حکومت مطلوب

انواع حكومت های مطلوب از منظر شهید ثانی

حكومت مطلوب از منظر وی، حكومتی است كه از طریق سلسله مراتبی كه در حاكمیت الهی مقرر است، به قدرت رسیده و در صدد انجام و اجرای احكام و آموزه های اسلامی باشد. بنابراین حكومت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و نایبان آنها در این دسته واقع می شوند.

انواع حكومت های مطلوب

الف: حکومت پیامبر

حكومت پیامبر (ص)؛ پیامبر اسلام با به دست گرفتن قدرت و نیروی مردمی، دو عمل سیاسی چشمگیر، یعنی تشكیل امت(جامعه سیاسی اسلامی از مسلمانان) و تأسیس دولت را در مدینه منوره انجام دادند.

وی در كتاب تمهیدالقواعد فعل پیامبر(ص) را همانند قول آن حضرت، حجت و دارای اعتبار می داند و از این رو تصرفات و افعال حكومتی و قضایی و سیاسی پیامبر (ص) را نیز به نصب الهی ایشان مرتبط می نماید. شهید ثانی برای تبیین جایگاه پیامبر(ص) در مسائل سیاسی و اجتماعی تصرفات پیامبر(ص) را- چه به افعال و چه با گفتار- به سه دسته تقسیم می كند.

1- نوعی از تصرفات پیامبر تبلیغی بوده است؛ 2- گاهی تصرفات و عملكردهای پیامبر از نوع حكومتی و با لحاظ زعامت سیاسی جامعه مسلمین بوده است، یعنی از آن جهت كه پیامبر(ص) رهبر سیاسی امت اسلامی است در امور انتظامی، اقتصادی و سامان سیاسی و حكومتی جامعه دخالت می كرده است؛ 3- گاهی هم تصرفات قضایی بوده است. بنابراین شهید ثانی قدرت سیاسی را از آن حاكم مشروع و مطلوبی می داند كه در سلسله مراتب حاكمیت الهی است. وی در كتاب «مسالك الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام» منظور از حاكم در فقه را «سلطان عادل (پیامبر و امام معصوم) و یا نایب خاص ایشان و یا نایب عام او» می داند كه «نایب عام در صورت فقدان و یا عدم دسترسی به سلطان عادل و نایب خاص او، دارای همان اختیارات گسترده زعامت است.»

ب: حکومت امام

حكومت امام؛ امام از نظر شیعه یك رهبری سیاسی و پیشوای دینی محسوب می شود كه هر دو منصب را با هم جمع كرده است. شهید ثانی در كتاب روض الجنان در استدلال بر ضرورت وجود امام عادل در رأس قدرت سیاسی جامعه اسلامی، آن را «مقتضای حكمت (منطق بشری) برای عدم تنازع و اختلافات اجتماعی» كه به طور طبیعی در اثر تزاحم منافع در هر جامعه ای رخ می دهد، می داند. موقعیت امام از منظر شهید ثانی همانند جایگاه پیامبر در امور سیاسی و رهبری جامعه اسلامی است و همان اختیارات حكومتی و ولایت سیاسی ایشان را داراست. زیرا ائمه معصوم كه طبق اعتقاد امامیه، دوازده امام بزرگوار و جانشین پیامبرند، منصوص از طرف خدا و رسول بوده، به ملكه عصمت و علم لدنی از مصالح حقیقی و مشروع افراد آگاهند و جز در چارچوب دستورات الهی و مصالح حقیقی مردم عمل نمی كنند. شهید ثانی به این اختیارات و ولایت های پیامبر یا امام اشاره می نماید كه به اختصار در این جا برخی از این اختیارات احصا می شود:

1- مطاع بودن دستورات امام در مصالح عمومی؛ 2- انحصار انجام امور قضایی به اذن و اجازه امام؛ 3- لزوم اذن امام در صحت و تحقق جنگ و جهاد؛ 4- ولایت و اختیار امام در اموال بدون مالك؛ 5- ولایت بر اراضی و معادن.

به عنوان مثال شهید ثانی در توضیح بند یك این اختیارات، در ذیل بحث ضمان در كتاب حدود، در صورت امر امام معصوم به انجام عملی و وارد آمدن خسارت چنین می نویسد: «در صورتی كه آن فعل در زمره مصالح عمومی بوده و امام به انجام آن دستور داده امتثال آن فرمان بر مخاطب واجب بوده و ضمانتی هم بر عهده او نمی باشد، زیر اطاعت از امام واجب می باشد و اگر فعل مورد بحث از مصالح عمومی نباشد اصولاً دستور و فرمان امام تحقق نمی پذیرد (امام در غیر مصالح عمومی دستوری نمی دهد) چه رسد به این كه بخواهد فردی را در آن مسیر به اجبار وادارد.» به عبارت دیگر، امام معصوم كه هادی و رهبر امت اسلامی به سوی خیر و صلاح دنیوی و اخروی است، برای منافع شخصی و آن چه به مصالح و منافع عامه مربوط نمی شود، دستوری صادر نمی كند.

ج: ولایت فقیه

ولایت فقیه؛ سومین حكومت مطلوب از منظر اندیشه سیاسی- فقهی شهید ثانی، ولایت فقیه است كه در طول تاریخ فقاهت شیعه، این مسئله (زمامداری عصر غیبت معصوم(ع)) همواره بر عهده فقها به نیابت عامه از امام معصوم غایب گذاشته شده است.

منبع: سایت کنگره بین المللی شهیدین

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه