صفوف فرشتگان درآسمان چهارم

آئین اسلام، از بعاد اجتماعی مهمی برخوردار است و با عنایت ‏به ‏برکات آثار وحدت و تجمع و یکپارچگی، در بسیاری از برنامه‏هایش ‏بر این بعد، تکیه و تاکید کرده است. برگزاری نمازهای روزانه واجب نیز به صورت جماعت و گروهی، یکی از این برنامه‏هاست.  

اهمیت نماز جماعت

این نمازسندانسجام مسلمانان وتبلورانضباط آنهاست ونمونه ارزنده ای ازهماهنگی مسلمانان می باشد.علاوه براین گونه آثاروبركات ،نقش والای نمازجماعت دراقامه نماز،قابل توجه وعنایت است.بطورقطع یكی ازراههایی كه درجامعه ،به نمازجان تازه می بخشدوبه آن قدرت و حاكمیت می دهد،نمازجماعت است.نمازجماعت مایه عظمت اسلام است وبه همین خاطرمورد تاكیدقرار گرفته است.

 نمازجماعت به مثابه اقیانوسی از انسانهای خداجوی می باشدكه همچون قطره هایی پاك به هم می پیوندند.نمازجماعت،برنامه ی بندگی ومیدان دلدادگی دلهای حق جومی باشد. جمعه وجماعت،«اهرم قدرت وعزت»مسلمانان است.نمازجماعت،دلها را یكی،اندیشه ها را زلال،امید راافزون،عشق ودوستی را جهت دار،جهتها راخدایی وزندگی را ازتشتت وزشتی پاك میسازد.

غیر از آثار فردی و اجتماعی نماز جماعت(که درآینده به آنها اشاره خواهدشد)پاداش‏های عظیمی برای آن بیان شده که در اینجا به بعضی ازروایات، اشاره می‏شود.  از رسول خدا(ص)نقل شده که: «من سمع النداء فلم یجبه من غیرعلة فلا صلاة له‏» (1) نماز کسی که صدای اذان را بشنود و بی دلیل، در نماز جماعت ‏مسلمانان شرکت نکند، ارزشی ندارد.

در حدیث، تحقیر نماز جماعت، به منزله تحقیر خداوند بشمار آمده‏ است: «من حقره فانما یحقر الله‏» (2) شرکت دائم در نماز جماعت، انسان را از منافق شدن بیمه می‏کند.  (3) و برای هر گامی که به سوی نماز جماعت و مسجد برداشته شود، ثواب ‏و حسنه در نظر گرفته شده است.  (4) همین که کسی برای شرکت در نماز جماعت از منزل خارج ‏می‏شود، یا در مسجد، در انتظار نماز جماعت ‏به سر می‏برد پاداش کسی ‏را دارد که در این مدت، به نماز مشغول بوده است.  (5) تعداد حاضران در نماز جماعت، هر چه بیشتر باشد، پاداش آن بیشتراست.  این کلام رسول خداست که فرمود:«ما کثر فهو احب الی الله‏» (6) حدیث جالبی در بیان فضیلت نماز جماعت است که قسمتی از آن ‏در رساله‏های عملیه هم ذکر شده است. ترجمه تمام حدیث چنین است:

اگر اقتدا کنندگان و امام جماعت ‏به 10 نفر رسیدند، پاداش‏72800 نماز دارد.

ولی، همین که عدد افراد از ده نفر گذشت، حساب آنرا جز خداکسی نمی‏داند. (7) در حدیث دیگر است: هر که نماز جماعت را دوست ‏بدارد، خدا و فرشتگان او را دوست می‏دارند.  (8) در زمان پیامبر(ص)هرگاه افراد نماز جماعت کم می‏شدند، آن حضرت به جستجو و تفقد از افراد می‏پرداخت و می‏فرمود: شرکت در نماز صبح و عشاء، بر منافقان از هر چیز سنگین‏تر است. (9) قرآن نیز، از اوصاف منافقان، بی حالی و کسالت هنگام نماز را بیان‏کرده است.  (10) چرا که سحر خیزی و حضور در جماعت مسلمین، آن هم ازراه‏های دور و در گرما و سرما، نشانه صداقت در ایمان و عشق نمازگزار است.

حضور در نماز جماعت، خاص یک منطقه نیست. انسان در هر جا که باشد، خوب است‏ به فکر نماز جماعت و حضور در آن و تشویق‏ دیگران باشد.

رسول خدا(ص)در باره اهمیت جماعت، فرمود:

«صلاة الرجل فی جماعة خیر من صلاته فی بیته اربعین‏سنة. قیل: یا رسول الله!صلاة یوم؟فقال(ص): صلاة‏واحدة‏» (11) یک نماز با جماعت، بهتر از چهل سال نماز فرادی در خانه‏است. پرسیدند: آیا فقط یک روز نماز؟ فرمود: بلکه یک نماز.

