تبیان، دستیار زندگی
اولین‌ قانون‌ اساسی‌ در سال‌ 1285 هجری‌ شمسی‌ همگام‌ با نهضت‌ مشروطه‌خواهی‌ نوشته‌ شد. متن‌ اولیه‌ قانون‌ اساسی‌ دارای‌ 51 اصل‌ بود و به‌ وسیلة‌ صدراعظم‌ وقت‌ و چند نفر رجال‌ آن‌ عصر كه‌ طرفدار اقتدار و سلطة‌ بی‌حد و حصر مقام‌ سلطنت‌ بودند و تعدادی از نما
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جایگاه زن در قانون اساسی


اولین‌ قانون‌ اساسی‌ در سال‌ 1285 هجری‌ شمسی‌ همگام‌ با نهضت‌ مشروطه‌خواهی‌ نوشته‌ شد. متن‌ اولیه‌ قانون‌ اساسی‌ دارای‌ 51 اصل‌ بود و به‌ وسیلة‌ صدراعظم‌ وقت‌ و چند نفر رجال‌ آن‌ عصر كه‌ طرفدار اقتدار و سلطة‌ بی‌حد و حصر مقام‌ سلطنت‌ بودند و تعدادی از نمایندگان‌ دورة‌ اول‌ مجلس‌ كه‌ از حكومت‌ ملی‌ و حقوق‌ ملت‌ جانبداری‌ می‌كردند و چند نفر از مترجمین‌ قوانین‌ اساسی‌ دیگر كشورها، تدوین‌ گردید و به‌ امضای‌ مشیرالدوله‌ صدراعظم‌ وقت‌، محمد علی‌ میرزا ولیعهد و مظفرالدین‌ شاه‌ رسید.

زن

گرچه‌ تلاش‌ تدوین‌كنندگان‌، وضع‌ قانونی‌ جامع‌ و مفید به‌ حال‌ ملت‌ بود. اما در هر حال‌ این‌ قانون‌ بری‌ از نقص‌ نبود. گروهی‌ موانع‌ تدوین‌ قانون‌ اساسی‌ جامع‌ را مقید بودن‌ به‌ مقررات‌ مذهبی‌، مقاومت‌ شدید طرفداران‌ استبداد و حكومت‌ مطلقه‌، عدم‌ رشد ملی‌ اكثریت‌ مردم‌ برای‌ قبول‌ حكومت‌ ملی‌ قانون‌ اساسی‌، سیاست‌ و اعمال‌ نفوذ استعمار بیگانه‌ و پیشنهادات‌ انجمنهای‌ سرّی‌ می‌دانستند. در هر حال‌ قانون‌ اساسی‌ در سال‌ 1285 به‌ تصویب‌ رسید و متمم‌ آن‌ نیز مشتمل‌ بر صد و هفت‌ اصل‌ در سال‌ 1286 تصویب‌ گردید و بعداً مشمول‌ اصلاحاتی‌ شد. این‌ قانون‌ در مورد نمایندگی‌ زنان‌ در مجلس‌ سنا، شورای‌ ملی‌ و مأموریتهای‌ سیاسی‌ ساكت‌ بود و رسیدن‌ به‌ مقام‌ سلطنت‌ را صرفاً حق‌ مرد شناخته‌ بود.

با از بین‌ رفتن‌ حكومت‌ شاهنشاهی‌ و استقرار نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌، ضرورت‌ قانونی‌ مبیّن‌ نهادهای‌ فرهنگی‌، اجتماعی‌، سیاسی‌ و اقتصادی‌ جامعه‌ ایران‌ و تعیین‌ كنندة‌ ارزشهای‌ الهی‌ و حاكمیت‌ قوانین‌ و نیل‌ به‌ استقلال‌ در زمینه‌های‌ مختلف‌ و حافظ‌ حقوق‌ همة‌ اقشار كشور، وجود داشت‌. قانون‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ تبلور تمام‌ انگیزه‌ها و اهداف‌ و شعارهای‌ صاحبان‌ مذهب‌ و تنها سند مبین‌ اصالت‌ این‌ انگیزه‌ها و شعارهاست‌ و حاصل‌ پیامهای‌ قائد عظیم‌الشأن‌ جهان‌ اسلام‌، امام‌ خمینی‌ (ره‌) می‌باشد. چنان‌ كه‌ در زمان‌ تدوین‌ این‌ قانون‌ فرمودند: «قانون‌ اساسی‌ باید: 1ـ حافظ‌ و حامی‌ حقوق‌ و مصالح‌ تمام‌ قشرهای‌ ملت‌ و دور از تبعیضهای‌ ناروا باشد 2ـ پیش‌بینی‌ نیازها و منافع‌ نسلهای‌ آینده‌ باید چنان‌ باشد كه‌ مدّ نظر شارع‌ مقدس‌ اسلام‌ است‌. 3ـ صراحت‌ و روشنی‌ داشته‌ باشد. 4ـ صلاحیت‌ نمونه‌ و راهنما قرار گرفتن‌ برای‌ دیگر نهضتهای‌ اسلامی‌ را داشته‌ باشد.» بررسی‌ نهایی‌ قانون‌ اساسی‌ در 28 مرداد ماه‌ 1358 با حضور 73 نماینده‌ مجلس‌ خبرگان‌ و 67 جلسه‌ علنی‌ در طی‌ مدت‌ سه‌ ماه‌ انجام‌ شد.

