تربیت نسل جوان از نگاه امام رضا علیه السلام

1- احترام

احترام به شخصیت, نیاز اساسى و طبیعى یك جوان مى باشد. او همچنانكه به آب و غذا نیازمند است, همانطور براى ارضاى حس خویشتن دوستى, تشخص طلبى و افتخار به شخصیت خود نیاز به احترام و محبت والدین و مربیان دارد.

امام رضا(ع) در اظهار دوستى به دیگران مى فرماید:

آرى احترام به دیگران از جمله به نوجوانان و جوانان روشى پسندیده و موافق با فطرت آنهاست زیرا, آنان از احترام لذت مى برند و به احترام كننده ى خویش علاقه مند مى شوند.

توجه به نظرات آنان, مشورت با آنان, سلام كردن به آنان, هدیه دادن, تشویق و تشكر از فعالیت هاى مثبت آنان از جلوه هاى احترام و محبت به آنان مى باشد. اگر آنان مورد احترام باشند از فرامین والدین كمتر سرپیچى مى كنند و در یك كلام, احترام به نسل جوان یكى از قویترین عوامل جذب آنان مى باشد و در مقابل, توهین به شخصیت آنان كینه آور و نفرت انگیز خواهد بود.

امام رضا(ع) مى فرماید:

بنابراین در پرتو احترام به نوجوان مى توان نكات مهم تربیتى و اخلاقى را به وى منتقل نمود. همچنین حلیم بودن, سكوت و چشم پوشى از رفتار تند و گفتار خشن نوجوانان كه حاكى از بحران بلوغ و عدم كنترل اخلاق و رفتار در آن دوران مى باشد ـ و عفو خطاهاى نوجوانان مى تواند محبت والدین را در دل آنان افزایش دهد.

حضرت على بن موسى الرضا(ع) فرمود:

2- توجه به سخنان و خواسته هاى جوانان

اگر به سخنان و خواسته هاى فرزندانمان توجه كنیم, مطمئنا روابط نزدیكترى با آنان خواهیم داشت و با آنان همانند یك دوست, همدل و همراز شده و بسیارى از دلخورىها و ناراحتى هایشان را برطرف خواهیم نمود. ابراهیم بن عباس یكى از همراهان امام هشتم(ع) مى گوید:

ندیدم كه آن حضرت سخن دیگرى را قطع كند, آن حضرت صبر مى كرد تا سخنانش به پایان برسد و هیچگاه خواسته هاى كسى را كه قادر به انجام آن بود رد نمى كرد.

3- انس با قرآن

اگر نسل جدید را با قرآن آشنا كنیم و آیات و مفاهیم آن را به صورت اندیشه هاى پویا در افكار فرزندانمان در آوریم, در آینده نسلى متدین, پاكیزه, هم دل, متفكر و آینده نگر خواهیم داشت. و جامعه اى كه افراد و كارگزاران آن از چنین نسلى تشكیل یابد, در تمام زمینه ها موفق خواهد بود; چرا كه ترقى و توسعه و استقلال یك جامعه در گرو داشتن افرادى تربیت یافته در مكتب قرآن, متدین و امین است. جوانانى كه با قرآن و آیات آن مإنوس باشند, و در مواقع حساس و سرنوشت ساز زندگى, پیام هاى دل نواز آنرا زمزمه كرده و به آنها گوش جان بسپارند, زندگى آرام و همراه با آسایش و موفقیت خواهند داشت و از بحران هاى روحى و روانى با سربلندى بیرون خواهند آمد.

ابراهیم بن عباس در مورد انس امام رضا(ع) با قرآن مجید مى گوید:

تإثیر آیات قرآن در زندگى یك جوان

فضیل بن عیاض فردى است كه در ابتدا دزد و شخص فاسقى بود. او در كار خویش, چنان اقتدارى داشت كه فاصله ابیورد و سرخس را ناامن كرده بود. اما با همه ى آلودگى ها چون ذاتا شایستگى داشت, در اثر تحولات درونى, تمام گناهان را كنار گذاشت, توبه ى واقعى كرده و یكى از بزرگان عرفا شد و تعدادى انسان صالح تربیت كرد.