و می‏فرمود: صف‏های نماز جماعت، همانند صف‏های فرشتگان درآسمان چهارم است.  (12) اولین نماز جماعتی هم که بر پا شد، به امامت رسول خدا و شرکت‏ حضرت علی(ع) و جعفر طیار(برادر حضرت علی(ع)) بود. همین که ‏ابوطالب، فرزندش علی(ع) را دید که به پیامبر اقتدا کرده، به فرزند دیگرش جعفر گفت: تو نیز به پیامبر اکرم اقتدا کن و این جماعت دو سه ‏نفری، پس از نزول آیه «فاصدع بما تؤمر» بود، که فرمان به علنی ساختن‏دعوت و تبلیغ می‏داد.  (13)

حتی نابینایی وقتی از حضور پیامبر، اجازه خواست که به مسجد نیاید، آنحضرت فرمود: از خانه تا مسجد، ریسمانی ببندد و به کمک آن، خود را به نماز جماعت‏برساند. (14) و نیز،  نابینایانی که اجازه ترک شرکت‏در نماز خواستند، رسول خدا(ص)اجازه نفرمود. (15) از طرف دیگر، برخورد شدید نسبت‏به کسانی که به نماز جماعت ‏اهمیت نمی‏دهند، نشان دیگری بر اهمیت و سازندگی آن است. در حدیث است که به چنان کسان، همسر ندهید (16) و معرف آنان‏نشوید. (17)

امام جماعت

در نماز جماعت، آنکه جلو می‏ایستد و مردم به او اقتدا می‏کنند، «امام‏» نام دارد. بعضی نیز به او «پیشوا» می‏گویند. در نظام اجتماعی ‏سیاسی اسلام، آنکه پیشوایی جمعی را به عهده دارد، باید از یک سری ‏فضیلت‏ها و برتری‏ها برخوردار باشد، تا فضایل او، الهام‏ بخش دیگران نیزباشد. در نماز جماعت نیز، پیشنماز، باید در علم و عمل و تقوا و عدالت، برتر از دیگران باشد.

در حدیث می‏خوانیم: «فقدموا افضلکم‏» (18) و«فقدموا خیارکم‏»، (19) یعنی با فضیلت‏ترین و بهترین خودتان را جلو بیندازید و به او اقتدا کنید.

احادیث، در این باره بسیار است که به چند نمونه اشاره می‏کنیم:

امام جماعت، باید کسی باشد که مردم به ایمان و تعهد او اطمینان ‏داشته باشند. (20) امام صادق(ع)فرمود: امام جماعت،  رهبری است که شما را به سوی ‏خدا می‏برد، پس بنگرید که به چه کس اقتدا می‏کنید. (21) ابوذر فرمود: امام شما، در قیامت،  شفیع شماست. پس شفیع خودتان ‏را از افراد سفیه و فاسق قرار ندهید. (22) اقتدا کردن به افراد ناشناخته و آنان که در دین یا امامت، غلو می‏کنند، نهی شده است. (23) افرادی که در جامعه، بخاطر گناه علنی، شلاق خورده‏اند، یا از طریق نامشروع، بدنیا آمده‏اند، حق امام جماعت ‏شدن ندارند. (24) امام جماعت، باید مورد قبول مردم باشد، و گرنه آن نماز، مورد قبول‏درگاه خداوند نیست. (25) امام صادق(ع)در تفسیر این آیه شریفه (خذوا زینتکم عند کل‏مسجد) (26) هنگام رفتن به مسجد، نیت ‏خود را همراه داشته باشید)

فرمود: زینت مسجد، پیشوای شایسته و امام جماعت مسجد است. (27)

امام باقر(ع)فرمود: امام جماعت‏ باید از افراد اندیشمند و صاحب ‏فکر باشد. (28) رسول خدا(ص)فرمود: کسی که پشت‏ سر امام عالم نماز بخواند، گویا پشت‏ سر من و حضرت ابراهیم، نماز خوانده است. (29) امام جماعت، باید مراعات ضعیف‏ترین افراد را بکند و نماز را طول ‏ندهد. (30) از مجموع این احادیث، موقعیت ‏حساس امامت جماعت‏ شناخته ‏می‏شود.