 جای‌ گرفتن‌ عنوان‌ زن‌ در مقدمه‌ و متن‌ قانون‌ اساسی‌ بیانگر اهمیت‌ و نگرش‌ ارزشی‌ تدوین‌‌كنندگان‌ این‌ قانون‌ به‌ نقش‌ زن‌ و مسئولیتهای‌ خطیر اوست‌. به‌ ویژه‌ با استناد به‌ آیات‌ زیر:

 «وَ مِنْ آیاتِهِ اَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ اَنفُسِكُم‌ اَزْواجاً لِتَسْكُنوا اِلیْها وَ جَعَلَ بَیْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمةً اِنَّ فی‌ ذ'لِكَ لَآیاتٍ لِقُومٍ یَتَفَكَّروُن‌» (سورة‌ روم‌ آیه‌ 21)

 «مَنْ عَمِلَ صالحاً مِنْ ذَكَرٍ اَوْ ا‌ُنثی و ه ‍ ُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیوةً طیِّبَةً وَ لَنَجْزِینَّهُمْ اَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ ما كان ‍ ُوا یَعْمَلوُن‌» (سورة‌ نحل‌ آیه‌ 97)

«وَالْمُطَلَّقاتُ یَتَربَّصْنَ باَنْفُسِهِنَّ ثَل?ثةَ قُروءٍ وَ لا یَحِلُّ لَهُنَّ اَنْ یَكْتُمْنَ ما خَلَقَ الله‌ُ فی‌ اَرْحاِمهِنَّ اِنْ كُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللهِ وَالْیومِ الاخِر وَ بُعُلولَتُهُنَّ اَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فی‌ ذ'لِكَ اِنْ اَرادُوا اِصْلاحاً وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی‌ عَلَیْهِنَّ بِالْمَعرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللهُ عَزیزٌ حَكیمٌ». (سورة‌ بقره‌ آیه‌ 228)

 درمقدمه قانون اساسی موقعیت زن در جمهوری اسلامی این چنین تعیین شده است:

"در ایجاد بنیادهای اجتماعی اسلامی، نیروهای انسانی که تاکنون در خدمت استثمار همه جانبه خارجی بودند هویت اصلی و حقوق انسانی خود را باز می یابند و در این بازیابی طبیعی است که زنان به دلیل ستم بیشتری که تا کنون از نظام طاغوتی متحمل شده اند استیفای حقوق آنان بیشتر خواهد بود. خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظائف حکومت اسلامی است، زن در چنین برداشتی از واحد خانواده از حالت (شیئی بودن) و یا (ابزار کار بودن) در خدمت اشاعه مصرف زدگی و استثمار خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پرارج مادری در پرورش انسانهای مکتبی پیش آهنگ و خود همرزم مردان در میدانهای فعال حیات می باشد و در نتیجه پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود."

حقوق زن

مطابق با اصل بیستم قانون اساسی ؛ " همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسان ، سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند " به این ترتیب اصول قانون اساسی ، مردان و زنان را به طور مشترک و یکسان مد نظر قرار داده و اصل بیستم هم بر همین موضوع تاکید نموده است .

علاوه بر آن ، اصل 21 قانون اساسی ، توجه ویژه ای را به مسائل زنان معطوف نموده است .

براساس این اصل " دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد :

1- ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او .

2- حمایت مادران بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند و حمایت از کودکان بی سرپرست .

3- ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده .

4- ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی سرپرست .

5- اعطای قیومیت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی " .

این اصل حاکی از نگاه جانبدارانه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نسبت به زن و حساسیت خاص به حقوق زنان می باشد .

قانون‌ اساسی‌ باید: 1ـ حافظ‌ و حامی‌ حقوق‌ و مصالح‌ تمام‌ قشرهای‌ ملت‌ و دور از تبعیضهای‌ ناروا باشد 2ـ پیش‌بینی‌ نیازها و منافع‌ نسلهای‌ آینده‌ باید چنان‌ باشد كه‌ مدّ نظر شارع‌ مقدس‌ اسلام‌ است‌. 3ـ صراحت‌ و روشنی‌ داشته‌ باشد. 4ـ صلاحیت‌ نمونه‌ و راهنما قرار گرفتن‌ برای‌ دیگر نهضتهای‌ اسلامی‌ را داشته‌ باشد.

با نگاهی به اصل فوق مشاهده می گردد که سه بند این اصل (2 ، 3،5) با اشاره به نقش های مادری و همسری زن سعی داشته است با حمایت ویژه از زنان در کانون خانواده از امکان تضییع حق ایشان در خانواده جلوگیری به عمل آورد اما در دو بند دیگر از اصل فوق (1و4) اساسا زن را فارغ از جایگاه او در خانواده مد نظر قرار داده و دولت را موظف نموده تا به حمایت ویژه از زنان ، فارغ از نقش همسری یا مادری ، بپردازد .

بنابراین در پاسخ سوال مطرح شده می بایست خاطر نشان نمود که اولا اصول مختلف قانون اساسی زن و مرد را به طور یکسان مدنظر قرار می دهد و ثانیا قانون اساسی در یک اصل مهم ، به طور خاص توجه ویژه ای را نسبت به زنان ، به لحاظ زن بودن ، همسر بودن و مادر بودن معطوف نموده است

فرآوری :هانیه اخباریه

بخش حقوق تبیان


منابع:

پورتال استان خراسان/ دفتر بانوان و خانواده

حقوقدانان