در حریم ولایت

ابن شهر آشوب دانشمند بزرگ شیعی 1

سرآغاز

دانشمند بلند آوازه شیعه ((ابن شهر آشوب )) یكى از بزرگمردان تاریخ است كه زندگى و آثارش سراسر درس عبرت ، معنویت ، شور و شوق و الگوى ایمان و تلاش است .

او در طول زندگى پربار خویش همواره در راه احیاى مكتب انسان پرور اهل بیت علیهم السلام و رشد و استحكام حوزه هاى علوم اسلامى كوشش ‍ فروانى از خودشان نشان داد. دانشمندى كه در تمام علوم اسلامى مقامى بس بلند به دست آورد و در تربیت شاگرد و تحقیق و تصنیف تا واپسین لحظات زندگى تلاش كرد. حال زندگى او را به اختصار مرور مى كنیم .

میلاد

ابو عبدالله محمد بن على بن شهر آشوب سروى مازندرانى معروف به رشید الدین از عالمان بزرگ و معروف شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل ششم هجرى است .

این فقیه فرزانه در جمادى الثانى سال 488 ق . (و به قولى 489 ق .) (289)به دنیا آمد. (290) از اینكه به ((شهر آشوب ))، پدرش ، جدش نسبت ((سرورى )) (291)داده اند، بر مى آید كه اصل این خاندان بزرگ از سارى مازندرانى بوده است ، اما درباره تولد خود وى كه آباد در سارى بوده یا بغداد، نمى توان به یقیقن اظهار نظر كرد. (292)البته بعضى از محققان تولد ((این شهر آشوب )) در بغداد را ترجیح داده اند. (293)

جد او شیخ شهر آشوب بن كیاكى ، دانشمندان بزرگ شیعه و از مردم سارى بود كه در گروه شاگردان نامى و ممتاز شیخ طوسى (متوفى 460 ق .) به شمار مى رفت . (294)

پدرش شیخ على فرزند شیخ شهر آشوب نیز از فقیهان و محدثان فاضل و از دانشمندان بزرگ شیعه محسوب مى شد (295) كه در تربیت فرزند خویش از جان و دل تلاش كرد.

شكوفایى

محمد رفته رفته همچون دیگر كودكان همسن و سال خود رشد مى كرد و بزرگ مى شد، اما فرقى كه با دیگران داشت این بود كه در دامن خانواده اى روحانى ، دانش پرور و تربیت شناس پرورش مى یافت . او چون به هشت سالگى رسید تمام قرآن را حفظ كرده بود و از این به بعد او را ((حفظ)) (حافظ قرآن ) لقب دادند. (296)

این شهر آشوب بعد از فراگیرى قرآن و دروس مقدماتى و ادبى به تحصیل علوم و معارف دینى مثل فقه و اصول ، حدیث ، رجال ، كلام و تفسیر پرداخت .

آغاز و انجام تحصیلات عالى او دقیقا معلوم نیست ، اما همین قدر معلوم است كه در نزد پدر و جدش و بزرگانى چون شیخ طوسى ، عبدالواحد آمدى و قطب الدین راوندى سطوح عالى علم و ادب را گذراند ولى از آنجا كه آن بزرگان هر یك در شهر و دیارى دور از هم زندگى مى كردند به این نتیجه مى رسیم كه ابن شهر آشوب در راه كسب علم و معرفت و براى استفاده از محضر دانشوران بزرگ شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجرى سالها از این شهر به آن شهر و از این دیار در حال مهاجرت و گشت و گذار بوده است .

اساتید

1 - شیخ شهر آشوب ( جد بزرگوار وى ) (297)

2 - شیخ على (پدر دانشمندش ) (298)

3 - واعظ نیشابورى (299)(متوفاى 508 ق .) معروف به ((صاحب روضة الواعظین )) و ((فتال نیشابورى )). این عالم بزرگ شیعه را در سال 508 ق . در شهر نیشابور به شهادت رساندند.

4 - شیخ ابو على فضل بن حسن طبرسى (متوفى 548 ق .) مفسر بلند آوازه شیعه هجرى است (300) كه دارى تاءلیفات زیادى چون : تفسیر مجمع البیان و جوامع الجامع ، اعلام الورى و... مى باشد.

5 - ابو منصور طبرسى ، نویسنده كتاب رجالى خود ((معالم العلماء)) به بزرگى از او یاد كرده و درباره آثارش مى نویسد:

((استادم احمد بن ابى طالب ، كتابهاى مختلفى دارد از جمله : الكافى در فقه و...)) (301)

6 - ((قاضى سید ناصح الدین آمدى (متوفى 550 ق .) صاحب كتاب ارزنده ((غررالحكم و دررالكلم ))(302)

7 - ابوالفتوح رازى (متوفى 522 ق .) (303) از علماى بزرگ عصر خود و از اساتید عصر خود بود كه داراى كتاب معروفى به نام ((النفض )) مى باشد. (304)

9- سید ضیاء الدین فضل الله راوندى كاشانى (متوفاى 562 ق .) (305)

10 - قطب الدین راوندى (متوفاى 573 ق .)

