آزمایشگاه طبی

آزمایش خون

حتماً تا به حال پیرامون خود به مواردی برخورده‌اید که پزشکان با مشاهده‌ی برخی نشانه‌های بیماری، انجام آزمایش خون را ضروری دانسته‌اند. اگر شما دانش‌پژوهان نیز به پروژه‌های پزشکی علاقه دارید احتمالاً بارها به انجام آزمایش خون در پژوهش‌های خود نیاز خواهید داشت. آزمایش خون در آزمایش‌گاه‌های طبی بیمارستان‌ها یا آزمایش‌گاه‌های خصوصی و مستقل از مراکز درمانی و بهداشتی انجام می‌شود. به همین خاطر بازدید از یک آزمایشگاه طبی می‌تواند پیش‌نهاد سودمندی برای آشنایی بیش‌تر شما با امکانات آزمایش‌گاه و موارد قابل تشخیص در آزمایش خون و نحوه‌ی نتیجه‌گیری از گزارش آزمایش باشد. آزمایشگاه‌ها شامل بخش‌های مختلف با وظایف مختلف می‌باشند. بسیاری از آزمایشگاه‌ها از بخش‌های هماتولوژی، بیوشیمی، بانك خون، میكروب‌شناسی، ایمونولوژی، سرولوژی و ... برخوردارند.

1- در بخش هماتولوژی آزمایش‌های CBC، ESR، گروه خون و RH، PT، PTT، شمارش پلاكت، شمارش رتیكولوسیت ، HT و HB، سیلان و انعقاد انجام می‌شود.

2- در بخش بیوشیمی آزمایش‌های قند، اوره، كراتی‌نین، كلسترول، تری‌گلیسیرید، اسیداوریك، بیلی‌روبین(D و T)،كلسیم، فسفر، پروتئین، آلبومین، یونوگرام، SGOT، SGPT، AIP، LDH و گازومتری انجام می‌شود.

3- در بانك خون آزمایشگاه‌های تعیین گروه و RH بیمار و كیسه خون، كراس‌ماچ، كومبس مستقیم، كومبس غیرمستقیم انجام می‌شود.

4- در بخش میكروب‌شناسی آزمایش‌های كشت و بررسی مستقیم ادرار، كشت و بررسی مستقیم خون، كشت و بررسی مستقیم مدفوع، كشت و بررسی مستقیم مایعات بدن ، كشت و بررسی مستقیم زخمها ، بررسی مستقیم BK انجام می‌شود.

5- در بخش ایمونولوژی بررسی تومور-ماركرهای CEA، CA15.3، CA125، CA19.9 انجام می‌گیرد.

6- در بخش سرولوژی آزمایش‌های CRP و RF و BHCG انجام می‌شود.

7- آزمایش‌های متفرقه: این آزمایش‌ها شامل آزمایش كامل ادرار، تست مدفوع، جست‌وجوی خون در مدفوع، تست گایاك، تست توبركولین، بررسی ضایعات از نظر قارچ، بررسی ضایعات از نظر لیشمن می‌باشد.

خون اثرات تغذیه، بسیاری از بیماری‌ها و بدکارکردهای بدن را به خوبی در خود نمایش می‌دهد. زیرا خون به عنوان مایع جاری در سراسر بافت‌ها و اجزای بدن ناقل مواد بین بخش‌های مختلف بدن می‌باشد و هم‌واره مقادیر ثابتی از این مواد در خون وجود دارد. در آزمایش‌گاه‌های طبی موارد متعددی از بدن انسان و کارکرد آن‌ها مورد آزمایش و سنجش قرار می‌گیرد. بخش زیادی از این فاکتورها از آزمایش خون مشخص می‌گردد که شامل فاکتورهای گوناگونی از جمله موارد زیر می‌باشد:

· تعداد سلول‌های خونی هم‌چون گلبول‌های قرمز و سفید خون، پلاکت‌ها

· ظاهرشناسی سلول‌ها مانند شکل و اندازه‌ی گلبول‌ها و پلاکت‌ها

· درصد حجمی اجزای خون مانند سرم، پلاکت و گلبول‌های قرمز (هماتوکریت)

· مواد شیمیایی موجود در خون مانند میزان گلوکز یا همان قند خون قبل و بعد از خوردن صبحانه، اوره، اسید اوریک و انسولین

· انواع مواد لیپیدی مانند تری‌گلیسیرید، لیپوپروتئین‌ها

· املاح مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم، لیتیم،آهن، فسفر و ...

· میزان آنزیم‌ها مانند اسپارتات آمینوترانسفراز، گلوتامیک-اگزالواستیک ترانس‌آمیناز، آلانین آمینوترنسفراز، گلوتامیک-پیروویک ترانس‌آمیناز، آلکالن فسفاتاز قلیایی، آلکالین اسید فسفاتاز

· مقدار هورمون‌ها مانند هورمون‌های تیروئید (تیروتوپین، تری یدوتیروئین، تیروکسین)

· پروتئین‌های خون مانند آلبومین، فریتین، ترانسفرین، هموگلوبین

هر کدام از این فاکتورها طی مطالعات گسترده با واحدهای ویژه بیان می‌شوند. این واحدها به طور کلی می‌توانند به صورت گرم/میلی‌گرم در لیتر خون، تعداد در واحد حجم خون، درصد حجمی از خون و ... گزارش شوند. هر یک از این فاکتورها بین کارشناسان علوم آزمایشگاهی به «اندیکس» شناخته می‌شود و در بازه‌ی خاصی نرمال در نظر گرفته می‌شود و اگر کم‌تر یا بیش‌تر از این بازه باشد به عنوان وجود مشکل یا نشانه‌ی بیماری در نظر گرفته می‌شود. برای مثال تعداد گلبول‌های قرمز خون در حالت طبیعی بین 4/7 تا 6/1 میلیون عدد در هر میکرولیتر خون می‌باشد. این مقدار در شرایط مختلف غذایی، سلامت جسمی، روحی، سنی و جنسیت، جغرافیایی و ... می‌تواند متغیر باشد.

