دردسرهای پسامدرنیته

دردسرهای پسامدرنیسم. استفان مورافسکی. منیژه نجم عراقی. تهران: نشر بازتاب‌نگار. چاپ نخست: 1389. 1100 نسخه. 268 صفحه. 5500 تومان.

فلسفه‌ی هنر اروپایی سال‌ها ست که از مطالعات جامع و پردامنه‌ی استفان مورافسکی در فلسفه و تاریخ و نظریه‌ی هنر بهره برده است. مورافسکی فیلسوفی ست که بیش از هرچیز به بهبود موقعیت انسان می‌اندیشد و معتقد است فلسفه تا جایی معنا دارد که در خدمت این هدف و هشدار نسبت به نیازهای آن باشد. برای مورافسکی، هر ایده‌ی تازه و هر راه تازه‌ی رسیدن به آن باید ابتدا آزمونی را از سر بگذراند که ربط آن را با موقعیت‌ها و امور مبرم زندگی انسان اثبات کند. پسامدرنیته، بیش و پیش از همه پسامدرنیسم – یعنی دست‌آوردهای نظری و عملی آن در تمامی جنبه‌های فرهنگی و اخلاقی و هنری – نیز از این آزمون مبرا نیست. او در این کتاب می‌کوشد مدرنیسم را به شیوه‌ای عرضه کند که درک تقابل آن با پسامدرنیسمی که او می‌شناسد آسان‌تر شود، و پرسش‌هایی را به میان می‌کشد که معتقد است خردورزان دنیای انگلیسی‌زبان به‌اندازه‌ی کافی در آن تعمق نکرده‌اند.

«ماجراجویی پسامدرنیسم را به‌دلیل تبعیت از وضعیت موجود مثبت نمی‌دانم. رقص روشنفکرانه پیرامون بت‌های جدید، رقصی که همه‌ی بنیادها را به کناری می‌دهد و مصرف‌گرایی پیروزمند را ستایش می‌کند، از نظر من مذموم است و بنابراین نمی‌توانم ناظر خاموش این جهش تازه‌ی فرهنگی باشم. پس بگذارید مبارزه‌ی من با پسامدرنیسم هم‌چون واکنش گریزناپذیر دن کیشوت در برابر این‌همه سانچو پانزا قلمداد شود. اما مگر نشانه‌های بیماری فرهنگ و تمدن در آستانه‌ی هزاره‌ی بعدی چیزی جز این به ما می‌گویند که از مخالف‌خوانی دن کیشوت‌وار گریزی نیست؟» ⁽¹⁾

دردسرهای پسامدرنیسم علاوه‌بر پیش‌گفتاری از زیگمونت باومن، پنج فصل را در پی دارد که به این ترتیب آمده‌اند: تاملات جدلی در باب پسامدرنیسم، هنر فیلم و فرهنگ توده، دو راهه‌های زیبایی‌شناسی پسامدرن، هنر، فلسفه، نقد هنر و ارتباط میان آن‌ها- سندرم پسامدرن و مصاحبه با استفان مورافسکی.

پیش از هر چیز نام منیژه نجم عراقی، با مطالعات حوزه‌ی زنان پیوند خورده است. آثار ارزشمندی چون دو جلد منبع‌شناسی زنان که توسط نشر دیگر به چاپ رسیده است، جامعه‌شناسی زنان و درآمدی جامع بر نظریه‌های فمنیستی هر دو از آثار عرضه‌شده توسط نشر نی و زن و ادبیات و زن و سینما به‌ترتیب توسط نشر چشمه و نشر دیگر از کارهایی هستند که او در حوزه‌ی زنان ارائه داده است.

کتاب را که در دست بگیرید با متنی پخته و پیش‌رونده مواجه می‌شوید، متنی که نویسنده‌اش با تسلطی که بر موضوع دارد، تلاش می‌کند تا مسائل پیرامون مدرنیته، زیبایی‌شناسی، هنر آوانگارد و پساندرنیته را بسط و توضیح دهد و از این رهگذر به گفته‌ی خودش، میان جنبش آوانگارد نیمه‌ی دوم قرن بیستم و پسامدرنیسم تمایز قائل شود. او هنر توده را بررسی می‌کند و تاثیر آن را بر درک زیباشناسی پسامدرنیستی ارزیابی می‌کند.

هم متن مورافسکی پخته و مستدل است و هم برگردان آن به فارسی فاخر و مسلط. از آن‌جا که به نظر می‌رسد این متن بدون سپردن به دستان ویراستار به چاپ رسیده است، می‌توان تسلط خانم نجم عراقی را بر زبان ستود.

تابه‌حال متن یا کتابی مستقل از استفان مورافسکی به فارسی برگردانده نشده است و از این رهگذر با توجه به این‌که اندیشه‌های این نویسنده در خور توجه است، کتاب جامعی چون دردسرهای پسامدرنیسم اهمیت می‌یابد؛ و از سوی دیگر، با توجه به خیل عظیم کتاب‌های ستایش‌گر پسامدرنیته که با فارسی برگردانده شده‌اند کتاب‌هایی چون دردسرهای پسامدرنیسم راه را برای تقابل اندیشه‌های متفاوت باز نگه می‌دارند و این امید را می‌دهند که شاید ما در برابر اندیشه‌های وارداتی بتوانیم با منشی مستقل و کاوش‌گر و نه صرفن پذیرنده حرکت کنیم.

پی‌نوشت:

(1)    پشت جلد