انتخاب امام جماعت

از آنجا که در امام جماعت، برتری و فضیلت ‏بر دیگران شرط است، اگر در موقعیتی، چند نفر شایستگی آنرا داشتند که به آنان اقتدا شود، باز هم اوصاف و شرایطی به عنوان اولویت در روایات مطرح است که ‏آموزنده است و گرایش به ارزشها و انتخاب بهتر را می‏آموزد. از جمله:

1) کسی که قرائت نمازش بهتر باشد(اقرئهم)

2) کسی که در هجرت، پیشقدم باشد(اقدمهم هجرة)

3) کسی که دین‏شناس‏تر و در مراتب علمی برتر باشد (اعلمهم‏بالسنة و افقههم فی الدین)

4) کسی که سن بیشتری داشته باشد(فاکبرهم سنا)

5) کسی که انس او با قرآن بیشتر باشد.

6) کسی که زیباتر و خوشروتر باشد. (31)

7) صاحب منزل، از مهمان در امام جماعت‏شدن مقدم است.

8) امام جماعت دائمی، بر افراد تازه وارد به مسجد، مقدم است.

در میان امتیازات، به مسئله‏«عالم بودن‏»بیش از هر چیزی تکیه شد ه‏است. این دانایی و اعلمیت، در همه مواردی که نوعی رهبری و پیشوایی‏در کار است، شرط و امتیاز است.

در حدیث است:

«من صلی بقوم و فیهم من هو اعلم منه لم یزل امرهم الی السفال الی‏یوم القیامة‏» (32) کسی که امامت نماز و پیشوایی گروهی را به عهده بگیرد، در حالیکه میان آنان، داناتر از او هم باشد، وضع آن جامعه تا قیامت، همواره رو به ‏سقوط و پستی است.

البته همچنانکه در حدیثی گذشت، امام جماعت ‏باید مورد پذیرش وقبول مردم باشد. این مقبولیت، از راه علم و پاکی و عدالت و تواضع واخلاق نیکو بدست می‏آید.

نباید غفلت داشت که گاهی دشمنان و اهل نفاق، برای ضربه زدن ‏به اسلام و روحانیت، امام جماعتی را با شایعه و تهمت و دروغ، بدنام ‏می‏کنند تا او را به انزوا بکشند. هشیاری مردم، خنثی کننده این نقشه ‏شیطانی است. در جماعت پشت‏ سر کسی که با فسق دورویی و دروغ، مقبولیت ‏خود را حتی در مقابل عده ایی از دست داده است نباید ایستاد، نه آن کسی که دستهای مرموز، او را از نظرها انداخته باشد!...

عدالت در امام جماعت

از شرایط امام جماعت، عادل بودن است.

عدالت را در کتب فقهی تعریف کرده‏اند. فقهای گرانقدر، از جمله ‏حضرت امام خمینی(قدس سره)می‏فرمایند:

عدالت، یک حالت درونی است که انسان را از ارتکاب گناهان ‏کبیره، و تکرار و اصرار نسبت ‏به گناهان صغیره باز دارد.  (33) پاکی، تقوا، دوری از گناه، از نشانه‏های عدالت است. بنا به ‏اهمیت این صفت، در فقه اسلامی و قانونی اساسی، داشتن آن برای مسئولان بلند پایه و مشاغل حساس، شرط است و کارهای مهم کشور و امور مردم، باید بدست افراد عادل انجام گیرد.

پی‏نوشتها:

1- وسائل، ج 5 ص 375، کنز العمال، ج 8 حدیث 22799.

2- من لا یحضره الفقیه، ج 1 ص 377.

3- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 488.

4- کنز العمال، ج 8 حدیث 22815 از پیامبر اسلام(ص).

5- کنزالعمال، ج 8 حدیث 22818 و 22827.

6- کنزالعمال، ج 8 ص 258.

7- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 487، رساله حضرت امام، مسئله 1400.

8- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 488.

9- کنزالعمال، ج 8 ص 256.

10- و اذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی(نساء، آیه 142).

11- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 488.

12- همان مدرک.

13 همان مدرک، ص 689، وسائل، ج 5 ص 373.

14- وسائل، ج 5 ص 377.

15- کنزالعمال، ج 8 ص 255.

16و17- سفینة البحار، ج 1، جماعت.

18و19- من لا یحضره، ج 1 ص 377.

20- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 490.

21- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 491، وسائل، ج 5 ص 416.

22- وافی، ج 2 ص 177.

23و24- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 491.

25- وسائل ج 5 ص 417 و مستدرک، ج 1 ص 492.

26- اعراف، آیه 31.

27- نورالثقلین، ج 2 ص 19.

28و29- مستدرک الوسائل، ج 1 ص 492.

30- من لا یحضر، ج 1 ص 381.

31- وافی، ج 1 ص 177، مستدرک الوسائل، ج 1 ص 492 و 493، وسائل، ج 4 ص 419.

32- من لا یحضر، ج 1 ص 378.

33- تحریر الوسیله، ج 1، بحث امام جماعت

بخش احکام اسلامی تبیان