11 - ابوالحسن على بن ابى القاسم بیهقى ، معروف به ابن قندى 565 ق .) او مورخ شهیر خطه دانش پرور سبزوار و خراسان و یكى از علماى بزرگ شیعه در قرن ششم هجرى است . (306)

ابن شهر آشوب همچنین در محضر گروهى از علماى اهل سنت نیز تحصیل كرده است كه مشهورترین آنها عبارتند از:

1 - ابوعبدالله محمد بن احمد نطنزى ، مؤ لف كتاب ((الخصائص العلویه على سائر البریه )) (307)

2 - جارالله زمحشرى معتزلى (متوفاى 538 ق .) ابن شهر آشوب در نزد او كتاب ((تفسیر كشاف )) و ((ربیع الابرار)) و ((الفایق فى غریب الحدیث )) را كه همه از تاءلیفات خود زمحشرى است ، خوانده و از این استاد اجازه نقل روایات آن كتابها را نیز گرفته است . (308)

موفقیت

ابن شهر آشوب پس از سالیانى اقامت در حوزه هاى علمیه ایران و استفاده از محضر دانشمندان و اساتید بزرگ و مسافرتهاى علمى در سرزمینهاى مختلف ایران (مازنداران ، مشهد مقدس ، نیشابور، سبزوار، رى ، كاشان ، اصفهان و همدان ) در سال 547 ق . با كوله بارى از دانش و معنویت از شهر همدان به بغداد عزیمت كرد. (309)وى در بغداد كه پایتخت بنى عباس و مشهورترین مركز علوم اسلامى آن روزگار بود و دانشمندان زیادى در آن علوم و فنون مختلف پرداخت و هم در آن رشته ها كتابها نوشت . (310)

ابن شهر آشوب از همان سالهاى جوانى كه در ایران و عراق مشغول تحصیل بود، تدریس هم مى كرد. ((وى هر علمى از علوم اسلامى را كه به حد كمال دارا بود، شروع به تدریس آن علم مى كرد.)) (311)

با اینكه در زمان ابن شهر آشوب دانشمندان عالمان بزرگى وجود داشتند كه مورد احترام مردم و از جایگاه ویژه اى برخوردار بودند، در این میان ابن شهر آشوب امتیاز و بر جستگى خاص داشت و مقام علمى و موفقیت او از دیگران نمایان تر بود. او به هر شهرى از ممالك اسلامى كه حوزه علمیه داشت ، مى رفت در رأس آنان قرار مى گرفت و كار تدریس و بحث و پرورش ‍ شاگران را به صورت جدى و چشم گیرترى آغاز مى كرد.

شاگردان

وى زمانى كه در شهرهاى بغداد، حله و موصل مى زیست و در اواخر عمر كه در شهر حلب اقامت داشت و در دیگر شهرهاى اسلامى ، شاگردان زیادى تربیت كرد كه از میان به افراد مى توان اشاره كرد:

1 - علامه سید محمد بن زهره حلبى (متوفاى پس از 585 ق .)

2 - شیخ جمال الدین ابوالحسن على بن شعره حلى جامعانى (متوفاى 581)

3 - شیخ تاج الدین حسن بن محمد سوارى

5 - یحیى بن ابى طى حلبى

6 - سید كمال الدین حیدر حسینى

ابن شهر آشوب یكى از اساتید علم و حدیث و اجازه نقل حدیث بوده است . وى از اساتید خویش اجازه نقل روایت داشته و از آنها روایت مى كرده است .

 از جمله ایشان : شیخ ابومنصور طبرسى ، محدث شیخ على ابن شهر آشوب ، شیخ شهر آشوب ، شیخ ابوعلى فضل بن حسن طبرسى (صاحب تفسیر ((مجمع البیان )) )، شیخ جمال الدین ابوالفتوح رازى ، قطب الدین راوندى و... مى باشند.

هجرت

اوائل دوران خلفت مشتضیئى (547 - 566) ابن شهر آشوب در بغداد بود و مشتضیئى در تقویت افكار و گسترش عقاید و اقتدار علماى حنبلى سعى و كوشش مى نمود.

رفته رفته فعالیتهاى چشمگیر ابن شهر آشوب از سوى مخالفان نادیده انگاشته مى شد و او را تضعیف مى كردند. از این رو بغداد دیگر مكان مناسبى براى ارائه فعالیت ابن شهر آشوب نبود. وى بغداد را به قصد شهر تاریخى و عالم پرور حله ترك كرد و به آن دیار مهاجرت نمود.

 ابن شهر آشوب در سال 567 ق . كرسى درس خود را در حله رونق بخشید و شروع به تدریس و تربیت شاگرد نمود و پس از سالیان دراز، حله را ترك كرد و به شهر موصل رفت و پس از اقامت زیادى در موصل سرانجام به شهر حلب (شهر ستارگان ) هجرت كرد.

نویسنده روضات الجنات مى گوید:

((علت انتقال ابن شهر آشوب از عراق به شهر حلب آن بود كه شهرستان مزبور در آن روزگار مجمع رجال و بزرگان بوده و مردم آنجا هم عموما با امامى مذهبان بخوبى رفتار مى كرده و به مناسبت اینكه شهرستان حلب تحت نظر آل حمدان بود كه امامى مذهب بوده اند... نسبت به علماى شیعه احترام مى كردند.)) (312)

نویسنده: محمد رحیم بیگ محمدى اندیان

تهیه و تنظیم: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان

منبع :گلشن ابرار  جلد اول