جلوه ای از ناپاکی در خانواده

هیز از خشم و غضب

خشم و غضب، عاملی نابودکننده، نشانه نادانی و سبک مغزی، آتشی از سوی ابلیس، شعله‌ورکننده کینه‌ها، و درهم ریزنده بنیان تربیت در محیط خانواده است؛ چنان‌چه پیام‌آور مهر و عطوفت همواره از ادب و تربیت به هنگام خشم و غضب بازمی‌داشت1 و دست‌پرورده تربیتی او نیز عصبانیت را عامل نابودی و هلاكت معرفی می‌نمود:

 چنان‌چه فرموده‌اند:

آن‌کس که جلودار غضب و خشمش نباشد، از ما نیست.3

کسی که خشم و غضب بر او غلبه دارد، در شمار حیوانات است.4

خشم و عصبانیت، از بی‌عقلی و دیوانگی است.5

در مباحث تربیتی عنوان‌شده که انسان نه تنها موجودی ممکن الخطاست. از این رو به جای خشمگین شدن در مقابل خطاها باید در پی کنترل و مدیریت خطاها باشیم.

بروز برخوردهای خطاآمیز بین اعضای خانواده امری طبیعی است که بهترین راهکار مدیریت آن از منظر قرآن اجرای «اصل عفو و صفح» در فرآیند سلوك خانوادگی است:

(ای اهل ایمان، برخی از همسران و فرزندان شما دشمن شمایند، پس از آنان دوری کنید و اگر آنان را عفو کرده، چشم پوشی کنید و ببخشید، پس خدا هم در حق شما آمرزنده و مهربان است).6

عفو، بخشیدن خطا و خلاف است و صفح، مرتبه‌ای بالاتر از عفو و نادیده گرفتن خطا و خلاف است.

بنا بر اصل «عفو و صفح»، نه تنها نباید با خشم و غضب، ناراحتی‌ها و آزردگی‌ها را از اعضای خانواده در دل نگه داشت، بلکه باید آنها را بخشید و نادیده گرفت. پرهیز از خشم و غضب در مقابل خطاها و بخشیدن و نادیده‌گرفتن عملکرد منفی دیگر اعضای خانواده فواید بسیاری دارد:

* از تراکم کینه‌ها و فشارهای عصبی در وجود شما جلوگیری می‌کند و در دل و ذهن شما اثر آرام بخشی می‌آفریند و وجود شما را برای پذیرش موهبت‌های تازه آماده می‌نماید؛

پرهیز از خشم و غضب و بخشش خطاهای دیگران، قلب شما را در معرض رحمت و مغفرت‌های ویژه الهی قرار داده و با خزانه بی‌کران خداوندی مرتبط می‌گرداند؛

* با حلم و بردباری، و بخشش و نادیده‌انگاری، یک صفت خدایی و انسانی را در خود تجربه و تقویت نموده‌اید و خود را از شرّ اوهام وسوسه‌انگیز شیطانی و زباله‌های ذهنی خلاص نموده‌اید.

برای موفقیت در اجرای این اصل، لازم است در گام نخست چنان چه دیگران با شما تندی کرده یا برخلاف انتظار شما عمل نموده‌اند، آنها را در دل ببخشید و حتی برای آمرزش آنها از درگاه خداوند طلب مغفرت نمایید تا در نخستین مرحله ذهن شما از کینه‌ها پاک گردد.

در گام بعد لازم است برای شكستن تراکم کینه‌ها و با نشاط نگه داشتن محیط خانواده، هر هفته درباره خطاهای رفتاری یا گفتاری اعضای خانواده تبادل نظر شود تا با صاف شدن خرده حساب‌ها در فاصله‌های زمانی اندک، روند زندگی همواره شاداب و پرنشاط باقی بماند.7

نادیده‌انگاری و چشم‌پوشی از امور جزئی

امیرمؤمنان و مولای اخلاقیان درباره ارزش تغافل، نادیده انگاشتن و چشم‌پوشی در خانواده می‌فرماید:

هرکس در زندگانی خویش تغافل نکند و از بسیاری از امور جزئی زندگی چشم‌پوشی نکند، عیش و زندگانی او ناگوار می‌شود.8

تدبیری مانند «خود را به بی خبری زدن» و صبری همچون «خود را به فراموشی زدن» نیست.9

شریف‌ترین اخلاق انسان کریم و با کرامت، فراوانی چشم‌پوشی و نادیده انگاری او از چیزی است که می‌داند.10

یکی از آسیب‌های خانوادگی، ذرّه‌بینی، به حساب آوردن امور ریز و جزئی، به رخ کشیدن خطاها، بی‌گذشتی، و به قول معروف متّه به خشخاش گذاشتن است که خود زمینه‌ساز ناگواری‌های زندگی و کدورت‌های خانوادگی است.

