایی محلول را به درون سلولشان برده و به مولکولهای دیگر موردنیازشان تبدیل نمایند. باکتریها برای مصرف مواد غذایی غیرمحلول، ابتدا با ترشح آنزیمهای خاصی آنها را به مولکولهای کوچکتر میشکنند و سپس مورد مصرف قرار میدهند. بسیاری از مواد پیرامون ما بستر رشد باکتریها هستند.
امروزه شرکتهای بسیاری محیطکشتهای مصنوعی گوناگونی با هزینهی مناسب برای کشت باکتریها در آزمایشگاه تولید کردهاند. در عین حال میتوان با به کار بردن چند ماده و مخلوطکردن آنها به نسبتهای مختلف برخی محیطکشتها را آماده کرد. دستورکار آمادهسازی این محیطها در منابع گوناگون دستورکارهای آزمایشگاهی موجود است. شرکتها مواد خام ارزانقیمت مناسب را تغییر داده و به نسبتهای معین مخلوط میکنند و آنها را اغلب به صورت پودرهای آماده وارد بازار میکنند.
در شکل سمت راست پودر عصارهی مخمر و در سمت راست عصارهی گوشت را میبینید.
محیطکشتها یا به صورت مایع آماده میشوند یا نیمهجامد. محیطکشتهای نیمهجامد که به جامد معروفند در حقیقت شکل ژلهای دارند. آنها با حرارت در آب حل میشوند و با سردشدن اصطلاحاً میبندند. از آن جا که این محیطها نقطه ذوب پایینی دارند، اگر پس از بستن دوباره حرارت ببینند، آب میشوند.
محیطهای کشت میکروبی
محیطهای کشت بنا به نوع نیاز و هدف مصرفکننده با ترکیبات تشکیلدهندهی گوناگون تولید میشوند. برخی محیطکشتها مانند M9 بسیار ابتدایی بوده و تنها نیازهای اساسی میکروبهای کمنیاز را فراهم میکنند. برخی محیطکشتها پیچیده بوده و اجزای متعددی دارند و برای میکروبهای پرنیاز طراحی شدهاند. این محیطکشتها پرمصرفترین محیطکشت میباشند و از این جمله میتوان نوترینآگار و بلاد آگار را نام برد. برخی محیطکشتهای اندکی سادهتر هستند و از چند ترکیب معدود تشکیل شدهاند مانند لوریا-برتانی.
برخی محیطکشتها تنها امکان رشد میکروبهای خاصی را فراهم میکنند و انتخابیاند. برای مثال در محیطکشت سوربیتولمککانکیآگار تنها باکتریهای تجزیهکنندهی سوربیتول (نوعی قند به عنوان منبع هیدرات کربن) توانایی رشد دارند. برخی محیطها نیز افتراقی نامیده میشوند. این محیطها دارای معرفها و ترکیباتی هستند که باکتریهای خاصی را از دیگران تمییز میدهند. برای مثال در محیطکشت بلادآگار میتوان باکتریهای همولیزکننده (از بینبرندهی فاکتورهای خونی) را از دیگران تمییز داد. برای اهداف متنوع دیگری نیز انواع محیطکشتهای آماده وجود دارد که با مطالعهی منابع معرفی شده و جستوجوی بیشتر میتوانید از آنها آگاه شوید. در شکل زیر انواع محیطکشتهایی که در آزمایشهای میکروبی به کار برده میشوند را میبینید.
روش آمادهسازی محیط کشت مایع
اولین گام، وزنکردن مقدار لازم از پودر محیطکشت میباشد. این مقدار به دو فاکتور بستگی دارد: حجم نهایی محیطکشت موردنیاز و درصد استاندارد محیطکشت. باید بدانید که هر محیط کشت درصد استانداردی دارد که توسط شرکت تولیدکننده روی قوطی محصول درج شده است. بنابراین با درنظرگرفتن این درصد و دانستن حجم نهایی مورد نیاز، شما میتوانید تصمیم بگیرید که چه مقدار پودر لازم دارید. بنابراین: یک کاغذ با کنارههای صاف روی ترازو بگذارید و ترازو را صفر کنید. سپس مقدار لازم از پودر محیطکشت روی آن بریزید تا به وزن لازم شما برسد. دقت کنید که سطح کاغذ شما زیاد ناصاف نباشد تا ذرات پودر در آن گیر نکند. اگر ترازو قابلصفرکردن نیست، فراموش نکنید که وزن کاغذ را از وزن کل کم کنید تا وزن پودر را به دست بیاورید.
مثال: برای تهیهی 100 میلیلیتر محیطکشت نوترین مایع، 2 گرم از پودر آمادهی محیط کشت را وزن کنید. پودر روی کاغذ را با دقت در یک ارلن بریزید و به آن آب مقطر اضافه کنید تا حجم کل به 100 میلیلیتر برسد.
مخلوط را خوب به هم بزنید تا پودر کاملاً در آب حل شود. بیشتر باکتریها در pH بین 7-7/4 بهترین رشد را دارند. پس با کاغذ سنجش pH یا دستگاه pH-سنج، مقدار pH را اندازه بگیرید. با اسیدکلریدریک (برای کاهش pH) یا سود قلیایی (برای افزایش pH) تنظیم کنید که pH محیطکشتتان بین 7-7/4 باشد.
محیطکشت مایع را بسته به حجم موردنیاز در لولهی آزمایش (حجم کمتر از 10 میلیلیتر) و یا ارلن (حجم بالای 10 میلیلیتر) آماده میکنند. اگر چند لولهی حاوی 5 میلیلیتر محیطکشت لازم دارید میتوانید بسته به تعداد لولههای موردنیازتان مقدار بیشتری محیطکشت آماده کنید و بعد از تنظیم pH، آن را درون لولهها به مقدار 5 میلیلیتری یا 10 میلیلیتری تقسیم کنید. سپس درِ لولهها را با پنبه و فویل آلومینیومی بپوشانید و سپس آن را در اتوکلاو استریل کنید. در صورت نبودن اتوکلاو میتوانید از جوشاندن برای از بین بردن آلودگیهای میکروبی استفاده کنید اما در این حالت از درجهی اطمینان کاسته میشود، زیرا میکروبهای مقاوم و اسپورها در دمای 100 درجهی سانتیگراد از بین نمیروند. پس از سردشدن محیطها میتوانید از آنها برای کشتدادن استفاده کنید.
روش آمادهسازی محیط کشت جامد
پودر محیطکشت را به مقدار لازم وزن کنید و در حجم کل آب در نظر گرفته شده حل نمایید و pH آن را تنظیم کنید. روش محاسبهی مقدار پودر در مورد محیطکشت مایع و جامد یکسان است. در مواردی که کاربرد محیطکشت، مشاهدهی حرکت باکتری خواهد بود، از درصد کمتری پودر آگار استفاده میشود.
محیطکشتهای جامد دارای آگار هستند که به آنها ویژگی ژلهای میدهد. آگار در دمای 94 درجهی سانتیگراد حل میشود و معمولاً در دمای زیر 40 درجه شروع به بستن میکند. بر همین اساس ارلن را روی حرارت غیرمستقیم (شعلهی گاز با سهپایه و توری یا حمام آبگرم) بگذارید و منتظر بمانید تا جوش بیاید. پس از جوشیدن به مدت دو دقیقه و شفافشدن کامل محیطکشت، با دستگیره آن را از روی شعله بردارید و کنار شعله قرار دهید تا سرد شود. از پنبه یا گاز استریل برای پوشاندن درِ آن استفاده کنید و ارلن را از شعاع 20 سانتیمتری شعله خارج نکنید تا محیطکشت شما عاری از میکروب بماند.
محیطکشت باید پس از سردشدن کافی و پیش از بستن آگار، پخش شود. در فاصلهی سردشدن محیط، پلیتهای پلاستیکی یا شیشهای استریل را اطراف شعلهی گاز بچینید.
سپس درِ پلیتها را تکتک کنار شعله نیمهباز کنید و محتوای ارلن را درون هر پلیت به ارتفاع 0/5 سانتیمتر بریزید و درِ آنها را بگذارید. در این مرحله وقفه ایجاد نکنید، زیرا محیطکشت شما در فاصلهی کوتاهی سرد شده و به صورت جامد در میآید. دقت کنید که محیطکشت کاملاً در کف پلیت پخش شود. روش اشتباه را در شکل زیر مشاهده میکنید.
منابع بیشتر:
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان،تهیه: مریم علویه یزدان پرست
تنظیم: نسرین صادقی