در مورد علت توبه ى او نوشته اند كه وى, در همان ایام جوانى, عاشق دخترى شد و نیمه شب به قصد ربودن او هنگامى كه از دیوار خانه ى دختر, بالا رفت و بالاى دیوار قرار گرفت, اتفاقا در آن هنگام نواى دلنشین قرآن بگوشش رسید كه در همسایگى آن خانه قرائت مى شد چنانكه صداى قرآن بگوش فضیل مى رسید. او وقتى دقت كرد, شنید كه این آیه را مى خواند:

آیا وقت آن نرسیده كه مدعیان ایمان, قلبشان براى خدا نرم و خاشع شود؟

هنگامى كه این جمله را در بالاى دیوار شنید, گویى به خود او وحى مى شد, همانجا گفت: خدایا چرا؟! وقتش رسیده است, الان هم وقت آن است. از دیوار پائین آمد و بعد از آن, دزدى, شراب و قمار و صفات زشت را كنار گذاشت و از تمام آلودگى ها توبه كرده از همه به سوى خدا هجرت كرد, از همه دورى گزید, تا حدى كه براى او مقدور بود, اموال مردم را به صاحبانشان پس داد, حقوق الهى را ادا كرد و ملقب به ((شیخ العزم)) گردید.

4-پرورش صفات اخلاقى

جوان عاشق افتخار به شخصیت خویش است, چرا كه او روى غریزه ى حب ذات خودش را دوست دارد اما باید این غریزه ى فطرى را با آموزش صفات عالى اخلاقى تعدیل نمود. یكى از راه هاى پرورش صفات اخلاقى در وجود فرزندان ارائه ى الگوهاى مجسم و بى عیب و نقص است. در اینجا نمونه هایى از سیره ى رضوى(ع) را به عنوان الگو و براى تقویت سجایاى اخلاقى جوانان مى خوانیم:

الف) كمك به دیگران

روزى حضرت رضا(ع) وارد حمام شد. شخصى كه آن حضرت را نمى شناخت از وى در خواست نمود كه به بدنش كیسه بكشد. امام پذیرفته و مشغول كیسه كشى شد. هنگامى كه حاضران در حمام حضرت را به آن مرد معرفى نمودند, او در نهایت شرمندگى از امام(ع) پوزش خواسته و ملتمسانه از حضرت در خواست نمود كه از ادامه ى كار دست بكشد. اما حضرت رضا(ع) نپذیرفته, دل او را آرام نموده و به كار خود ادامه داد.

ب) امر به معروف و نهى از منكر

روزى غلامان آن حضرت میوه اى را نیم خورده بیرون انداخته بودند امام رضا(ع) ناراحت شده و به آنان فرمود:

ان كنتم استغنیتم فان اناسا لم یستغنوا, اطعموه من یحتاج الیه9; اگر شما سیر شده اید و به آن نیازى ندارید, عده اى از مردم به این میوه محتاج اند آنرا به كسانى كه نیاز دارند بدهید.

ج)تواضع و فروتنى

یك جوان مسلمان در برخوردهاى روزانه ى خویش اصل تواضع و فروتنى را مراعات مى كند, او هیچگاه خود را برتر از دیگران نمى داند و از فخر فروشى و تكبر بیزار است. هیچگاه ارزش هاى ظاهرى و مادى مانند رتبه ى بلند خانوادگى, ثروتمندى, ریاست و جاه و جلال خانواده را ملاك تفاخر و خود پسندى قرار نمى دهد. امام رضا(ع) در سیره ى تربیتى خویش این اصل را همیشه مدنظر داشت.

مردى از اهل بلخ مى گوید:

در سفر كه على بن موسى الرضا(ع) به خراسان مى رفت من با آن حضرت بودم. روزى در كنار سفره ى خود تمام نوكرها و غلامان سیاه و سفید را براى صرف غذا جمع كرد. عرض كردم: بهتر بود براى غلامان و نوكرها سفره ى جداگانه اى مى گستردند. فرمود: آرام باش, خداى همه ى ما یكى است, مادر و پدر همه ى یكى است, پاداش و كیفر هر كس به چگونگى رفتار و عمل بستگى دارد.

بخش حریم رضوی