عفو و گذشت و از آن بالاتر خود را به فراموشی‌زدن که خود میوه شیرین فروخوردن خشم و فرار از عصبانیت و از کوره در رفتن است، در محیط خانواده امری لازم و ضروری است. با چنین اخلاق شریف و صفات پسندیده‌ای است که آرامش و لذت و خوشی در خانواده برقرار می‌شود، وگرنه خشم و غضب، بگو مگوکردن های بیجا و طولانی، جزئی‌نگری، لجبازی، موجب درهم ریختن بنای زندگی و غرق شدن در منجلاب بسیاری از گناهان و معاصی خانوادگی است.11

نادیده‌انگاری به همراه بردباری، مکمل یک زندگی ایده‌آل است. افراد فاقد این صفت، افرادی جزئی‌نگر و نیمه عاقلی هستند که نسبت به تمام گفته‌ها، شنیده‌ها و کرده‌های دیگران حساسند و در جزئیات وسواس نشان می‌دهند، اما افراد کلی‌نگر و تمام عاقل نیمی از زندگی را با تحمل و بردباری و نیمی دیگر را با چشم پوشی و نادیده‌انگاری می‌گذرانند.

این توصیه های تربیتی‌ـ اخلاقی را درباره «اصل چشم‌پوشی و نادیده‌انگاری» در طول زندگی به خاطر بسپارید:

* برای زندگی و ادامه سالم آن، نیاز به انرژی فراوانی داریم. پس عاقلانه نیست که انرژی‌های خود را صرف امور جزئی و پیش پا افتاده نماییم؛

* بیشتر مردم، عمده توان و انرژی خود را صرف پرداختن به مسائل کوچک و جزئی می‌کنند و بدین ترتیب زیبایی شکوهمند زندگی را از دست می‌دهند؛

* زندگی خانوادگی پر است از فرصت‌هایی که می‌توان در آن‌ها، از کاه کوه ساخت و یا از کوه کاه ساخت. افراد هوشمند و خردمند راه دوم را انتخاب می‌کنند و زحمتی طاقت‌فرسا برای خویش و دیگران ایجاد نمی‌کنند؛

* رعایت «اصل چشم‌پوشی و نادیده‌انگاری»، زندگی خانوادگی شما را ستودنی و تحسین‌برانگیز می‌کند؛ چرا که همه افراد با هر عیب و نقصی در حضور شما احساس شخصیت می‌کنند و بدین‌سان دوستان و علاقمندان شما روز به روز فزون‌تر می‌شوند؛12 چنان‌چه مولای عاقلان عالم می‌فرماید: چشم‌پوشی کن تا کارهای تو ستودنی گردد.13

پی نوشت ها:

1. امام صادق (علیه السلام): «نَهی رَسولُ‌‌اللهِ الأدَبِ عِندَ الغَضَبِ» كلینی، الكافی، ج7، ص260؛ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج28، ص48.

2. امام علی (علیه السلام): «الغَضَبُ شَرٌّ إِن اَطلَقتَهُ دَمَّرَ» ری شهری، میزان الحکمه، ج7، ص231.

3. امام علی (علیه السلام): «لَیسَ مِنّا مَن لَم یملِک غَضَبَهُ» محدث نوری، مستدرك الوسائل، ج12، ص11، باب 53.

4. امام علی (علیه السلام): «مَن غَلَبَ عَلَیهِ غَضَبُهُ وَ شَهوَتُهُ فَهُوَ فی حَیزِ البَهائِمِ» همان.

5. امام علی (علیه السلام): «الحِدَّه ضَربٌ مِنَ الجُنُونِ» علامه مجلسی، بحارالانوار، ج70، ص266، باب 132.

6. (...یا أیهَا الَّذینَ ءَامَنُوا إِنَّ مِن أزواجِکُم وَ أولادِکُم عَدّواً لَکُم فَاحذَرُوهُم وَ إِن تَعفُوا وَ تَصفَحُوا وَ تَغفِرُوا فَإِنَّ اللهَ غَفورٌ رَحیمٌ)تغابن (64)، 14.

7. ر.ک: نیلی‌پور، مهدی، مدیریت خانواده، ج2، ص28ـ30.

8. امام علی (علیه السلام): «مَن لَم یتَغافَل وَ لا یغُضَّ عَن کَثیرٍ مِنَ الاُموُرِ تَنَغَّصَت عیشَتُهُ» ری‌شهری، میزان الحکمه، ح15220.

9. امام علی (علیه السلام): «لا عَقلَ کالتَّجاهُلِ، لا حِلمَ کَالـتَّغافُلِ» آمدی، غررالحكم، ص53، ح432؛ ری‌شهری، میزان الحکمه، ج7، ص268.

10. امام علی (علیه السلام): «أشرَفُ أخلاقِ الکَریمِ کَثرَه تَغافُلِهِ عَمّا یعلَمُ» آمدی، غررالحكم، ص451، ح10370.

11. انصاریان، حسین، نظام خانواده در اسلام، ص247ـ249.

12. ر.ک: نیلی‌پور، مهدی، مدیریت خانواده، ج2، ص37ـ38.

13. امام علی (علیه السلام): «تَغافَل، یحمَدُ أمرُکَ» ری‌شهری، میزان الحکمه، ح15216.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع : پایگاه اطلاع رسانی حجت الاسلام دکتر مرتضی آقا تهرانی