شهر سنگی عیلامیان

از بومی های دهدشت که بپرسید، می گویند «دلی یاسیر» در حقیقت «دیر یاسین» است و متعلق به جد پدری یكی از امامزاده‌های منطقه... برخی دیگر بر این باورند كه این واژه در حقیقت «دلی حاصل» است كه در گذر تاریخ به این شكل درآمده و اشاره‌ای است به حاصلخیزی این منطقه، «دلی یاسر» و «دل یاسر» هم از دیگر اسامی احتمالی این شهر سنگی است. شهری که براساس تحقیقات انجام شده و شواهد موجود، تا دوره قاجاریه قابل سكونت بوده و در دوره صفویه یكی از پررونق‌ترین دوره‌های تاریخی خود را سپری می‌كرد.

شواهد حاكی از آن است كه شهر دلی یاسیر در دوره‌های تاریخی مختلف از زمان عیلامیان تا قاجاریه دارای سكونت بوده و رونق داشته است، در دوره قاجار مردمانی از اقوام تركمن، لر و ترك در دلی یاسیر در كنار هم ساكن بودند. پس از این دوره، به دلیل مشكلات دولت مركزی و عدم توانایی در تامین امنیت، دلی یاسیر رونق خود را از دست داد و این شهر سنگی رو به انزوا رفت.

دلی یاسیر، سرزمین حکومت سنگ هاست. هر جای این شهر را که نگاه کنید، خانه های سنگی را می بینید که دیوارهایشان بدون ملات بالا رفته اند و استوار ایستاده اند. بد نیست بدانید که ریشه استفاده از سنگ بدون بكارگیری ملات به دوران ساسانیان برمی‌گردد، از سویی دیگر این شهر در كنار یكی از مسیرهای تابستانه راه شاهی نیز واقع بود، راهی كه از انشان فارس به شوش در خوزستان می‌رسید.

همه بناهای موجود در این شهر بزرگ از جنس سنگ است، اما بنا بر محل ساخت و موقعیت قرار گرفتن هر بنا جنس سنگ‌های به كار رفته در ساخت ساختمان‌های شهر متفاوت است، در پایین دست و گوشه كنار، آنچه باقی مانده است بقایای ساختمان‌هایی است كه از سنگ‌های كوچك و جمع شده از كوه احداث شده بود، در بالادست و مركز شهر اما مصالح ساختمانی سنگ‌های بزرگ و شكل داده شده و خوش‌تراش است، گردش در این شهر باستانی نشان می‌دهد.

میدان مركزی شهر، كوچه‌ها و خیابان‌های شهر، ساحل رودخانه، اطراف درخت مقدس شهر، زیارتگاه و دیگر گوشه و كنار شهر هر كدام براساس نقشه‌هایی حساب شده و سنگ‌های خاص بنا شده بود. در شیب تپه‌ای كه روبه‌روی این شهر واقع شده است، غاری كم‌عمق دیده می‌شود كه به گور دخمه‌های تاریخی شباهت زیادی دارد.

حفاران غیرمجاز مدت‌هاست شبانه‌روز گوشه كنار شهر سنگی دلی یاسیر را در پی یافتن اشیای تاریخی و ارزشمند می‌كاوند، در جای جای شهر هم آثار و نشانه‌های این حفاری‌ها دیده می‌شود،  كافی است هر رهگذری در قسمتی از این شهر چرخی بزند تكه‌های سفال و كوزه و دیگر اشیای تاریخی در همه جای آن دیده می‌شود، اما این‌كه حفاران غیرمجاز تاكنون توانسته‌اند شیء ارزشمندی از دل خاك این شهر بیرون بیاورند یا نه هنوز معلوم نیست.

فراوری:الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از:دانشنامهء تاریخ معماری ایران‌شهر، خبرگزاری میراث فرهنگی