از آن جا که خروج هر یک از فاکتورهای نام‌برده از بازه‌ی تعریف طبیعی می‌تواند بر اثر عوامل گوناگون روی دهد، یک پزشک برای نتیجه‌گیری درست به همه‌ی فاکتورها، پیشینه‌ی سلامت فرد و سایر نشانه‌هایی که با توجه به شرایط فرد می‌جوید و مشاهده می‌کند، توجه می‌نماید. بنابراین مقدار خارج از حد یک فاکتور لزوماً به تنهایی نشان‌گر وجود بیماری نمی‌باشد و تفسیر این نتایج نیاز به دانش پزشکی و تجربه‌ی زیاد دارد. برای مثال تشخیص کم‌خونی به دلیل داشتن عوامل متعدد طی چند مرحله و با جستن نشانه‌های دیگر هم‌چون وضعیت عمومی بدن، حالات روحی و دردهای مناطق گوناگون تشخیص داده شده و علت‌یابی می‌شود. برای آگاهی بیش‌تر از جزئیات شناسایی کم‌خونی می‌توانید به مطلب مرتبط آن در سایت تبیان و سایر منابع علمی مراجعه کنید.

http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=142836

روش‌ها و دلایل جست‌وجوی فاکتورهای یادشده متعددند. انواع معرف‌های شیمیایی و برخی واکنش‌های شیمایی برای تشخیص هر فاکتور به کار برده می‌شوند. برای مثال در گذشته تعداد سلول‌های خونی به روش دستی و به کار بردن لام‌های مدرج هموسایتومتری انجام می‌شد. اما امروزه دستگاه‌های شمارش‌گر دقیق سلول‌ها ساخته شده‌اند که خون را از لوله‌ی باریکی عبور می‌دهند و با توجه به جذب و عبور نور، شمار سلول‌های مختلف خون را با دقت بالا گزارش می‌کنند. اوره و کراتینین محصول شکست پروتئین هستند. بنابراین دانستن اندازه‌ی آن‌ها در خون می‌تواند شواهد خوبی از مقدار پروتئین ذخیره‌ی بدن، میزان سوخت‌وساز آن و دیگر نکات مرتبط به ما نشان دهد.

فرآیند آزمایش خون:

خون معمولا از محل تا شدن آرنج گرفته می‌شود. ابتدا محل با الکل ضدعفونی می‌گردد و با سرنگ خون‌گیری انجام می‌شود. این کار نیاز به مهارت و آموزش دارد.

بعد از خون‌گیری، نمونه‌ی خون در لوله‌ی آزمایش 10 تا 15 دقیقه می‌ماند تا لخته شود.

سپس در دستگاه سانتریفیوژ با دور 3000 به مدت 5 دقیقه قرار داده می‌شود.

از آن جا که برای همه‌ی آزمایش‌ها از سرم استفاده می‌شود، سرم جهت انجام آزمایش جدا می‌شود.

سپس برای انجام همه‌ی آزمون‌ها (شامل قند، اوره، اسید اوریک، کلسترول، تری گلیسیرید، HDL، LDL، تست‌های کبدی و ... به جز تیروئید) وارد دستگاه بیوشیمی می‌شود. در این مرحله سرم به اضافه‌ی محلول قند در سینی واکنش ریخته می‌شود و 10 دقیقه شیک (shake) می‌گردد. بر اساس رنگی که محلول تولید می‌کند داخل دستگاه جذب نوری خوانده می‌شود و دستگاه با توجه به برنامه‌ای از قبل دریافت کرده است، مقدار پارامتر بیوشیمیایی را به هم‌راه مقادیر بازه‌ی نرمال و دیگر نتایج، گزارش می‌کند.

برای تیروئید سرم را در دستگاه گاما کانتر قرار می‌دهند. سرم در لوله‌های خاصی ریخته می‌شود. 1 ساعت شیک می‌شود. سپس با دستگاه خوانده می‌شود. دستگاه با اشعه‌ی گاما کار می‌کند و آنتی‌بادی‌های ته لوله آزمایش اندازه‌گیری می‌شود.

امروزه کارشناسان شرکت‌های تجاری محصولات بسیاری را به بازار معرفی کرده‌اند که جای‌گزین روش‌های طولانی قبلی باشد و نتایج آزمایش خون را هر چه زودتر و دقیق‌تر مشخص کند. برای مثال در گذشته برای شمارش گویچه‌های خون از لام شمارش که زیر میکروسکوپ به شکل زیر دیده می‌شود، استفاده می‌شد.

اما امروزه دستگاه‌هایی ساخته شده‌اند که با عبور جریان باریکی از خون و تابش نور و محاسبه‌ی جذب نوری، تعداد سلول‌ها را به تفکیک نوع، با دقت بالا گزارش می‌کنند. هم‌چنین برای تشخیص مقدار پارامترهای بیوشیمیایی به جای معرف‌های گذشته، امروزه از محلول‌های آماده‌ای که برای هر پارامتر به طور جداگانه در دسترس است، استفاده می‌شود. برای آشنایی با جدیدترین روش‌های انجام آزمایش‌های خونی می‌توانید به آزمایش‌گاه‌های طبی مراجعه کنید. در زیر تصاویری از سل‌کانتر (شمارش‌گر سلول- سمت راست) و گاماکانتر (سمت چپ) را مشاهده می‌کنید.